ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ
Το ιστορικό πλαίσιο: Η Κέρκυρα ήταν μια ισχυρή ναυτική δύναμη, σύμμαχος της Αθήνας. Στο νησί, όπως και σε πολλές άλλες ελληνικές πόλεις, υπήρχαν δύο βασικές πολιτικές παρατάξεις: οι δημοκρατικοί, που υποστήριζαν τη συμμαχία με την Αθήνα, και οι ολιγαρχικοί, που έβλεπαν με μεγαλύτερη συμπάθεια τη Σπάρτη και την Κόρινθο (μητρόπολη της Κέρκυρας, με την οποία όμως υπήρχε παλιά αντιπαλότητα). Οι αιχμάλωτοι Κερκυραίοι που είχαν συλληφθεί από τους Κορινθίους σε προηγούμενες συγκρούσεις, απελευθερώθηκαν αφού φαινομενικά εξαγοράστηκαν, αλλά στην πραγματικότητα είχαν πειστεί να εργαστούν για την ανατροπή της δημοκρατίας στην Κέρκυρα και την αποστασία από την Αθήνα.
Κεφάλαιο 70: Η Αρχή της Στάσης – Η Δίκη και η Αντεπίθεση των Ολιγαρχικών
- Ιστορία: Οι ολιγαρχικοί, επιστρέφοντας στην Κέρκυρα, αρχίζουν να κατηγορούν τον Πειθία, ηγέτη των δημοκρατικών και πρόξενο των Αθηναίων, ότι δήθεν επιδιώκει να υποδουλώσει την Κέρκυρα στους Αθηναίους. Ο Πειθίας αθωώνεται και με τη σειρά του κατηγορεί πέντε από τους πλουσιότερους ολιγαρχικούς για ιεροσυλία (ότι έκοβαν ξύλα από ιερά άλση). Καταδικάζονται σε βαρύ πρόστιμο. Οι ολιγαρχικοί, απελπισμένοι από το μέγεθος του προστίμου που δεν μπορούσαν να πληρώσουν (και που θα τους οδηγούσε σε πολιτική εξόντωση), εισβάλλουν οπλισμένοι στη Βουλή. Σκοτώνουν τον Πειθία και άλλους βουλευτές και ιδιώτες (περίπου 60 άτομα). Στη συνέχεια, συγκαλούν τη συνέλευση του λαού και τους πείθουν να ψηφίσουν ουδετερότητα και να μην δέχονται καμία από τις δύο εμπόλεμες πλευρές (Αθηναίους και Πελοποννησίους) παρά μόνο με ένα πλοίο τη φορά. Στέλνουν πρέσβεις στην Αθήνα για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους και να αποτρέψουν τυχόν επέμβαση.
- Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η δράση των ολιγαρχικών υποκινείται από τον φόβο της πολιτικής και οικονομικής εξόντωσης.
- Η βία εισβάλλει στην πολιτική ζωή, αντικαθιστώντας τον διάλογο και τις νόμιμες διαδικασίες.
- Η απόφαση για ουδετερότητα είναι μια προσπάθεια των ολιγαρχικών να κερδίσουν χρόνο και να εδραιώσουν την εξουσία τους, αποκόπτοντας τους δημοκρατικούς από την αθηναϊκή υποστήριξη.
- Ο Θουκυδίδης παρουσιάζει πώς η προσωπική εμπάθεια και η πολιτική σκοπιμότητα πυροδοτούν τη σύγκρουση.
Κεφάλαιο 71: Άφιξη Πλοίων και Ενίσχυση των Αντιπάλων
- Ιστορία: Οι πρέσβεις των ολιγαρχικών που στάλθηκαν στην Αθήνα συλλαμβάνονται από τους Αθηναίους ως στασιαστές και στέλνονται στην Αίγινα. Εν τω μεταξύ, φτάνει στην Κέρκυρα ένα κορινθιακό πλοίο με Λακεδαιμόνιους πρέσβεις. Οι δημοκρατικοί, ενθαρρυμένοι από την άφιξη ενός αθηναϊκού πλοίου με τον στρατηγό Νικόστρατο και 12 πλοία, επιτίθενται στους ολιγαρχικούς.
- Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η εξωτερική ανάμιξη (Αθήνα, Κόρινθος, Σπάρτη) οξύνει την εσωτερική σύγκρουση. Κάθε πλευρά προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την κατάσταση για τα δικά της συμφέροντα.
- Η άφιξη των πλοίων λειτουργεί ως καταλύτης, δίνοντας θάρρος στην κάθε παράταξη.
Κεφάλαιο 72: Η Πρώτη Σύγκρουση και η Συμφωνία
- Ιστορία: Γίνεται μάχη στην πόλη. Οι δημοκρατικοί, αν και αρχικά πιέζονται, υπερισχύουν χάρη στην ισχυρή τους θέση στην ακρόπολη και στα λιμάνια, αλλά και επειδή ο λαός (ειδικά οι γυναίκες και οι δούλοι) τους βοηθά ενεργά. Οι ολιγαρχικοί, φοβούμενοι μήπως οι δημοκρατικοί καταλάβουν το νεώριο και τους σκοτώσουν, πυρπολούν την αγορά και τα γύρω σπίτια για να εμποδίσουν την προέλαση των αντιπάλων τους. Μεγάλο μέρος της περιουσίας της πόλης καταστρέφεται. Το κορινθιακό πλοίο φεύγει κρυφά, και ο Νικόστρατος (ο Αθηναίος στρατηγός) προσπαθεί να μεσολαβήσει. Προτείνει να δικαστούν οι δέκα πρωταίτιοι της στάσης (που όμως είχαν ήδη διαφύγει) και οι υπόλοιποι να συμφιλιωθούν, με την Κέρκυρα να παραμένει σύμμαχος της Αθήνας.
- Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η σύγκρουση παίρνει άγριες διαστάσεις, με καταστροφή περιουσιών. Η συμμετοχή γυναικών και δούλων δείχνει τη γενίκευση της βίας.
- Ο Νικόστρατος προσπαθεί να επιβάλει μια μετριοπαθή λύση, κυρίως για να διασφαλίσει τα αθηναϊκά συμφέροντα (τη συμμαχία).
- Η πυρπόληση της αγοράς από τους ολιγαρχικούς δείχνει την απελπισία τους και την αδιαφορία για την πόλη τους μπροστά στην απειλή της ήττας.
Κεφάλαιο 73: Προσωρινή Ηρεμία και Υποψίες
- Ιστορία: Οι όροι της συμφωνίας γίνονται δεκτοί. Οι Κερκυραίοι ετοιμάζονται να στείλουν πλοία μαζί με τον Νικόστρατο, επανδρώνοντάς τα όμως με άνδρες των ολιγαρχικών. Αυτοί, φοβούμενοι ότι στέλνονται στην Αθήνα για τιμωρία, καταφεύγουν ως ικέτες στο ναό των Διοσκούρων. Ο Νικόστρατος προσπαθεί να τους καθησυχάσει, αλλά δεν τους πείθει.
- Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η καχυποψία κυριαρχεί. Καμία πλευρά δεν εμπιστεύεται την άλλη, παρά τη συμφωνία.
- Ο φόβος των αντιποίνων είναι διάχυτος και εμποδίζει την πραγματική συμφιλίωση. Οι ολιγαρχικοί γνωρίζουν ότι οι δημοκρατικοί, μόλις αισθανθούν ισχυροί, μπορεί να θελήσουν να εκδικηθούν.
Κεφάλαιο 74: Νέα Κλιμάκωση – Η Παγίδα στο Ναό της Ήρας
- Ιστορία: Οι δημοκρατικοί, βλέποντας την άρνηση των ολιγαρχικών να επιβιβαστούν στα πλοία, ερμηνεύουν τη στάση τους ως απόδειξη κακών προθέσεων. Τους αφαιρούν τα όπλα και μερικούς από αυτούς που βρίσκουν στα σπίτια τους, θα τους είχαν σκοτώσει αν δεν επενέβαινε ο Νικόστρατος. Οι υπόλοιποι ολιγαρχικοί (περίπου 400) καταφεύγουν ως ικέτες στο ιερό της Ήρας. Οι δημοκρατικοί, φοβούμενοι μήπως οι ικέτες προκαλέσουν προβλήματα, τους πείθουν να μεταφερθούν στο απέναντι νησάκι (Πτυχία), όπου τους στέλνουν τρόφιμα.
- Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η ερμηνεία των πράξεων του αντιπάλου γίνεται πάντα με τον χειρότερο δυνατό τρόπο.
- Ο σεβασμός προς τους ικέτες και τους ιερούς χώρους αρχίζει να κάμπτεται υπό την πίεση του μίσους και του φόβου. Η μεταφορά τους στην Πτυχία είναι μια προσπάθεια να τους απομονώσουν και να τους ελέγξουν, αλλά και να παραβιάσουν έμμεσα την ιερότητα της ικεσίας.
Κεφάλαιο 75: Άφιξη Πελοποννησιακού Στόλου και Πανικός των Δημοκρατικών
- Ιστορία: Την τέταρτη ή πέμπτη μέρα μετά τη μεταφορά των ολιγαρχικών στην Πτυχία, φτάνει ο πελοποννησιακός στόλος με 53 πλοία υπό τον Αλκίδα (που είχε προηγουμένως αποτύχει να βοηθήσει τη Μυτιλήνη) και τον Βρασίδα ως σύμβουλο. Οι Κερκυραίοι δημοκρατικοί πανικοβάλλονται. Ετοιμάζουν βιαστικά 60 πλοία και τα στέλνουν κατά των Πελοποννησίων, παρά τις συμβουλές του Νικόστρατου να τους αφήσουν να επιτεθούν πρώτοι. Στη ναυμαχία που ακολουθεί, τα κερκυραϊκά πλοία μάχονται άτακτα, δύο αυτομολούν αμέσως, ενώ σε άλλα οι ναύτες συγκρούονται μεταξύ τους. Οι Πελοποννήσιοι βλέπουν τη σύγχυση.
- Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η άφιξη του πελοποννησιακού στόλου ανατρέπει τις ισορροπίες και αναζωπυρώνει τη σύγκρουση με νέα σφοδρότητα.
- Ο πανικός οδηγεί τους δημοκρατικούς σε απερίσκεπτες ενέργειες, αγνοώντας τις ορθές στρατηγικές συμβουλές. Η εσωτερική διχόνοια αντανακλάται και στην απόδοσή τους στη μάχη.
- Η αυτομόληση πλοίων δείχνει ότι η διάσπαση δεν αφορά μόνο τις ηγεσίες αλλά έχει διαπεράσει και το στράτευμα.
Κεφάλαιο 78 (παραλείπουμε τα 76, 77 που περιγράφουν τις κινήσεις των στόλων και την αναποφασιστικότητα του Αλκίδα): Σφαγή των Ικετών στην Πτυχία
- Ιστορία: Οι Κερκυραίοι δημοκρατικοί, φοβούμενοι ότι οι Πελοποννήσιοι θα επιτεθούν στην πόλη, μεταφέρουν ξανά τους ικέτες από την Πτυχία στο Ηραίο και φρουρούν το νησί. Ο Αλκίδας και ο Βρασίδας, αφού λεηλατούν την κερκυραϊκή ύπαιθρο, αποπλέουν όταν πληροφορούνται ότι πλησιάζει αθηναϊκός στόλος. Οι Κερκυραίοι δημοκρατικοί, μόλις βεβαιώνονται ότι ο πελοποννησιακός στόλος έφυγε, στρέφονται εναντίον των ολιγαρχικών. Πείθουν περίπου 50 από τους ικέτες στο Ηραίο να δικαστούν, και τους καταδικάζουν όλους σε θάνατο. Οι υπόλοιποι ικέτες, βλέποντας τι συμβαίνει, αρχίζουν να αυτοκτονούν μέσα στο ιερό, άλλοι σκοτώνουν ο ένας τον άλλον, ενώ μερικοί κρεμιούνται από τα δέντρα. Οι δημοκρατικοई τους βγάζουν έξω και τους σκοτώνουν. Αυτές οι σφαγές κρατούν επτά ημέρες, όσες έμεινε ο Αθηναίος στρατηγός Ευρυμέδοντας (που είχε φτάσει με τον αθηναϊκό στόλο) στην Κέρκυρα.
- Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η κορύφωση της βαρβαρότητας. Ο φόβος και το μίσος οδηγούν στην πλήρη κατάργηση κάθε ηθικού φραγμού και θρησκευτικού σεβασμού.
- Η παρουσία του αθηναϊκού στόλου (και του Ευρυμέδοντα) δεν αποτρέπει τις σφαγές, αλλά αντίθετα, φαίνεται να τις νομιμοποιεί ή τουλάχιστον να τις ανέχεται, καθώς οι δημοκρατικοί αισθάνονται ασφαλείς να εξοντώσουν τους αντιπάλους τους.
- Η απελπισία των ολιγαρχικών που οδηγούνται στην αυτοκτονία μέσα στο ιερό δείχνει την πλήρη έλλειψη ελπίδας και την προτίμηση του θανάτου από την παράδοση στους εχθρούς τους.
- Ο Θουκυδίδης περιγράφει με ψυχρή ακρίβεια τη φρίκη, αφήνοντας τα γεγονότα να μιλήσουν από μόνα τους για την κατάπτωση των ηθών.
Κεφάλαιο 81: Η Εξόντωση των Υπολοίπων Ολιγαρχικών και η Γενίκευση της Βίας
- Ιστορία: Οι δημοκρατικοί, αφού σκότωσαν όσους είχαν πείσει να βγουν από το ιερό, αρχίζουν να βγάζουν με δόλο και τους υπόλοιπους ικέτες και να τους σκοτώνουν. Κάποιοι, περίπου 500, καταφέρνουν να διαφύγουν στα ηπειρωτικά παράλια. Μετά την αποχώρηση του Ευρυμέδοντα, οι ολιγαρχικοί που είχαν διαφύγει, επιστρέφουν, οχυρώνονται στο όρος Ιστώνη και κάνουν επιδρομές στην ύπαιθρο, προκαλώντας μεγάλη καταστροφή και πείνα στην πόλη. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια αυτής της επταήμερης σφαγής, "ο πατέρας σκότωνε τον γιο του, οι ικέτες αποσπώνταν βίαια από τους βωμούς και σκοτώνονταν κοντά τους". Κάθε μορφή κακίας και βιαιότητας εκδηλώθηκε.
- Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η βία γίνεται τυφλή και ολοκληρωτική. Οι δεσμοί συγγένειας και ο σεβασμός στην ιερότητα των βωμών εκμηδενίζονται.
- Η φράση "καὶ πᾶσα ἰδέα κατέστη κακοτροπίας" (κάθε είδος κακοήθειας εκδηλώθηκε) είναι η πεμπτουσία της θουκυδίδειας περιγραφής της ανθρώπινης κατάπτωσης.
- Η επιστροφή των ολιγαρχικών και η συνέχιση των εχθροπραξιών δείχνουν ότι η βία γεννά περισσότερη βία, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο εκδίκησης.
Κεφάλαια 82 & 83: Οι Γενικές Παρατηρήσεις του Θουκυδίδη για τον Εμφύλιο Πόλεμο (Στάση)
Αυτά τα δύο κεφάλαια είναι από τα πιο διάσημα και σημαντικά του έργου του Θουκυδίδη. Εδώ, ο ιστορικός παίρνει αφορμή από τα γεγονότα της Κέρκυρας για να προβεί σε μια βαθιά και διαχρονική ανάλυση της φύσης του εμφυλίου πολέμου και των επιπτώσεών του στην ανθρώπινη συμπεριφορά και τις κοινωνικές αξίες.
-
Βασικά Σημεία των Κεφαλαίων 82-83:
- Η αλλοίωση της σημασίας των λέξεων: Ο Θουκυδίδης παρατηρεί ότι στον εμφύλιο πόλεμο, ακόμα και η σημασία των λέξεων αλλάζει για να δικαιολογήσει τις πράξεις. Η παράλογη τόλμη θεωρείται ανδρεία και αφοσίωση στην παράταξη, η σωφροσύνη και η προβλεπτικότητα θεωρούνται δειλία, η μετριοπάθεια θεωρείται αδυναμία. Η τυφλή ορμή και η βία εξυμνούνται.
