80 χρόνια μετά τη ναζιστική Κατοχή, το ερώτημα παραμένει καυτό: Ποιοι πρόδωσαν, πλούτισαν και ξέφυγαν από τη δικαιοσύνη; Ενώ ο ελληνικός λαός πάλευε για ψωμί και αξιοπρέπεια, κάποιοι «συνέταιροι» των κατακτητών έκλεβαν, απάτρευαν και χτίζανε πλούτη πάνω στα οστά των συμπατριωτών τους. Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, στο καυστικό βιβλίο του «Οι Δωσίλογοι» (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια), αποκαλύπτει με αμείλικτο μάτι τις πιο σκοτεινές σελίδες της ιστορίας μας. Από τον Μποδοσάκη έως τις εταιρείες που εργάζονταν για τον εχθρό, η αλήθεια είναι πιο τραχιά από ποτέ.
Η συνταγή της προδοσίας: Οικονομικές σχέσεις πριν από τον πόλεμο
Η Γερμανία δεν έφτασε ξαφνικά στην Ελλάδα του 1941. Από τις αρχές της δεκαετίας του '30, είχε πλέον δημιουργήσει ένα δίκτυο επιρροής: μέσω συμφωνιών "κλίρινγκ", εισήγαγε καπνό και εξήγαγε όπλα, ενώ ο Πρόδρομος Μποδοσάκης Αθανασιάδης — ο «βασιλιάς» της ελληνικής πολεμικής βιομηχανίας — έκλεινε συμφωνίες με γερμανικές εταιρείες όπως η Krupp. Όταν οι Ναζί πάτησαν το πόδι τους, αυτές οι σχέσεις μετατράπηκαν σε χρυσωρύχεια για μερικούς.
Συνεργασία ή εξαθλίωση; Η αντίφαση της Κατοχής
Σύμφωνα με έρευνες, το 38,5% των ελληνικών εξαγωγών πήγαινε στη Γερμανία ήδη από το 1938. Μετά το 1941, οι ίδιοι έμποροι συνέχισαν να συνεργάζονται με τους κατακτητές, τροφοδοτώντας τους με τρόφιμα, υλικά και στρατηγικές υποδομές. Αλλά πώς ορίζουμε την «οικονομική συνεργασία»; Σύμφωνα με το βιβλίο, πρόκειται για όσους βελτίωσαν την οικονομική τους θέση ενώ ο λαός πέθαινε από πείνα.
Οι μεγάλοι παίκτες: Από τον Ξανθόπουλο στον Αβέρωφ
Παναγιώτης Ξανθόπουλος: Πολιτικός μηχανικός με γερμανική σύζυγο και ύποπτες δραστηριότητες πριν τον πόλεμο. Κατά την Κατοχή, έγινε ο κύριος συνεργάτης των Ναζί σε έργα υποδομών, από δρόμους έως αεροδρόμια. Παρά την ισόβια καταδίκη ερήμην, τελικά τιμωρήθηκε με... 3 χρόνια φυλάκιση!
Μιχαήλ Αβέρωφ: Αδελφός του Ευάγγελου Αβέρωφ, αθωώθηκε χάρη σε «χαρτιά» των Συμμάχων που τον παρουσίαζαν ως... υπέρμαχο του αντικατοχικού αγώνα!
Εταιρεία ΤΕΚΤΩΝ: Διέθετε στρατηγικές υποδομές για τους Γερμανούς. Ο διευθύνων σύμβουλός της τιμωρήθηκε ελαφρά, ενώ η εταιρεία διαλύθηκε μυστηριωδώς το 1946.
