Στις αίθουσες των Kοινοβουλίων, όπου θεωρητικά εκπροσωπείται το σύνολο της κοινωνίας, οι λέξεις δεν είναι ποτέ αθώες. Κάθε φράση φέρει το βάρος των κοινωνικών αντιλήψεων που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Όταν άντρας βουλευτής απευθύνεται σε γυναίκα πολιτικό αρχηγό λέγοντας «κάνε κανένα παιδί», δεν πρόκειται απλώς για μια αγενή παρατήρηση. Είναι μια αποκάλυψη των στερεοτύπων και των πατριαρχικών δομών που εξακολουθούν να κυριαρχούν στη δημόσια ζωή.
Για να κατανοήσουμε βαθύτερα αυτή τη φράση, πρέπει να την εξετάσουμε όχι ως μεμονωμένο περιστατικό, αλλά ως μέρος μιας ευρύτερης αφήγησης για το πώς οι κοινωνίες ελέγχουν και περιορίζουν τους ρόλους των γυναικών.
Η μητρότητα ως κοινωνική υποχρέωση
Στις παραδοσιακές κοινωνίες, η αξία μιας γυναίκας συχνά συνδέεται με τη μητρότητα. Η ιδέα ότι η γυναίκα πρέπει «φυσικά» να επιθυμεί παιδιά είναι τόσο βαθιά ριζωμένη που ακόμη και στις πιο προηγμένες κοινωνίες παραμένει ισχυρή. Αυτή η αντίληψη εξυπηρετεί ένα ευρύτερο κοινωνικό σχέδιο: να περιορίσει τις γυναίκες στον ρόλο της αναπαραγωγής, ώστε να διατηρηθούν οι πατριαρχικές δομές εξουσίας.
Η φράση «κάνε κανένα παιδί» αντικατοπτρίζει ακριβώς αυτή την αντίληψη. Υπονοεί ότι η αξία μιας γυναίκας δεν μετριέται από τις πολιτικές της ικανότητες ή τις επαγγελματικές της επιτυχίες, αλλά από την ικανότητά της να γεννήσει. Αυτό είναι ένα είδος «βιολογικού ντετερμινισμού», που παραβλέπει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ταυτότητας και υποτάσσει τη γυναίκα σε έναν μονοδιάστατο ρόλο.
Η πατριαρχική εξουσία και ο έλεγχος της γυναίκας
Η χρήση της μητρότητας ως εργαλείο κοινωνικού ελέγχου δεν είναι κάτι καινούργιο. Στην αρχαία Ελλάδα, οι γυναίκες περιορίζονταν στο οίκο και η αξία τους κρινόταν από τη γονιμότητά τους. Στις μεσαιωνικές κοινωνίες, η Εκκλησία προώθησε τη μητρότητα ως θεϊκή αποστολή της γυναίκας. Στον σύγχρονο κόσμο, η αντίληψη αυτή επιβιώνει μέσω πιο έμμεσων, αλλά εξίσου αποτελεσματικών μεθόδων: με υποτιμητικές φράσεις που υπονομεύουν τη θέση των γυναικών στον δημόσιο χώρο.
Η παρατήρηση του βουλευτή δεν ήταν μια προσωπική επίθεση μόνο. Ήταν μια προσπάθεια να επιβληθεί η εξουσία του, χρησιμοποιώντας τη μητρότητα ως μοχλό πίεσης. Πρόκειται για ένα ρητορικό τέχνασμα που αποσκοπεί στο να μειώσει τη γυναίκα πολιτικό σε κάτι «ελλιπές» ή «ανώμαλο», επειδή δεν συμμορφώνεται με την πατριαρχική κανονικότητα.
Σεξισμός και πολιτική: Μια στρατηγική απονομιμοποίησης
Ο σεξισμός δεν είναι απλώς ένα κοινωνικό πρόβλημα. Είναι μια στρατηγική εξουσίας. Στην πολιτική, χρησιμοποιείται για να απονομιμοποιήσει τις γυναίκες ηγέτες, να αποδυναμώσει την επιρροή τους και να τις αποτρέψει από το να αποτελέσουν πραγματική απειλή για το ανδροκρατούμενο κατεστημένο.