- Η επικράτηση της καχυποψίας και της δολιότητας: Η εμπιστοσύνη εξαφανίζεται. Οι συγγενικοί δεσμοί χαλαρώνουν μπροστά στην πίστη στην παράταξη. Οι όρκοι δεν έχουν καμία αξία αν δεν εξυπηρετούν την άμεση επικράτηση. Η δολιότητα και η προδοσία γίνονται τα κύρια εργαλεία επιβίωσης και επικράτησης.
- Η αιτία όλων των κακών είναι η φιλαρχία και η πλεονεξία: Η επιθυμία για εξουσία (φιλαρχία) και το ακόρεστο κέρδος (πλεονεξία) είναι οι κινητήριες δυνάμεις πίσω από τις φρικαλεότητες.
- Η απώλεια της μετριοπάθειας: Οι μετριοπαθείς πολίτες εξοντώνονται και από τις δύο ακραίες παρατάξεις, είτε επειδή δεν συντάσσονται με καμία είτε επειδή τους φθονούν.
- Η απανθρωποποίηση: Η ανθρώπινη φύση, όταν απελευθερωθεί από τους νόμους και τις ηθικές αρχές, δείχνει το πιο σκληρό της πρόσωπο. Ο πόλεμος, και ειδικά ο εμφύλιος, "διδάσκει τη βία" (βίαιος διδάσκαλος).
- Η επανάληψη των φαινομένων: Ο Θουκυδίδης τονίζει ότι αυτά τα δεινά συνέβησαν και θα ξανασυμβούν, όσο η ανθρώπινη φύση παραμένει η ίδια. Αυτή είναι η περίφημη αντίληψή του για την ιστορία ως πηγή διδαγμάτων για το μέλλον ("κτῆμα ἐς αἰεί" – απόκτημα για πάντα).
-
Ερμηνευτικά Σχόλια για τα Κεφάλαια 82-83:
- Αποτελούν μια κορυφαία στιγμή πολιτικής φιλοσοφίας και ψυχολογικής ανάλυσης.
- Ο Θουκυδίδης δεν ηθικολογεί απλώς, αλλά διεισδύει στην ψυχολογία των μαζών και των ατόμων σε συνθήκες ακραίας πίεσης.
- Αναδεικνύει τη διάβρωση του λόγου (της γλώσσας) ως έναν από τους πρώτους δείκτες της κοινωνικής και ηθικής κατάρρευσης. Όταν οι λέξεις χάνουν το νόημά τους, η κοινωνία χάνει την πυξίδα της.
- Η ανάλυσή του είναι απαισιόδοξη αλλά και ρεαλιστική, δείχνοντας πώς οι ιδεολογικές συγκρούσεις μπορούν να εκφυλιστούν σε έναν αγώνα τυφλής επιβίωσης και εκδίκησης.
Συνοψίζοντας, τα κεφάλαια αυτά περιγράφουν με ανατριχιαστική λεπτομέρεια πώς μια πολιτική διαφωνία στην Κέρκυρα κλιμακώθηκε σε έναν ανελέητο εμφύλιο πόλεμο, με αλλεπάλληλες φάσεις βίας, προδοσίας και σφαγών. Η εξωτερική ανάμιξη των Αθηναίων και των Πελοποννησίων επιδείνωσε την κατάσταση. Ο Θουκυδίδης χρησιμοποιεί την τραγωδία της Κέρκυρας για να μας δώσει μια διαχρονική ανάλυση της παθολογίας του πολέμου και της ανθρώπινης φύσης όταν αυτή ωθείται στα άκρα. Η απλή και κατανοητή ιστορία είναι αυτή μιας πόλης που καταστρέφεται από το μίσος των ίδιων της των παιδιών, μια προειδοποίηση για τις συνέπειες της διχόνοιας και της εγκατάλειψης των ηθικών αρχών.
ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ
Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1, Παράγραφοι 16-32: Η Ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς και οι Συνέπειές της
-
Ιστορία:
- Η Καταστροφή στους Αιγός Ποταμούς (1.16-28): Ο αθηναϊκός στόλος, υπό την ηγεσία πολλών στρατηγών (όπως ο Κόνων, ο Φιλοκλής, ο Αδείμαντος), βρίσκεται στους Αιγός Ποταμούς στον Ελλήσποντο, αντιμέτωπος με τον σπαρτιατικό στόλο υπό τον Λύσανδρο, που ναυλοχεί στη Λάμψακο. Οι Αθηναίοι είναι σε μειονεκτική θέση για ανεφοδιασμό. Για αρκετές ημέρες, οι Αθηναίοι παρατάσσουν τον στόλο τους προκαλώντας τον Λύσανδρο, ο οποίος όμως δεν ανταποκρίνεται. Οι Αθηναίοι, αποθαρρυμένοι και απρόσεκτοι, αποβιβάζονται καθημερινά με έναν χαλαρό τρόπο. Ο Αλκιβιάδης, που ζούσε εξόριστος εκεί κοντά, τους πλησιάζει και τους συμβουλεύει να μετακινηθούν σε πιο ασφαλές λιμάνι (Σηστό) ή να δεχτούν τη βοήθειά του (υποσχόμενος θρακικές δυνάμεις), αλλά οι στρατηγοί τον αγνοούν περιφρονητικά. Μια μέρα, ο Λύσανδρος, βλέποντας την αθηναϊκή αμέλεια, διατάζει αιφνιδιαστική επίθεση ακριβώς τη στιγμή που οι Αθηναίοι έχουν διασκορπιστεί για προμήθειες. Το αποτέλεσμα είναι μια συντριπτική ήττα για τους Αθηναίους. Σχεδόν ολόκληρος ο στόλος τους (περίπου 170 πλοία) αιχμαλωτίζεται ή καταστρέφεται. Μόνο το πλοίο του Κόνωνα με άλλα οκτώ καταφέρνουν να διαφύγουν. Ο Κόνων, φοβούμενος την οργή των Αθηναίων, καταφεύγει στην Κύπρο, στον βασιλιά Ευαγόρα.
- Η Σκληρότητα του Λύσανδρου (1.29-32): Ο Λύσανδρος συγκεντρώνει τους αιχμαλώτους (περίπου 3.000-4.000 Αθηναίους πολίτες και συμμάχους). Μετά από μια σύντομη "δίκη", όπου οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους κατηγορούν τους Αθηναίους για προηγούμενες ωμότητες και για την απόφασή τους να κόβουν το δεξί χέρι των αιχμαλώτων (ψήφισμα που είχε προτείνει ο Φιλοκλής), αποφασίζουν να εκτελέσουν όλους τους Αθηναίους αιχμαλώτους, εκτός από τον Αδείμαντο (για τον οποίο υπήρχαν υπόνοιες ότι ίσως πρόδωσε). Ο Φιλοκλής, που είχε προτείνει το απάνθρωπο μέτρο, σκοτώνεται πρώτος. Ο Λύσανδρος, μετά από αυτή τη νίκη, αρχίζει να καταλύει τις δημοκρατίες στις συμμαχικές πόλεις της Αθήνας και να εγκαθιστά ολιγαρχικές κυβερνήσεις (δεκαρχίες) υπό την εποπτεία Σπαρτιατών αρμοστών.
-
Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η Αλαζονεία και η Αμέλεια των Αθηναίων: Ο Ξενοφών τονίζει την εγκληματική αμέλεια και τον εφησυχασμό των Αθηναίων στρατηγών, που οδήγησαν στην καταστροφή. Η απόρριψη της συμβουλής του Αλκιβιάδη, είτε από φθόνο είτε από αλαζονεία, αποδεικνύεται μοιραία.
- Η Στρατηγική Ιδιοφυΐα (ή Δολιότητα) του Λύσανδρου: Ο Λύσανδρος εμφανίζεται ως ένας υπομονετικός και πανούργος στρατηγός που εκμεταλλεύεται στο έπακρο τα λάθη του αντιπάλου.
- Η Σκληρότητα του Πολέμου: Η εκτέλεση χιλιάδων αιχμαλώτων αναδεικνύει την ωμότητα που είχε φτάσει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Η κατηγορία για το ψήφισμα του Φιλοκλή χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για τις σπαρτιατικές πράξεις αντεκδίκησης.
- Το Τέλος της Αθηναϊκής Ηγεμονίας: Η ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς σηματοδοτεί την οριστική απώλεια της ναυτικής κυριαρχίας της Αθήνας και, ουσιαστικά, το τέλος του πολέμου.