Το σκάνδαλο του λαδιού: 30.000 τόνοι που σκότωσαν πεινασμένους
Ο Νικόλαος Τερζόγλου και το δίκτυό του αγόραζαν λάδι από αγρότες με 42 δραχμές την οκά και το πούλαγαν στους Ναζί με 310 δραχμές — ενώ στην Αθήνα, οι πολίτες πέθαιναν στους δρόμους. Παρά τις καταδίκες, οι περισσότεροι αθωώθηκαν, και ο Τερζόγλου απέφυγε τη φυλακή με... ιατρική βεβαίωση από μάρτυρες χωρίς ιατρική ιδιότητα!
Λαθροϋλοτομία: Το "χρυσό" δέντρο των Ναζί
Στα βάθη της Κατοχής, ένας αόρατος πόλεμος γινόταν στα ελληνικά δάση. Οι Ναζί, χρειάζονταν ξυλεία για οχυρώσεις, στρατώνες και πλοία, και οι Έλληνες συνεργάτες τους "κόβανε" δρόμο. Σύμφωνα με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη, 3.000 κυβικά μέτρα ναυπηγήσιμης ξυλείας και 1 εκατομμύριο καυσόξυλα εξαφανίστηκαν μόνο από την Αττική. Ο δασάρχης Γεώργιος Τριανταφυλλίδης προσπάθησε να σταματήσει τον έμπορο Αλκιβιάδη Κορωναίο, αλλά απειλήθηκε: «Θα σε καταδώσω στους Γερμανούς για σαμποτάζ!».
Πού "έκοβαν"; Νέα Ερυθραία, Πεντέλη, Σπάτα, Μαραθώνας, ακόμα και η Ιερά Μονή Πεντέλης δεν γλύτωσαν.
Δικαστική φάρσα: Από 7 κατηγορουμένους, 2 σκοτώθηκαν στα Δεκεμβριανά, 2 αθωώθηκαν, και μόνο 1 καταδικάστηκε σε 4 χρόνια. Ο Χαράλαμπος Πεζάς, βιομήχανος-κατήγορος, πέθανε… πολεμώντας με την Χωροφυλακή κατά του ΕΛΑΣ!
Ο προμηθευτής με τα 18 ακίνητα: Το παράδοξο του "φιλανθρώπου"
Ο Παναγιώτης Λαζαρίδης, ποτοποιός, έγινε ο κύριος τροφοδότης του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική. Με μεταλλικό νερό, σόδα, και μαργαρίνη από κλεμμένο λάδι, γέμισε τις τσέπες του ενώ ο λαός πείναζε. Το "τρίκυκλο" παραγωγής του:
Μαργαρίνη στο εργοστάσιο Παπαδοπούλου (μπισκότα),
σαπούνι στον Παπουτσάνη,
λίπη στην ΕΛΑΪΣ.
Και το απίστευτο: Παρουσίασε μάρτυρες που ισχυρίστηκαν ότι «βγήκε ζημιωμένος»! Εν τω μεταξύ, αγόραζε 14 ακίνητα στην Καλλιθέα και 4 στο Κολωνάκι με 781,6 χρυσές λίρες. Η ποινή του; 10 μήνες φυλάκιση.
Αθανάσιος Βασιλειάδης: Ο "ταπεινός" υπάλληλος που έγινε "βασιλιάς"
Από υπάλληλος της AEG έγινε "βασιλιάς" της μαύρης αγοράς, τροφοδοτώντας τους Ναζί με ψυγεία, θερμάστρες και λαμπτήρες. Τα 18 ακίνητά του σε Κολωνάκι, Χαλάνδρι, και Πεύκη αξίζουν τετραπλάσια από του Λαζαρίδη. Μετά τον πόλεμο, εξαφανίστηκε. Η δίκη του το 1948; Ερήμην καταδίκη σε 5,5 χρόνια — αλλά ποτέ δεν εκτίσε ούτε μέρα.
