Οδύσσεια Α' Γυμνασίου - Ραψωδία π 186-336 - Ανάλυση και φύλλο εργασίας

Ενότητα 22^η, π 185-336

Η αναγνώριση του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο και η κατάστρωση του σχεδίου αντιμετώπισης των μνηστήρων

Διάρθρωση ενοτήτων.

·       Ενότητα 1: "Η Αθηνά δίνει εντολές στον Οδυσσέα, αίρει τη μεταμόρφωσή του και ο Τηλέμαχος αιφνιδιάζεται" (185-206)

·       Ενότητα 2: "Ο Οδυσσέας αποκαλύπτεται και αναγνωρίζεται από τον Τηλέμαχο" (207-260)

·       Ενότητα 3: "Ο Οδυσσέας καταστρώνει σχέδιο δράσης" (261-336)

 

Περιληπτική απόδοση.

Η Αθηνά –αόρατη για τον Τηλέμαχο- καλεί τον Οδυσσέα έξω από τη καλύβι και του δίνει εντολή να αποκαλυφθεί στο γιο του , να σχεδιάσει μαζί του την εξόντωση των μνηστήρων και έπειτα να

κατέβουν στην πόλη .Του υπόσχεται ότι θα είναι κοντά του και αμέσως αγγίζοντας τον με το ραβδί της τον επαναφέρει στην πραγματική του μορφή. Ο Τηλέμαχος αιφνιδιάζεται με την αλλαγή του ξένου και πιστεύοντας ότι έχει μπροστά του ένα θεό νιώθει δέος και ζητά την ευσπλαχνία του . Ο

Οδυσσέας αποκαλύπτεται , τον αγκαλιάζει δακρυσμένος , ο Τηλέμαχος όμως δυσπιστεί και πιστεύει πως κάποιος θεός προσπαθεί να τον ξεγελάσει . Ο Οδυσσέας για να τον πείσει του αναφέρει ότι η

αλλαγή της μορφής του οφείλεται σε επέμβαση της Αθηνάς . Πατέρας και γιος σφιχταγκαλιάζονται και κλαίνε ασταμάτητα. Στη συνέχεια ο Οδυσσέας ικανοποιεί το αίτημα του γιου του που θέλει να μάθει πώς έφτασε στην Ιθάκη , παίρνει πληροφορίες για την κατάσταση στο παλάτι και καταστρώνει σχέδιο εξόντωσης των μνηστήρων.

 

 Σχόλια.

Στ.185-196: Η Αθηνά δίνει εντολές στον Οδυσσέα και αίρει την μεταμόρφωσή του.

Η Αθηνά εμφανίζεται στον Οδυσσέα ως από μηχανής θεός. Έχουμε επιφάνεια ή ενανθρώπιση θεού;

Η Αθηνά εμφανίζεται με επιφάνεια, γιατί σκοπός της είναι να την αναγνωρίσει ο Οδυσσέας και όχι να καλύψει ταυτότητά της πίσω από κάποια μεταμόρφωση.

 

Ποιος είναι ο σκοπός της παρέμβασής της;

Καταρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι η θεά είναι ορατή όνο στον Οδυσσέα, όχι στον Τηλέμαχο, σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη της εποχής οι θεοί εμφανίζονται μόνο σε όσους θέλουν. Σκοπός της είναι να ανανεώσει την υπόσχεση που είχε δώσει στον Οδυσσέα να του συμπαρασταθεί στον αγώνα κατά των μνηστήρων (ραψ. ν) και να του ξαναδώσει την πραγματική του μορφή. Το χρυσό ραβδί με το οποίο πραγματοποιεί την μεταμόρφωση αποτελεί παραμυθικό στοιχείο (καλή νεράιδα παραμυθιών).

 

Στ.196-245: Η αναγνώριση

 

Το τυπικό της αναγνώρισης

1. Πολύχρονη απουσία του αναγνωριζόμενου (Ο Οδυσσέας απουσίαζε πολλά χρόνια από την Ιθάκη).