Όταν η συζήτηση μετατοπίζεται από τις πολιτικές θέσεις μιας γυναίκας στις προσωπικές της επιλογές, το παιχνίδι έχει ήδη χαθεί. Ο διάλογος δεν αφορά πια τις πολιτικές της προτάσεις, αλλά την «ικανότητά» της να ανταποκριθεί στον παραδοσιακό ρόλο της γυναίκας. Η φράση «κάνε κανένα παιδί» είναι το εργαλείο αυτού του παιχνιδιού. Ακυρώνει την πολιτικό όχι με επιχειρήματα, αλλά με προσβολές που αγγίζουν την προσωπική της ζωή.
Η εσωτερίκευση των στερεοτύπων και η αυτοπεριοριστική προφητεία
Ένα από τα πιο επικίνδυνα αποτελέσματα του σεξισμού είναι ότι οι γυναίκες συχνά εσωτερικεύουν αυτά τα στερεότυπα. Οι φράσεις που τις μειώνουν ή τις επικρίνουν για τις προσωπικές τους επιλογές δημιουργούν μια αυτοπεριοριστική προφητεία για τις γυναίκες, οι οποίες αποθαρρύνονται να διεκδικήσουν εξουσία και δημόσιο λόγο. Η δημόσια εξευτελιστική αναφορά στη μητρότητα λειτουργεί ως προειδοποίηση προς όλες τις γυναίκες που σκέφτονται να μπουν στην πολιτική: «Αν δεν συμμορφωθείτε, θα σας καταστρέψουμε δημόσια».
Ο αντίκτυπος στην κοινωνία: Όταν το Κοινοβούλιο γίνεται καθρέφτης
Οι πολιτικοί λόγοι δεν είναι ποτέ απλές δηλώσεις. Λειτουργούν ως καθρέφτης της κοινωνίας που τους παράγει και, ταυτόχρονα, την αναπαράγουν. Όταν τέτοιες φράσεις ακούγονται στο κοινοβούλιο, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: οι γυναίκες παραμένουν υπό επιτήρηση και η αξία τους κρίνεται ακόμη με βάση το αν συμμορφώνονται με τα παραδοσιακά πρότυπα φύλου.
Αντί να προωθούν έναν διάλογο για την ισότητα και τη χειραφέτηση των γυναικών, οι βουλευτές που χρησιμοποιούν τέτοιες φράσεις συμβάλλουν στην παγίωση των ανισοτήτων και των προκαταλήψεων. Το ερώτημα είναι: μπορούμε να οικοδομήσουμε μια πραγματικά δημοκρατική κοινωνία όταν τα μισά της μέλη εξακολουθούν να κρίνονται με τέτοιους όρους;
Συμπέρασμα: Η μάχη για την αξιοπρέπεια δεν έχει ακόμη τελειώσει
Η φράση «κάνε κανένα παιδί» δεν είναι απλώς μια ατυχής δήλωση. Είναι μια μάχη για την αξιοπρέπεια και την ισότητα των γυναικών. Είναι μια υπενθύμιση ότι η πατριαρχία δεν είναι απλώς μια θεωρητική κατασκευή, αλλά μια ζωντανή πραγματικότητα που επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής μας, ακόμη και στα πιο υψηλά κλιμάκια της εξουσίας.
Για να ξεφύγουμε από αυτόν τον φαύλο κύκλο, πρέπει να αναγνωρίσουμε τον σεξισμό στις λέξεις και τις πράξεις μας και να τον αντιμετωπίσουμε με θάρρος. Η μάχη για την ισότητα δεν είναι μόνο μάχη των γυναικών. Είναι μάχη για την ίδια τη δημοκρατία. Διότι, όπως έγραψε κάποτε ο Καβάφης: «Τιμή σ' εκείνους που στη ζωή των όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες».
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος M.Ed.