.png)
ΡΑΨΩΔΙΑ Η, ΣΤ. 206-315
Οι μονομαχίες στην Ιλιάδα, που είναι τα βασικά κέντρα της αφηγηματικής ύλης χαρακτηρίζονται από αυτοτέλεια και πληρότητα, έχουν αξία αισθητική και παιδαγωγική, διότι: α) προκαλούν περισσότερο το θαυμασμό από όσο η περιγραφή μιας πολυπρόσωπης μάχης, όπου οι λεπτομέρειες χάνονται γρήγορα· β) γεννούν συμπάθεια, γιατί η αναμέτρηση είναι προσωπική γ) παραδειγματίζουν, γιατί στις περιγραφές των ηρωικών κατορθωμάτων υπάρχει άφθονο διδακτικό υλικό.
Οι κυριότερες μονομαχίες της Ιλιάδας είναι: α) Μενέλαου-Πάρη στο Γ, β) Διομήδη-Αινεία στο Ε, γ) Έκτορα-Αίαντα στο Η, δ) Αγαμέμνονα στο Λ, ε) Μενέλαου στο Ρ και στ) Αχιλλέα- Έκτορα στο Χ.
στ. 225: ο «αγώνας λόγων» είναι τυπικό μοτίβο που προηγείται σταθερά της σύγκρουσης (πρβ. επεισόδιο Γλαύκου και Διομήδη στη ραψωδία Ζ)· σ' αυτόν τον «αγώνα» οι δύο ήρωες καυχιούνται καθένας για τις ικανότητες και τη γενναιότητα του, με στόχο να τρομάξουν τον αντίπαλο τους, αλλά τονίζουν και τις αντίστοιχες αρετές του άλλου, γιατί έτσι προβάλλουν και τη δική τους ανδρεία και κερδίζουν και οι ίδιοι. Οι καυχησιές αυτές οδηγούν την αυτοπεποίθηση του ομηρικού ήρωα μέχρι τη "μεγαλοψυχία" [μεγαλόψυχος είναι αυτός που θεωρεί τον εαυτό του άξιο για μεγάλα κατορθώματα (πρβ. Οδύσσεια ι 20-21)]
στ. 234 κ.εξ·: γιατί ο Έκτορας θεωρεί ότι ο Αίαντας τον «δοκιμάζει» σαν παιδί ή γυναίκα; Ίσως επειδή, όπως αναφέρουν τα αρχαία σχόλια, σε περίπτωση που δεν γινόταν κλήρωση το δικαίωμα του πρώτου χτυπήματος παραχωρούνταν στον νεότερο και λιγότερο έμπειρο. Στο λόγο του Έκτορα παρατηρούμε πιο καθαρά το εγκώμιο του αντιπάλου (στ. 234, 242), τις καυχησιές σχετικά με τις προσωπικές του ικανότητες στην πολεμική τέχνη (στ. 237-241) αλλά και την εντιμότητα και τον ιπποτισμό του (στ. 242-243). Για τη φράση «αριστερά και δεξιά» (στ. 238) τα αρχαία σχόλια αναφέρουν ότι η ασπίδα κρεμασμένη στο δεξί μέρος του σώματος βοηθούσε στην επίθεση-καταδίωξη, ενώ στα αριστερά σήμαινε υποχώρηση και άμυνα.
στ. 279-282: ο Ιδαίος προτείνει τη λήξη της μονομαχίας και αναγνωρίζει ισοπαλία. Ο ποιητής χρησιμοποιεί το πρόσχημα της νύχτας για να δώσει τέλος σε μια μονομαχία, στην οποία δεν μπορούσε να αφήσει τον Έκτορα να ηττηθεί, αφού η ήττα του πρωτοπαλίκαρου των Τρώων φυλάγεται για αργότερα και θα είναι έργο του Αχιλλέα (βλ. ραψ. Χ)· ούτε όμως μια ήττα του Αίαντα θα ήταν εύκολη, αν σκεφτούμε ότι ο Αχιλλέας τον ξεπερνούσε μόνο στην ταχύτητα των ποδιών του (Ν 322 κ.εξ.).
