.jpg)
Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης *
Οι θεωρίες συνωμοσίας υπάρχουν εδώ και αιώνες, και με την έλευση του διαδικτύου έχουν γίνει όλο και πιο διαδεδομένες. Μια θεωρία συνωμοσίας είναι η πεποίθηση ότι μια ομάδα ανθρώπων ή οργανισμών συνεργάζονται κρυφά για την επίτευξη κάποιου κακόβουλου στόχου, που συχνά περιλαμβάνει αποκρυπτόμενες πληροφορίες. Η δημοτικότητα των θεωριών συνωμοσίας οφείλεται σε διάφορους παράγοντες και η καταπολέμηση τους αποτελεί πρόκληση.
Ένας λόγος για τον οποίο οι θεωρίες συνωμοσίας είναι δημοφιλείς είναι ότι παρέχουν μια απλή εξήγηση για πολύπλοκα γεγονότα. Για παράδειγμα, η πεποίθηση ότι η κυβέρνηση κρύβει στοιχεία για εξωγήινη ζωή μπορεί να εξηγήσει γιατί δεν έχουμε έρθει σε επαφή με ευφυείς εξωγήινους. Αυτή η εξήγηση είναι πολύ πιο απλή από την επιστημονική πραγματικότητα, η οποία περιλαμβάνει την απεραντοσύνη του διαστήματος, τους περιορισμούς της ανθρώπινης τεχνολογίας και την πιθανότητα να μην υπάρχει νοήμων ζωή. Οι θεωρίες συνωμοσίας προσφέρουν μια αίσθηση ελέγχου σε έναν αβέβαιο κόσμο. Υποδηλώνουν ότι υπάρχουν κρυφές δυνάμεις που δρουν, αλλά μόλις αυτές οι δυνάμεις αποκαλυφθούν, ο κόσμος θα αποκτήσει και πάλι νόημα. Αυτή η αίσθηση ελέγχου μπορεί να είναι ελκυστική για ανθρώπους που αισθάνονται ανίσχυροι στην καθημερινή τους ζωή.
Ένας άλλος λόγος για τη δημοτικότητα των θεωριών συνωμοσίας είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στην εξουσία. Οι άνθρωποι που πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίας συχνά πιστεύουν ότι η κυβέρνηση, τα μέσα ενημέρωσης ή άλλοι θεσμοί κρύβουν την αλήθεια από το κοινό. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης μπορεί να οφείλεται σε ένα πραγματικό ή αντιληπτό ιστορικό διαφθοράς ή εξαπάτησης. Για παράδειγμα, το σκάνδαλο Watergate στις Ηνωμένες Πολιτείες έδειξε ότι η κυβέρνηση μπορεί να συμμετέχει σε παράνομες δραστηριότητες και να λέει ψέματα στο κοινό. Ομοίως, η κάλυψη του πολέμου στο Ιράκ από τα μέσα ενημέρωσης επικρίθηκε για την αποτυχία τους να αμφισβητήσουν τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης σχετικά με τα όπλα μαζικής καταστροφής. Αυτά τα γεγονότα μπορούν να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, καθιστώντας ευκολότερο για τους ανθρώπους να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας.
Η καταπολέμηση των θεωριών συνωμοσίας μπορεί να αποτελέσει πρόκληση, επειδή συχνά είναι βαθιά ριζωμένες στις πεποιθήσεις και την κοσμοθεωρία ενός ατόμου. Τέτοιες θεωρίες συχνά δε βασίζονται σε γεγονότα και τα στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο μπορεί να απορρίπτονται ως μέρος της συνωμοσίας. Για παράδειγμα, κάποιος που πιστεύει ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό μπορεί να απορρίψει επιστημονικές μελέτες που δεν αποδεικνύουν καμία σχέση μεταξύ των δύο. Αυτή η απόρριψη μπορεί να οφείλεται σε προκατάληψη επιβεβαίωσης, μιας και οι άνθρωποι αναζητούν πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις τους και αγνοούν πληροφορίες που τις αντικρούουν. Οι θεωρίες συνωμοσίας μπορούν επίσης να ενισχυθούν από τα κοινωνικά δίκτυα, όπου οι άνθρωποι μοιράζονται πληροφορίες και ιδέες με ομοϊδεάτες τους, δημιουργώντας έναν "θάλαμο απομόνωσης" όπου οι διαφορετικές απόψεις δεν ακούγονται.
Για να πείσετε έναν οπαδό μιας συνωμοσίας ότι κάνει λάθος, είναι σημαντικό να κατανοήσετε γιατί πιστεύει στη θεωρία συνωμοσίας. Εάν έχουν δυσπιστία απέναντι στην εξουσία, μπορεί να είναι απαραίτητο να τους παράσχετε πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές. Για παράδειγμα, αν κάποιος πιστεύει ότι η πανδημία είναι κυβερνητική συνωμοσία, μπορεί να είναι πιο πιθανό να εμπιστευτεί πληροφορίες από γιατρό ή ιατρικό οργανισμό. Είναι επίσης σημαντικό να προσεγγίσετε τη συζήτηση με ενσυναίσθηση και κατανόηση. Οι πεποιθήσεις των ανθρώπων είναι συχνά βαθιά ριζωμένες στην ταυτότητά τους και η επίθεση σε αυτές τις πεποιθήσεις μπορεί να μοιάζει με προσωπική επίθεση. Αντ' αυτού, προσπαθήστε να βρείτε κοινό έδαφος και να οικοδομήσετε έναν διάλογο βασισμένο στον αμοιβαίο σεβασμό.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι δεν είναι όλες οι θεωρίες συνωμοσίας επιβλαβείς ή αβάσιμες και ότι μπορεί να υπάρχουν περιπτώσεις που δικαιολογείται περαιτέρω έρευνα και αμφισβήτηση της αυθεντίας. Ωστόσο, είναι σημαντικό να προσεγγίζουμε αυτά τα ζητήματα με κριτική και ανοιχτόμυαλη οπτική γωνία και να αναζητούμε πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές αντί να βασιζόμαστε σε ανεπιβεβαίωτους ισχυρισμούς και εικασίες. Με τον τρόπο αυτό, μπορούμε να εργαστούμε προς μια πιο ενημερωμένη και ορθολογική κοινωνία, όπου η αλήθεια εκτιμάται περισσότερο από τον εντυπωσιασμό και την κινδυνολογία.