Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης *
Στη σφαίρα της μαζικής χειραγώγησης, ξεδιπλώνεται ένας αινιγματικός χορός δύναμης και πειθούς, που αιχμαλωτίζει τις καρδιές και τα μυαλά των πλήθους. Για την προσέγγιση αυτού του θέματος μθα χρειαστεί να κάνουμε ένα ταξίδι στους δαιδαλώδεις διαδρόμους της ανθρώπινης συνείδησης, διασχίζοντας τα ύπουλα μονοπάτια της προπαγάνδας, των μέσων ενημέρωσης και της σαγηνευτικής γοητείας της χειραγώγησης.
Στον πυρήνα της, η μαζική χειραγώγηση αντιπροσωπεύει την περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ εκείνων που επιδιώκουν να ασκήσουν έλεγχο και της τεράστιας συλλογικότητας των ατόμων που είναι ευάλωτα στην επιρροή της. Πρόκειται για μια συμβιωτική σχέση, έναν χορό εξαπάτησης και συμμόρφωσης, που τροφοδοτείται από την ακόρεστη όρεξη για επιρροή που διαπερνά την κοινωνία μας.
Στη σύγχρονη εποχή, το οπλοστάσιο της μαζικής χειραγώγησης έχει εξελιχθεί σε ένα εξελιγμένο επίπεδο, υποβοηθούμενο από την πρόοδο της τεχνολογίας και τη διάδοση των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τα εργαλεία πειθούς έχουν επεκταθεί εκθετικά, επιτρέποντας τη διάδοση αφηγήσεων, τόσο αληθινών όσο και κατασκευασμένων, σε κλίμακα που δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ πριν. Οι θάλαμοι αντήχησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν ορισμένες ιδεολογίες, που απλώς επιβεβαιώνουν προϋπάρχουσες απόψεις και προκαταλήψεις. Όταν, για παράδειγμα, ένας άνθρωπος ακολουθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ειδησεογραφικές ιστοσελίδες που είναι φίλα προσκείμενες στην ιδεολογία που ήδη έχει, ενημερώνεται μόνο από αυτές που επί της ουσίας τον αυτοεπιβεβαιώνουν και τον αφήνουν εγκλωβισμένο στη φούσκα του. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται αυτοτροφοδοτούμενες φούσκες που αναπαράγουν τη διαίρεση και ενισχύουν την επιρροή της χειραγώγησης.
Κεντρικό ρόλο στην τέχνη της μαζικής χειραγώγησης παίζει η εκμετάλλευση των έμφυτων τρωτών σημείων και επιθυμιών μας. Οι άνθρωποι οδηγούνται από μια λαχτάρα για νόημα, σύνδεση και σκοπό. Ο χειραγωγός εκμεταλλεύεται επιδέξια αυτές τις θεμελιώδεις λαχτάρες, σμιλεύοντας αφηγήσεις που βρίσκουν βαθιά απήχηση στη συλλογική ψυχή. Διαμορφώνοντας τις αφηγήσεις που καθορίζουν την πραγματικότητά μας, εκείνοι που χειρίζονται τους μοχλούς της χειραγώγησης μπορούν να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη, να επηρεάσουν τα πολιτικά αποτελέσματα και να διαμορφώσουν τον ίδιο τον ιστό της κοινωνίας μας.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η προπαγάνδα αναδεικνύεται σε ισχυρή δύναμη. Από τις ευφορικές συγκεντρώσεις των ολοκληρωτικών καθεστώτων μέχρι τις σχολαστικά επεξεργασμένες διαφημίσεις που διαπερνούν τις οθόνες μας, η προπαγάνδα επιδιώκει να διαμορφώσει τα μυαλά και να κατασκευάσει τη συναίνεση. Εκμεταλλεύεται την ευαισθησία μας στην πειθώ, χρησιμοποιώντας ένα ισχυρό μείγμα συναισθηματικής έκκλησης, μισών αληθειών και προσεκτικά κατασκευασμένων αφηγήσεων για να επιτύχει τους στόχους της. Μέσω της επανάληψης και του κορεσμού, εισχωρεί στα βάθη της συνείδησής μας, θολώνοντας τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψεύδους.
Ωστόσο, για να κατανοήσουμε πλήρως τη φύση της μαζικής χειραγώγησης πρέπει να αναγνωρίσουμε τη δράση του χειραγωγούμενου. Κάθε άτομο διαθέτει την ικανότητα για κριτική σκέψη και διάκριση. Ωστόσο, είναι ακριβώς αυτή η ικανότητα που συχνά υπονομεύεται και ανατρέπεται από τη σαγηνευτική γοητεία της χειραγώγησης. Η ταχύτητα και ο όγκος της υπερφόρτωσης πληροφοριών στην ψηφιακή εποχή έχουν διαβρώσει την ικανότητά μας να διαλέγουμε τον κατακλυσμό των αφηγήσεων που μας βομβαρδίζουν, αφήνοντάς μας ευάλωτους στις δυνάμεις πειθούς που παίζουν.
Η πλοήγηση στα ύπουλα νερά της μαζικής χειραγώγησης απαιτεί σταθερή δέσμευση για διανοητική αυτονομία και ακλόνητη αφοσίωση στην αναζήτηση της αλήθειας. Πρέπει να καλλιεργήσουμε έναν υγιή σκεπτικισμό, αμφισβητώντας τις αφηγήσεις που μας παρουσιάζονται και συμμετέχοντας σε αυστηρή ανάλυση. Ο δρόμος προς τη διαφώτιση βρίσκεται στην ικανότητά μας να διακρίνουμε τη διαφορά μεταξύ χειραγώγησης και γνήσιας πειθούς, να διακρίνουμε μεταξύ των θαλάμων ηχούς της προκατάληψης και της αρμονικής συμφωνίας των διαφορετικών προοπτικών.
Τελικά, η μάχη κατά της μαζικής χειραγώγησης είναι μια μάχη για τη διατήρηση της ατομικής ελευθερίας και την αναζήτηση της αλήθειας. Απαιτεί έναν ενημερωμένο και άγρυπνο πολίτη, ικανό να αντισταθεί στα ρεύματα χειραγώγησης που προσπαθούν να διαβρώσουν τα θεμέλια της δημοκρατίας και να αποδυναμώσουν τη ζωτικότητα του ανθρώπινου πνεύματος. Εξάλλου, όπως διατύπωσε εύστοχα ο Ουμπέρτο Έκο: "Για να επιβιώσουμε, πρέπει να έχουμε μια αίσθηση του εαυτού μας, η οποία προϋποθέτει συνείδηση της θέσης μας στον κόσμο, της ευθύνης μας στην επιλογή της πορείας μας και της ικανότητάς μας να διακρίνουμε την αλήθεια από το ψέμα".
* Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος - M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός - Συγγραφέας - Δημιουργός του e-didaskalia.blogspot.gr.