Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης *
Εισαγωγή:
Η μελέτη του παρελθόντος διαδραματίζει αναπόσπαστο ρόλο στη διαμόρφωση του παρόντος και στην επιρροή του μέλλοντος. Ωστόσο, η εξέταση της ιστορίας που παραμένει περιορισμένη στα όρια των εθνικιστικών αφηγήσεων ενέχει εγγενείς κινδύνους. H μυωπική εστίαση στην ιστορία του δικού μας έθνους, που επαναλαμβάνεται αδιάκοπα καθ' όλη τη διάρκεια των σχολικών χρόνων, μπορεί να ανοίξει τον ύπουλο δρόμο προς την ανάπτυξη του φασισμού, γι' αυτό και κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για μια πιο διαφοροποιημένη και κοσμοπολίτικη προσέγγιση της ιστορικής διδασκαλίας.
I. Ιστορική εκπαίδευση και εθνική ταυτότητα:
Η ιστορική εκπαίδευση διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων. Παρέχει ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τη θέση τους στον κόσμο. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, να διδασκόμαστε -και να διδασκόμαστε καλά- την ιστορία του έθνους μας, ώστε να διαμορφώσουμε μια ισχυρή εθνική ταυτότητα. Ωστόσο, όταν αυτή η εκπαιδευτική διαδικασία περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο σε στενά εθνικιστικά όρια, θέτει τις βάσεις για μια αποκλειστική κατανόηση της ιστορίας, δημιουργώντας μια στρεβλή αίσθηση ανωτερότητας και καλλιεργώντας μια νοοτροπία "εμείς εναντίον αυτών".
II. Ο μύθος της εθνικής υπεροχής:
Ο φασισμός ευδοκιμεί στον μύθο της εθνικής ανωτερότητας. Παρουσιάζοντας το δικό μας έθνος ως εγγενώς ανώτερο, οι φασιστικές ιδεολογίες εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη επιθυμία για ένταξη και ταυτότητα. Ένα πρόγραμμα σπουδών ιστορίας που επαναλαμβάνει αδιάκοπα εθνικιστικές αφηγήσεις ενισχύει αυτόν τον μύθο, δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου η κριτική εξέταση και η εκτίμηση άλλων πολιτισμών, ιστοριών και προοπτικών περιθωριοποιούνται. Η προκύπτουσα μυωπία εμποδίζει τα άτομα να αναγνωρίσουν το πλούσιο μωσαϊκό της ανθρωπότητας και να κατανοήσουν τη διασύνδεση των παγκόσμιων γεγονότων.
III. Ιστορική αμνησία και χειραγώγηση:
Τα φασιστικά καθεστώτα χειραγωγούν τις ιστορικές αφηγήσεις για να προωθήσουν τις πολιτικές τους ατζέντες. Επιλέγοντας επιλεκτικά γεγονότα και ερμηνείες που ευθυγραμμίζονται με την ιδεολογία τους, διαμορφώνουν μια διαστρεβλωμένη συλλογική μνήμη που εδραιώνει την εξουσία τους. Μια ιστορική εκπαίδευση που επικεντρώνεται αποκλειστικά στα εθνικά επιτεύγματα, ενώ αποσιωπά τα σκοτεινά επεισόδια ή τις πολυπλοκότητες, διευκολύνει τη διάβρωση της ιστορικής συνείδησης. Χωρίς κριτική εμπλοκή, οι πολίτες γίνονται ευάλωτοι στη χειραγώγηση των γεγονότων, οδηγώντας στη διαιώνιση της φασιστικής προπαγάνδας.
IV. Ενθάρρυνση της κριτικής σκέψης και των παγκόσμιων προοπτικών:
Οι κίνδυνοι του "αιώνιου φασισμού" είναι ορατοί και υπάρχει ανάγκη για καλλιέργεια δεξιοτήτων κριτικής σκέψης και υιοθέτηση της ποικιλομορφίας των προοπτικών. Ένα ολιστικό πρόγραμμα σπουδών ιστορίας που υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα είναι απαραίτητο για την καλλιέργεια κοσμοπολίτικων ευαισθησιών. Εκθέτοντας τους μαθητές σε ποικίλες ιστορικές αφηγήσεις, αναπτύσσουν την ικανότητα να αμφισβητούν, να αναλύουν και να αμφισβητούν τις κυρίαρχες ιδεολογίες. Αυτή η διευρυμένη προοπτική καλλιεργεί την ενσυναίσθηση, την ανεκτικότητα και την εκτίμηση για την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας.
V. Θυμόμαστε τα διδάγματα του παρελθόντος:
Η ιστορία χρησιμεύει ως πολύτιμος δάσκαλος, προσφέροντας μαθήματα και προειδοποιητικές ιστορίες από το παρελθόν. Ο φασισμός, με τις ξενοφοβικές του τάσεις και την περιφρόνηση της πλουραλιστικής φύσης της κοινωνίας, αποτελεί μια έντονη υπενθύμιση των κινδύνων μιας εθνικιστικής ιστορικής εκπαίδευσης. Αναλογιζόμενοι τις ιστορικές αδικίες και τις συνέπειες της στενοκεφαλιάς, μπορούμε να προφυλαχθούμε από τη χειραγώγηση των φασιστικών ιδεολογιών.
Συμπέρασμα:
Συνεπώς, πρέπει να διδασκόμαστε την ιστορία του έθνους μας και να διαμορφώσουμε μια υγιή εθνική ταυτότητα. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να αναγνωρίσουμε τις επικίνδυνες συνέπειες μιας ιστορικής εκπαίδευσης που παραμένει περιορισμένη στα όρια των εθνικιστικών αφηγήσεων. Για να αντιμετωπίσουμε την ανάπτυξη του φασισμού, πρέπει να υπερβούμε τις στενές ταυτότητες και να καλλιεργήσουμε μια βαθιά κατανόηση της πολύπλοκης αλληλεπίδρασης των ιστορικών γεγονότων, των πολιτισμών και των προοπτικών. Με το άνοιγμα της ιστορίας σε διεθνές επίπεδο και την ενθάρρυνση της κριτικής σκέψης, ανοίγουμε το δρόμο για έναν κόσμο πιο περιεκτικό, ενσυναισθητικό και αρμονικό - έναν κόσμο που μαθαίνει από τα λάθη του παρελθόντος και αγωνίζεται για ένα φωτεινότερο μέλλον.
* Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος - M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός - Συγγραφέας - Δημιουργός του e-didaskalia.blogspot.gr.