Η ανακήρυξη της φράσης "brain rot" ("σήψη εγκεφάλου") ως λέξης της χρονιάς από το Oxford University Press δεν είναι απλώς μια πολιτισμική παρατήρηση· είναι ένα σήμα κινδύνου. Αντιπροσωπεύει μια βαθύτερη μεταβολή στον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος νους αλληλεπιδρά με την τεχνολογία και τον καταιγισμό πληροφοριών.
Στην ιστορία της ανθρωπότητας, η ικανότητα να αποκτούμε και να επεξεργαζόμαστε πληροφορίες υπήρξε πηγή δύναμης και προόδου. Από την εφεύρεση της γραφής και της τυπογραφίας μέχρι την έλευση του διαδικτύου, κάθε νέα τεχνολογία επικοινωνίας έχει διευρύνει τα όρια της ανθρώπινης γνώσης. Ωστόσο, στην ψηφιακή εποχή, η ίδια η γνώση έχει μετατραπεί σε ένα είδος ρύπανσης.
Η υπερβολική πληροφορία δεν είναι δύναμη· είναι βάρος. Η διαρκής ροή περιεχομένου χαμηλής ποιότητας και εφήμερης αξίας αποσπά την προσοχή μας και υπονομεύει τη νοητική μας υγεία. Αντί να εμπλουτίζει το μυαλό μας, το υποβαθμίζει, καλλιεργώντας μια διαρκή αίσθηση κόπωσης και ανεπάρκειας. Η υπερκατανάλωση τέτοιου περιεχομένου δεν είναι τυχαία: είναι αποτέλεσμα του σχεδιασμού των αλγορίθμων, οι οποίοι στοχεύουν να αιχμαλωτίσουν την προσοχή μας, όχι να την καλλιεργήσουν.
Από Homo sapiens σε Homo distractus. Αυτό που αποκαλούμε "σήψη εγκεφάλου" είναι η έκφραση μιας βαθιάς πολιτισμικής μετάλλαξης. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν εξελίσσεται για να κατανοήσει τον κόσμο καλύτερα· αντιθέτως, εκπαιδεύεται να καταναλώνει περιεχόμενο χωρίς καμία κριτική σκέψη. Οι συνέπειες είναι ήδη εμφανείς: μείωση της συγκέντρωσης, αύξηση της κοινωνικής πόλωσης και μια γενική αίσθηση αποξένωσης.
Η ιστορία προειδοποιεί. Σε κάθε εποχή, όταν μια νέα τεχνολογία έφερε μεγάλες αλλαγές, η ανθρωπότητα έπρεπε να προσαρμοστεί. Η εφεύρεση της τυπογραφίας προκάλεσε φόβους για "πλημμύρα βιβλίων" που θα "διέφθειραν" το νου. Η τηλεόραση θεωρήθηκε πηγή πολιτισμικής παρακμής. Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια πιο κρίσιμη στιγμή, καθώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν έχει απλώς να αντιμετωπίσει μια νέα τεχνολογία, αλλά μια καταιγίδα από εθιστικές πληροφορίες που σχεδιάστηκαν για να διαβρώσουν τη δυνατότητα συγκέντρωσης και στοχασμού.
Μπορεί η "σήψη του εγκεφάλου" να θεραπευτεί; Η λύση δεν είναι να απορρίψουμε την τεχνολογία, αλλά να μάθουμε να τη χρησιμοποιούμε συνειδητά. Όπως οι προηγούμενες γενιές έμαθαν να διαβάζουν κριτικά και να διαχειρίζονται την πληροφόρηση, έτσι κι εμείς οφείλουμε να αναπτύξουμε νέες δεξιότητες: την ικανότητα να ξεχωρίζουμε την ουσία από το θόρυβο, να αντιστεκόμαστε στους αλγορίθμους και να διατηρούμε την ψυχική μας υγεία.
Αν η φράση "brain rot" έγινε η λέξη της χρονιάς, τότε ας γίνει και η αφορμή για έναν νέο τρόπο σκέψης. Η επιβίωσή μας ως είδος εξαρτάται από την ικανότητά μας να επανακαθορίσουμε τη σχέση μας με την πληροφορία και την τεχνολογία.
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, M.Ed. Φιλόλογος