Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης *
Ζώντας στην εποχή της ψηφιακής επανάστασης, όπου οι οθόνες έχουν γίνει πανταχού παρούσες συντρόφισσες στη ζωή των παιδιών, μια βαθιά αλλαγή στο τοπίο της νόησης και της σκέψης έχει ξεδιπλωθεί μπροστά στα μάτια μας.
Στο επίκεντρο του προβληματισμού βρίσκεται η αντίφαση ανάμεσα στις τεράστιες δυνατοτήτες και στους βαθιούς κινδύνους που παρουσιάζει το ψηφιακό πεδίο. Το διαδίκτυο, με τον πλούτο των πληροφοριών και την άμεση συνδεσιμότητά του, υπόσχεται να διευρύνει τους ορίζοντες των παιδιών, να διευκολύνει τη μάθηση και να προωθήσει τις παγκόσμιες διασυνδέσεις. Ωστόσο, μέσα σε αυτό το επεκτατικό πεδίο, ελλοχεύουν κίνδυνοι που απειλούν να διαβρώσουν την κριτική σκέψη, να εμποδίσουν τον βαθύ στοχασμό και να αναδιαμορφώσουν τον ίδιο τον ιστό της νόησης.
Στην ψηφιακή εποχή, η προσοχή έχει γίνει ένας σπάνιος πόρος, που αμφισβητείται έντονα από την ασταμάτητη ροή ειδοποιήσεων, τις ροές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τις καθηλωτικές ψηφιακές εμπειρίες. Οι οθόνες που κοσμούν τη ζωή των παιδιών δελεάζουν με τη σαγηνευτική γοητεία τους, παγιδεύοντας την προσοχή σε έναν ιστό άμεσης ικανοποίησης και επιφανειακής εμπλοκής. Ο βαθύς στοχασμός και η εστιασμένη σκέψη, που κάποτε αποτελούσαν το θεμέλιο της πνευματικής ανάπτυξης, αντιμετωπίζουν έναν τρομερό αντίπαλο με τη μορφή των αέναων περισπασμών που προσφέρουν οι οθόνες.
Επιπλέον, το διαδίκτυο, με το τεράστιο και αφιλτράριστο περιεχόμενό του, παρουσιάζει ένα δαιδαλώδες τοπίο όπου η αλήθεια και το ψέμα διαπλέκονται, συχνά δυσδιάκριτα το ένα από το άλλο. Η ευκολία πρόσβασης στην πληροφορία, ενώ φαίνεται να δίνει δύναμη, δημιουργεί μια αίσθηση υπερκορεσμού, κατακλύζοντας τα νεαρά μυαλά και υπονομεύοντας την ικανότητά τους να διακρίνουν αξιόπιστες πηγές, να αξιολογούν στοιχεία και να ασκούν κριτική σκέψη. Σε αυτόν τον ωκεανό πληροφοριών, τα παιδιά -μη φορώντας καν μπρατσάκια- μένουν ευάλωτα στη χειραγώγηση, την παραπληροφόρηση και τη διάβρωση της ικανότητάς τους να σκέφτονται ανεξάρτητα.
Η άνοδος των οθονών έχει επίσης καλλιεργήσει μια κουλτούρα άμεσης ικανοποίησης, όπου η αρετή της υπομονής και οι ανταμοιβές της καθυστερημένης ικανοποίησης επισκιάζονται. Η ψηφιακή σφαίρα παρέχει μια συνεχή ροή άμεσων ερεθισμάτων, διαμορφώνοντας μια γενιά που έχει συνηθίσει σε άμεσες απαντήσεις, γρήγορες λύσεις και επιφανειακή δέσμευση. Σε αυτό το παράδειγμα, οι αρετές της επιμονής, της ενδοσκόπησης και του βαθιού προβληματισμού, οι οποίες στηρίζουν την κριτική σκέψη, κινδυνεύουν να μειωθούν.
Η αντιμετώπιση των αρνητικών επιδράσεων του διαδικτύου και των οθονών στη σκέψη των παιδιών σημαίνει ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση της ισορροπίας και της προσεκτικής ενασχόλησης. Φυσικά, δεν μπορεί να γίνει μια έκκληση για απόλυτη απόρριψη της τεχνολογίας, αλλά μια έκκληση για διάκριση, σκοπιμότητα και περιβάλλοντα που ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη και τη διαρκή πνευματική εξερεύνηση.
Για να καλλιεργήσουμε τα μυαλά της επόμενης γενιάς, πρέπει να καλλιεργήσουμε περιβάλλοντα που εξισορροπούν τα οφέλη των ψηφιακών εργαλείων με τη διατήρηση της βαθιάς σκέψης και της γνήσιας ανθρώπινης σύνδεσης. Η εκπαίδευση, τόσο εντός όσο και εκτός της σχολικής τάξης, πρέπει να δίνει έμφαση στον γραμματισμό στα μέσα ενημέρωσης, δίνοντας στα παιδιά τη δυνατότητα να περιηγηθούν στην πολυπλοκότητα του ψηφιακού τοπίου, να αμφισβητούν τις πηγές και να αναπτύσσουν ισχυρές δεξιότητες κριτικής σκέψης. Επιπλέον, είναι ζωτικής σημασίας η παροχή ευκαιριών για αδιαμεσολάβητες εμπειρίες, προωθώντας την περιέργεια, τον στοχασμό και το ευφάνταστο παιχνίδι, τα οποία βρίσκονται στον πυρήνα της γνωστικής ανάπτυξης.
Μπροστά στις αρνητικές επιπτώσεις που ασκούν το διαδίκτυο και οι οθόνες στη σκέψη των παιδιών, πρέπει να προσπαθήσουμε να επιτύχουμε μια λεπτή ισορροπία, αξιοποιώντας τη δύναμη της τεχνολογίας και διαφυλάσσοντας παράλληλα τις θεμελιώδεις ιδιότητες που καθορίζουν την ανθρωπιά μας. Ο δρόμος προς τα εμπρός βρίσκεται σε έναν αρμονικό συγκερασμό του ψηφιακού και του αναλογικού, όπου οι οθόνες γίνονται εργαλεία διαφώτισης και όχι όργανα απόσπασης της προσοχής. Μόνο μέσω της στοχαστικής εμπλοκής και της συνειδητής διαχείρισης μπορούμε να περιηγηθούμε σε αυτό το πολύπλοκο έδαφος και να καλλιεργήσουμε νεαρά μυαλά ικανά να περιηγηθούν στο συνεχώς εξελισσόμενο τοπίο της ψηφιακής εποχής.
* Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος - M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός - Συγγραφέας - Δημιουργός του e-didaskalia.blogspot.gr.