στ. 306 κ.εξ.: είναι φανερό από την υποδοχή και τη γιορτή των επινικίων ότι αιωρείται και στα δυο στρατόπεδα η σκέψη πως, αν και ο αγώνας έληξε άκριτος (χωρίς να κριθεί συγκεκριμένο αποτέλεσμα), η νίκη ανήκει στον Αίαντα: οι Τρώες χαίρονται που ο Έκτορας επιστρέφει ζωντανός (το επίρρημα «ανέλπιστα» του στ. 310 είναι εύγλωττο· μήπως δεν τον περίμεναν;), ενώ οι Αχαιοί υποδέχονται τον Αίαντα σαν νικητή (ο ήρωας είναι χαρούμενος «από την νίκην» και ο Αγαμέμνονας κάνει μεγάλη θυσία για να τον τιμήσει).
Ο ποιητής μ' αυτή τη μονομαχία επιτυγχάνει: α) να αναδείξει τον Έκτορα πρώτον (πολεμιστή) από την τρωική παράταξη β) να υψώσει τον Έκτορα στο επίπεδο του Αίαντα, ο οποίος είναι ήδη αναγνωρισμένης δόξας από την παράδοση γ) να σπείρει το φόβο στο αχαϊκό στρατόπεδο, μέσω της προκλητικότητας του Έκτορα δ) να προοικονομήσει για τα επόμενα επεισόδια τη συνεχή πάλη Έκτορα-Αίαντα, ως τη στιγμή που βγαίνει στη μάχη και πάλι ο Αχιλλέας.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1. Το τυπικό μοτίβο των ρήσεων που προηγούνται της σύγκρουσης μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε «μονομαχία με λόγια» (αγώνα λόγων). Ποια θέση μπορεί να έχει σε μια τέτοια «μονομαχία λόγων» η επαινετική προσφώνηση του Έκτορα προς τον αντίπαλό του; Να δικαιολογήσετε τις απόψεις σας.
Πριν την κυρίως σύγκρουση, οι αντίπαλοι ανταλάσσουν λόγια μεταξύ τους. Πρόκειται για ένα τυπικό μοτίβο, το οποίο έχουμε συναντήσει ξανά στη μονομαχία Γλαύκου- Διομήδη. Οι αντίπαλοι ανταλάσσουν φοβέρες και προκλήσεις προσπαθώντας να κερδίσουν -ο καθένας για λογαριασμό του- το ψυχολογικό πλεονέκτημα που θα αυξήσει τις πιθανότητες να νικήσουν από την επικείμενη μονομαχία με όπλα.
Ο Αίας, με έμμεσο τρόπο, συγκρίνει τον εαυτό του με τον Αχιλλέα, προβάλλοντας έτσι την ανδρεία του. Ο Έκτορας από την άλλη προβάλλει την ικανότητά του να μάχεται με κάθε δυνατό τρόπο. Επιπλέον ο ήρωας των Τρώων, επαινεί τον αντίπαλό του, πράγμα που αποδεικνύει πως αντιλαμβάνεται και αναγνωρίζει την αξία του Αίαντα και αυτό αυτομάτως οδηγεί στην παραδοχή της δικής του αξίας. Με αυτό τον τρόπο προβάλλει έμμεσα την ανδρεία του. Άλλωστε τελικά, πραγματική δόξα, κερδίζει αυτός που μάχεται με έναν αντίπαλο ισάξιο και όχι με κάποιον λιγότερο ικανό ή λιγότερο γενναίο.
2. Πώς εξηγείτε τη μνεία του Αχιλλέα από τον Αίαντα (στ. 228- 230); Τι επιδιώκει μ’ αυτήν ο ίδιος ο ήρωας και τι ο ποιητής.
Η απουσία του Αχιλλέα από τις συγκρούσεις, έχει δώσει έναν αέρα αισιοδοξίας στους Τρώες και ειδικά στον Έκτορα, που έχει πειστεί πως δεν έχει ισάξιο αντίπαλο. Ο ήρωας λοιπόν, μνημονεύοντας τον Αχιλλέα, θέλει να κάμψει το φρόνημα του Έκτορα, να του αποδείξει πως ο Πηλείδης δεν είναι ο μοναδικός ικανός και γενναίος πολεμιστής των Αχαιών και έτσι να κερδίσει πόντους στην ψυχολογική αναμέτρηση.