2. Ο αναγνωριζόμενος είναι καλυμμένος (Ο Οδυσσέας, αρχικά, είναι μεταμορφωμένος σε γέρο ζητιάνο).

3. Απομόνωση των δύο αναγνωριστικών υποκειμένων (Ο Εύμαιος αποχωρεί από το καλύβι κι έτσι πατέρας και γιος μένουν μόνοι).

4. Αποκάλυψη (Ο Οδυσσέας αποκτά την κανονική του μορφή και ομολογεί την ταυτότητά του).

5. Δυσπιστία του αναγνωριστή, δοκιμασία και διαβεβαιώσεις του αναγνωριζόμενου (Ο Τηλέμαχος απορεί με την αλλαγή της μορφής του "ξένου" και δεν πείθεται ότι είναι ο πατέρας του. Ο Οδυσσέας αποκαλύπτει ότι η μεταμόρφωση είναι έργο της Αθηνάς).

6. Αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων (Ο Τηλέμαχος αναγνωρίζει τον πατέρα του και οι δύο αγκαλιάζονται και ξεσπούν σε δάκρυα συγκίνησης).

 

Ποια είναι τα συναισθήματα των δυο προσώπων και με ποιο τρόπο αποδίδονται;

Τα συναισθήματα εκφράζονται με χαρακτηριστικές για τον καθένα εκδηλώσεις: ο Οδυσσέας φίλησε το γιο του και τα δάκρυα κύλησαν από τις παρειές στο χώμα, ο Τηλέμαχος, νέος, πιο εκδηλωτικός, «χύθηκε πάνω του οδυρόμενος και βουρκωμένος τώρα τον αγκάλιασε».

 

Με ποιο εκφραστικό μέσο αποδίδεται η σκηνή της αναγνώρισης πατέρα-γιου;

Ο ποιητής χρησιμοποιεί την παρομοίωση. Οι δύο άντρες αγκαλιάζονται και θρηνούν , όπως τα πουλιά, όταν χάσουν τα μικρά τους. Περίεργη φαίνεται η επιλογή του ποιητή να μας τους δείχνει να θρηνούν την ώρα της χαράς: αντί να χύσουν δάκρυα χαράς, οι δύο άντρες ξεσπούν σε θρήνο. Με αυτό τον τρόπο ο ποιητής καταφέρνει να προσδώσει μεγαλύτερη ένταση στη σκηνή,

να δείξει ότι το συναίσθημα της στέρησης κυριαρχεί περισσότερο κι από τη χαρά της αντάμωσης.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της σκηνής της αναγνώρισης είναι ότι ο ποιητής απέφυγε να τη φορτώσει με πολλά κι εντυπωσιακά εκφραστικά μέσα.

 

·      Ομηρική παρομοίωση.

Στ. 242-245

Αναφορικό μέρος : 242-244 (το κλάμα των πουλιών που οι κυνηγοί τους αρπάζουν τα μικρά τους)

Δεικτικό μέρος : 245 (έντονο και πικρό κλάμα του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου)

Κοινός όρος : το δυνατό κλάμα.

 

 

Στ.246-260: Ο Τηλέμαχος ζητά πληροφορίες για το νόστο του Οδυσσέα

Αμέσως μετά την αναγνώριση, ο Τηλέμαχος, βουρκωμένος από τη συγκίνηση και γεμάτος περιέργεια ρωτά τον πατέρα του πως έφτασε στην Ιθάκη. Οι ερωτήσεις που κάνει (στ.248-250)  αποτελούν τυπικές ερωτήσεις που χρησιμοποιούνται για κάποιον που ήρθε από μακριά. Η απάντηση του Οδυσσέα ανακαλεί στο μυαλό των ακροατών γεγονότα γνωστά από το παρελθόν (νησί Φαιάκων). Γρήγορα όμως ο Οδυσσέας φέρνει τη συζήτηση στο παρόν και στα προβλήματά του.