Σακελλαροπούλοι: Το ζευγάρι με τις "χρυσές" προσφορές
Ο δικηγόρος Χρήστος Σακελλαρόπουλος και η Γερμανίδα σύζυγός του Σαρλότα έκλεβαν πρώτες ύλες από επιταγμένα εργοστάσια. Όταν ήρθε η δίκη, παρουσίασαν "αθωωτικά" έγγραφα:
1 χρυσή λίρα για βομβαρδισμένους στον Πειραιά,
20 εκ. δραχμές για δικηγόρους,
40 εκ. δραχμές για μηχανικούς.
Όλες οι δωρεές; Έγιναν Σεπτέμβριο του 1944, λίγο πριν την απελευθέρωση. Το αποτέλεσμα; Αθώοι.
Μηχανουργεία-φάμπρικες του θανάτου
Οι Ναζί επίταξαν 38 εργοστάσια δερμάτων και κλωστοϋφαντουργίας για να ντύνουν τον στρατό τους. 11 καπνοβιομηχανίες προσέφεραν 2,8 εκατομμύρια τσιγάρα ημερησίως — κάποιες λειτουργούν ακόμα σήμερα.
Σταυριανοί (Κερατσίνι): Επίταξη, κλοπή σιδήρου, και κατάδοση 14 εργατών στο Γκέσταπο. Τέσσερις εκτελέστηκαν, 7 εξαφανίστηκαν στη Γερμανία. Οι ιδιοκτήτες; Αθωώθηκαν!
Ναυπηγεία Περάματος (1948): 23 επιχειρηματίες δικάστηκαν για συνεργασία. 27 από 28 αθωώθηκαν! Μόνο ένας έφαγε 10 μήνες.
Η μαύρη αγορά: Το 40% της οικονομίας ήταν παράνομο
30.000 τόνοι λαδιού πωλήθηκαν στους Ναζί, ενώ η Αθήνα πέθαινε.
350.000 ακίνητα πουλήθηκαν στο 7% της προπολεμικής αξίας τους.
1.500 άτομα αγόρασαν 11-20 ακίνητα, 100 άτομα πάνω από 51!
Γιατί δεν τιμωρήθηκαν ποτέ;
Τα Ειδικά Δικαστήρια της μεταπολεμικής Ελλάδας έδειξαν επιείκεια σε όσους είχαν εξουσία:
750 εργολάβοι στην Αθήνα πλήρωναν χωρίς φόρους για έργα των Ναζί.
Κατασχέσεις περιουσίας αναιρέθηκαν, και πολλοί αθωώθηκαν με τεχνικούς νομικούς χειρισμούς.
Οι προπολεμικές σχέσεις, ο φιλογερμανισμός και η πίστη στη ναζιστική νίκη έπαιξαν καθοριστικό ρόλο.
61,5% αθώοι στα Ειδικά Δικαστήρια.
Στην Κρήτη, όταν το δικαστήριο αθώωσε 5 καταδότες που προκάλεσαν 31 εκτελέσεις, ο λαός μπήκε στο δικαστήριο και τους σκότωσε.
Μια ιστορία που δεν τελειώνει
Οι «Δωσίλογοι» του Χαραλαμπίδη δεν είναι απλώς ένα βιβλίο — είναι ένα κατόπτρο της κοινωνικής μας μνήμης. Με πέντε εκδόσεις σε λίγους μήνες, αποδεικνύει ότι το παρελθόν μας εξακολουθεί να μας καίει. Την επόμενη εβδομάδα, αποκαλύπτουμε περισσότερες περιπτώσεις συνεργασίας, από βιομήχανους έως πολιτικούς μηχανικούς που έκλεψαν ακόμα και τον αέρα που αναπνέαμε.
Πηγές: Μενέλαος Χαραλαμπίδης, «ΟΙ ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ», Ε’ Έκδοση, Εκδόσεις αλεξάνδρεια, Απρίλιος 2024.
Δημήτρης Κουσουρής, «ΔΙΚΕΣ ΤΩΝ ΔΩΣΙΛΟΓΩΝ», Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ Historia, ανατύπωση, Μάρτιος 2021.