Ο ποιητής από την πλευρά του, χρησιμοποιεί τη μνεία του Αχιλλέα από τον Αίαντα, για να προετοιμάσει τους ακροατές/ αναγνώστες για την επικείμενη μονομαχία του Έκτορα με τον Αχιλλέα.
3. Ποιες δεξιότητές του προβάλλει ο Έκτορας στην προκαταρκτική ρήση του για να αποδείξει ότι γνωρίζει πολύ καλά «τες μάχες και τες ανδροφονίες» (στ. 237);
Ο Έκτορας περηφανεύεται ότι γνωρίζει να χειρίζεται άψογα την ασπίδα, αφού μπορούσε να την γυρίσει με ευκολία δεξιά και αριστερά. Επίσης επισημαίνει πως γνωρίζει να μάχεται τόσο έφιππος, όσο και πεζός. Αυτές είναι οι βασικότερες δεξιότητες ενός ικανού, γενναίου και άξιου πολεμιστή. Έτσι ο σπουδαιότερος ήρωας των Τρώων επικαλείται αυτές ακριβώς τις δεξιότητές του για να πείσει τον Αίαντα ότι δεν τον φοβάται και ότι μάλλον εκείνος θα έπρεπε να φοβάται τον Έκτορα.
4. «Στης διχονοίας πιάσθηκαν τον φονικόν αγώνα / και πάλιν ομογνώμησαν και ως φίλοι εχωρισθήκαν» (στ. 301- 302). α) Πώς εξηγείτε την παρουσία τέτοιων στίχων και την ανταλλαγή δώρων μέσα σ’ ένα πολεμικό έπος; β) Να συγκρίνετε την ανταλλαγή με εκείνη που γνωρίσατε στο επεισόδιο Γλαύκου- Διομήδη (Ζ 119- 236).
Η Ιλιάδα εξωτερικά αποτελεί ένα πολεμικό έπος. Η φιλοσοφία του όμως εσωτερικά είναι έντονα αντιπολεμική. Πολύ συχνά ο πόλεμος εμφανίζεται ως κάτι άσχημο και σκοτεινό, ενώ εκθειάζονται τα θετικά και σπουδαία στοιχεία της ειρήνης. Ο ποιητής είναι ανθρωπιστής και δεν παραλείπει να προβάλλει τον ανθρωπισμό του σε κάθε ευκαιρία.
α) Η ανταλλαγή δώρων σε μια μονομαχία που λήγει χωρίς αποτέλεσμα, δείχνει πιθανότατα το σεβασμό και την αναγνώριση της αξίας και της γενναιότητας των αντιπάλων και τα δώρα έχουν αναμνηστική αξία. Επιπλέον τα δώρα παίζουν το ρόλο των όπλων που θα έπαιρνε ο νικητής από τον ηττημένο, επιβραβεύουν τους δύο μονομάχους και ολοκληρώνουν συμβολικά τη σύγκρουση.
β) Στο επεισόδιο της μονομαχίας του Γλαύκου με τον Διομήδη, δεν έχουμε μια ισόπαλη έκβαση αλλά ματαίωση της σύγκρουσης. Κατά τη διάρκεια της ανταλλαγής των δώρων, οι μονομάχοι συνειδητοποιούν τους δεσμούς φιλίας που τους ενώνουν και αρνούνται να συγκρουστούν μεταξύ τους. Επομένως η ανταλλαγή δώρων λειτουργεί περισσότερο ως επιβεβαίωση μιας διαρκούς ειρήνης, καθώς και ως ανανέωση της οικογενειακής φιλίας που συνδέει τους δύο ήρωες.
5. Νεότεροι μελετητές αλλά και αρχαίοι σχολιαστές υποστήριξαν ότι ο Όμηρος δεν κατάφερε να κρατηθεί πάντα αμερόληπτος αφηγητής και δείχνει μερικές φορές τη συμπάθειά του προς τους συμπατριώτες του. Να αναζητήσετε στην περιγραφή της μονομαχίας στοιχεία που να συνηγορούν υπέρ της «μεροληψίας» του ποιητή ή το αντίθετο.