 

Στ.261-336: Ο Οδυσσέας καταστρώνει σχέδιο δράσης κατά των μνηστήρων. Ποιο είναι αυτό;

Ο Τηλέμαχος να πάει ξημερώματα στο παλάτι, όπου θα καταφθάσει αργότερα ο Οδυσσέας ως ζητιάνος. Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία του σχεδίου είναι ο Τηλέμαχος να δείξει ανοχή στην όποια κακή συμπεριφορά των μνηστήρων απέναντι στο γέρο ζητιάνο. Όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή ο Οδυσσέας θα του γνεύσει να μαζέψει όλα τα όπλα των μνηστήρων και να κρατήσει μόνο τα όπλα για αυτόν και το γιο του. Ο Οδυσσέας τονίζει ότι η παρουσία του πρέπει να μείνει μυστική από όλους ακόμη κι από την Πηνελόπη ή τον Λαέρτη, ώστε να δοκιμάσουν τη πίστη των γυναικών και των δούλων.

 

Χαρακτηρισμοί προσώπων.

1. Τηλέμαχος : Στην αρχή είναι εξαιρετικά δύσπιστος, κάτι που είναι απόλυτα δικαιολογημένο, αφού η ξαφνική μεταμόρφωση του ζητιάνου, του προκαλεί έκπληξη. Στη συνέχεια πείθεται και συγκινημένος πέφτει στην αγκαλιά του πατέρα του. Στη συνέχεια εκδηλώνει το ενδιαφέρον του, θέτοντας ερωτήσεις στον πατέρα του για τις περιπέτειές του. Δείχνει εμπιστοσύνη στον πατέρα του και υπακούει στις εντολές που δίνει ο Οδυσσέας σχετικά με το σχεδιασμό της μνηστηροφονίας.

 

2. Οδυσσέας : Είναι γενναίος, αποφασιστικός, έξυπνος και προνοητικός. Ταυτόχρονα, είναι και τρυφερός και προστατευτικός πατέρας. Εκδηλώνει την χαρά του για τον Τηλέμαχο και δεν ντρέπεται να κλάψει , δείχνοντας ότι για τους ήρωες το κλάμα δεν είναι ντροπιαστική πράξη, αλλά ειλικρινής εκδήλωση των συναισθημάτων τους. Με απόλυτη ψυχραιμία καταστρώνει ένα πανέξυπνο σχέδιο για τη μνηστηροφονία που φανερώνει την ευστροφία και τη διορατικότητα του ήρωα. Τέλος, είναι ιδιαίτερα αγαπητός στην Αθηνά, κάτι που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η Αθηνά παρουσιάζεται μπροστά του, τον συμβουλεύει και του υπόσχεται βοήθεια.

 

Στοιχεία τεχνικής.

·       Αφηγηματικοί τρόποι:

Στο απόσπασμα κυριαρχεί ο διάλογος, ο οποίος :

ü  χαρίζει ζωντάνια και αμεσότητα στην αφήγηση

ü  κάνει την υπόθεση να εξελίσσεται πιο γρήγορα

ü  βοηθάει τον ακροατή-αναγνώστη να καταλάβει καλύτερα το ήθος και τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών.

 

·       Προοικονομίες:

ü  185-186 : η Αθηνά δίνει εντολή στον Οδυσσέα να αποκαλύψει στον γιο του την ταυτότητά του  : προικονομείται η αναγνώριση.

ü  187-188, 260, 307-308 : προοικονομείται η μνηστηροφονία και η συνεργασία πατέρα και γιου.

ü  188-190 : η θεά Αθηνά θα είναι παρούσα στη μνηστηροφονία : προοικονομείται το επιτυχές αποτέλεσμα.

 

·       Επική ειρωνεία.

Με την επική ειρωνεία διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατή-αναγνώστη για την εξέλιξη της υπόθεσης. Στο απόσπασμά μας, επική ειρωνεία έχουμε στους στίχους 200 ("ξένε")  και 216 ("δεν είσαι εσύ ο πατέρας μου"). Ο Τηλέμαχος αγνοεί στοιχεία που εμείς γνωρίζουμε.

 

·      Επιφάνεια θεάς Αθηνάς.

     Επιφάνεια είναι όταν οι θεοί εμφανίζονται ως θεοί στους ανθρώπους για να τους συμβουλεύσουν, να τους προειδοποιήσουν ή να τους δώσουν εντολές.

Στους στίχους 185-190, η Αθηνά εμφανίζεται στον Οδυσσέα, τον καλεί έξω από την καλύβα και τον προτρέπει να ομολογήσει στον Τηλέμαχο ότι είναι ο πατέρας του και να σχεδιάσουν μαζί τη μνηστηροφονία.

 

·      Ανθρωπομορφισμός θεάς Αθηνάς.

Οι θεοί συχνά συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι. Στην ενότητά μας, η Αθηνά δηλώνει ότι αγαπά τις μάχες και ότι θα πάρει μέρος στη μνηστηροφονία (188-190, 326-327).

 

·      Ομηρική παρομοίωση.

Στ. 242-245

Αναφορικό μέρος : 242-244 (το κλάμα των πουλιών που οι κυνηγοί τους αρπάζουν τα μικρά τους)

Δεικτικό μέρος : 245 (έντονο και πικρό κλάμα του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου)

Κοινός όρος : το δυνατό κλάμα.

 

·       Τυπικές εκφράσεις και τυπικά επίθετα.

Λαεριάδη διογέννητε/πολύτροπε Οδυσσέα (185) : τυπική έκφραση

δοξασμένη πόλη (187) : τυπικό επίθετο

χρυσό ραβδί (191) : τυπικό επίθετο

πέταξαν σαν πουλιά τα λόγια του (200) : τυπική έκφραση

ένας θεός απ’ όσους τον απέραντο ουρανό κρατούν (203, 224) : τυπική έκφραση

του αντιμίλησε έπειτα ο Οδυσσέας πολυμήχανος (225) : τυπική έκφραση

ωραία ρούχα (235) : τυπικό επίθετο

αποκρίθηκε βασανισμένος ο Οδυσσέας και θείος (207, 251) : τυπική έκφραση

περήφανους μνηστήρες (299) : τυπικό επίθετο

πολύβουλη η Αθηνά (310) : τυπικό επίθετο

μεγάλη αίθουσα (313) : τυπικό επίθετο

Παλλάδα Αθηνά (326) : τυπικό επίθετο

ο Δίας βαθυστόχαστος (327) : τυπικό επίθετο΄

 

 

Φύλλο εργασίας

 

1.     Ποιος θεός εμφανίζεται μετά την αναχώρηση του Εύμαιου και ποιες εντολές δίνει στον Οδυσσέα;

 

2.     Στην ενότητα αυτή παρακολουθούμε άλλη μία τυπική σκηνή αναγνώρισης. Εντοπίστε τα στάδια της αναγνώρισης και γράψε τα.

 

3. Στην παρομοίωση των στίχων 241 – 245 ποιο είναι το αναφορικό και ποιο το δεικτικό μέρος; Ποια είναι η ομοιότητα ανάμεσα στα δύο μέρη;

 

4. Στη συνέχεια ο Οδυσσέας καταστρώνει το σχέδιο της μνηστηροφονίας. Ποιο είναι αυτό;

 

5.  Στους στίχους 185-247 βρείτε 3 εικόνες:

α. Οπτική: ………………………………………………………………………………

β. Κινητική: …………………………………………………………………………….

γ. Ακουστική: …………………………………………………………………………..

 

6. Ποιοι στίχοι της ενότητας είναι τυπικοί;

 

7. Σε ποιο σημείο του λόγου της Αθηνάς η θεά εμφανίζεται να συμπεριφέρεται σαν άνθρωπος (ανθρωπομορφισμός);