Υπέρ της «μεροληψίας» του ποιητή συνηγορούν τα εξής στοιχεία:
• Το γεγονός ότι ο οπλισμένος Αίας τρομοκρατεί ακόμα και τον ίδιο τον Έκτορα, ο οποίος τρομάζει τόσο που το μόνο που τον κρατά και δεν τρέχει να κρυφτεί ανάμεσα στους συμπολεμιστές του, είναι η ντροπή που αισθάνεται.
• Το γεγονός ότι η ασπίδα του Αίαντα είναι ανθεκτικότερη από αυτή του Έκτορα.
• Το γεγονός ότι ο Έκτορας τραυματίζεται, πέφτει στο έδαφος και μάλιστα χρειάζεται τη βοήθεια του θεού για να καφέρει να επανέλθει και να ανακτήσει τις δυνάμεις του.
• Το γεγονός ότι ο Αίας σηκώνει και εκσφενδονίζει εναντίον του αντιπάλου του μια πέτρα πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που ρίχνει ο Έκτορας, κάτι που αποδεικνύει πως είναι δυνατότερος από τον Τρώα ήρωα.
• Το γεγονός ότι ο ποιητής βάζει τους Τρώες να υποδέχονται χαρούμενοι τον Έκτορα, γιατί κατάφερε και γλίτωσε ανέλπιστα, ενώ οι Αχαιοί υποδέχονται τον Αίαντα χαρούμενοι για τη νίκη του.
6. Η μονομαχία ως μέσο επίλυσης διαφορών συνηθιζόταν και σε νεότερα χρόνια, κυρίως στο Μεσαίωνα ή και αργότερα. Να συγκρίνετε τη μονομαχία του Ερωτόκριτου με τον Άριστο (Παράλληλο κείμενο) με το ιλιαδικό πρότυπο που μελετήσατε. Τι παρατηρείτε;
Στη μονομαχία του Ερωτόκριτου με τον Άριστο δεν έχουμε το ιλιαδικό τυπικό μοτίβο του «αγώνα λόγων» πριν την έναρξη της σύγκρουσης. Οι δύο μονομάχοι μιλούν μεταξύ τους, αλλά η συνομιλία τους δεν έχει τον χαρακτήρα του «αγώνα λόγων» της Ίλιάδας, καθώς γίνεται αφού έχει ήδη ξεκινήσει η μονομαχία και δεν περιλαμβάνει φοβέρες και προκλήσεις.
Στην ιλιαδική μονομαχία οι αντίπαλοι χρησιμοποιούν πρώτα τα κοντάρια τους, στη συνέχεια ανταλάσσουν χτυπήματα από κοντά με τις λόγχες τους, κατόπιν εκσφενδονίζουν πέτρες ο ένας στον άλλον και τέλος χτυπιούνται με ξίφη. Από την άλλη η μονομαχία του Ερωτόκριτου με τον Άριστο, είναι δυτικού τύπου. Οι αντίπαλοι μάχονται πρώτα έφιπποι, ανταλάσσοντας χτυπήματα αρχικά με κοντάρια και στη συνέχεια με ξίφη. Όταν κάποιος πέφτει από το άλογο, ο άλλος είτε συνεχίζει να μάχεται έφιππος, είτε ξεπεζεύει με τη θέλησή του (όπως κάνει ο Άριστος).
Και οι δύο μονομαχίες γίνονται για τη λήξη ενός πολέμου και διαρκούν μέχρι να πέσει το σκοτάδι. Στη μονομαχία Έκτορα- Αίαντα, η σύγκρουση διακόπτεται λόγω της νύχτας και ακολουθεί ανταλλαγή δώρων, αφού το αποτέλεσμα κρίνεται τελικά ισόπαλο. Αντίθετα, στη μονομαχία του Παράλληλου κειμένου, ο Ερωτόκριτος αναδεικνύεται νικητής, σκοτώνοντας τον Άριστο.