- Ο Ρόλος του Ξενοφώντα: Ο Ξενοφών, αν και δεν ήταν παρών, γράφει με τρόπο που υπογραμμίζει τις ευθύνες της αθηναϊκής ηγεσίας. Η αναφορά στον Αλκιβιάδη μπορεί να αντανακλά και μια προσπάθεια αποκατάστασης της εικόνας του.
Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 3, Παράγραφοι 11-16: Η Επιβολή των Τριάκοντα Τυράννων
-
Ιστορία:
- Η Πρόταση του Δρακοντίδη (3.11): Μετά την ήττα και την παράδοση της Αθήνας (που περιγράφεται στο κεφ. 2), ο Λύσανδρος βρίσκεται στην πόλη. Σε μια συνέλευση του λαού, ο Δρακοντίδης (ένας ολιγαρχικός) προτείνει να εκλεγούν τριάντα άνδρες για να συντάξουν νέο σύνταγμα, σύμφωνα με τις "πάτριες παραδόσεις", και να κυβερνήσουν προσωρινά.
- Η Παρέμβαση του Θηραμένη και η Απειλή του Λύσανδρου (3.11-14): Ο Θηραμένης, μια αμφιλεγόμενη πολιτική προσωπικότητα που είχε παίξει ρόλο στις διαπραγματεύσεις παράδοσης, υποστηρίζει την πρόταση. Όταν ο λαός αρχίζει να αντιδρά, ο Λύσανδρος παρεμβαίνει απειλητικά, υπενθυμίζοντας στους Αθηναίους ότι έχουν παραβιάσει τους όρους της συνθηκολόγησης (μη κατεδαφίζοντας τα τείχη αρκετά γρήγορα) και ότι η ζωή τους εξαρτάται από την υπακοή τους. Δηλώνει ότι αν δεν δεχτούν, θα θεωρηθούν παραβάτες της συνθήκης και θα αντιμετωπίσουν τις συνέπειες.
- Η Εκλογή των Τριάκοντα (3.15-16 περίπου, αν και η ονομαστική λίστα δίνεται νωρίτερα στο 2.3.2): Υπό την πίεση αυτή, ο λαός υποχωρεί και εκλέγει τους Τριάκοντα. Ανάμεσά τους είναι ο Κριτίας (ένας ακραίος ολιγαρχικός και πρώην μαθητής του Σωκράτη, όπως και ο Ξενοφών) και ο Θηραμένης (πιο μετριοπαθής, τουλάχιστον αρχικά).
-
Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η Επιβολή της Ολιγαρχίας υπό Ξένη Πίεση: Η εγκαθίδρυση των Τριάκοντα δεν είναι αποτέλεσμα ελεύθερης λαϊκής βούλησης, αλλά επιβάλλεται υπό την άμεση απειλή της σπαρτιατικής στρατιωτικής ισχύος, την οποία εκπροσωπεί ο Λύσανδρος.
- Ο Ρόλος του Θηραμένη: Ο Θηραμένης εμφανίζεται να διευκολύνει την εγκαθίδρυση της ολιγαρχίας, αν και αργότερα θα έρθει σε σύγκρουση με τους ακραίους. Τα κίνητρά του είναι αντικείμενο συζήτησης (προσπάθεια για μια μετριοπαθή ολιγαρχία; προσωπική φιλοδοξία; αναγκαστική προσαρμογή στις συνθήκες;).
- Η Πρόφαση των "Πατρίων Νόμων": Η επίκληση των "πατρίων νόμων" είναι ένα συνηθισμένο πρόσχημα των ολιγαρχικών για την κατάλυση της δημοκρατίας. Στην πράξη, οι Τριάκοντα θα κυβερνήσουν αυταρχικά.
- Η Αρχή της Τρομοκρατίας: Αυτή η εκλογή σηματοδοτεί την έναρξη μιας από τις πιο σκοτεινές περιόδους της αθηναϊκής ιστορίας, της Τυραννίας των Τριάκοντα.
Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 4, Παράγραφοι 1-17: Η Αντίσταση του Θρασύβουλου και η Μάχη της Μουνιχίας
-
Ιστορία:
- Η Οργάνωση των Εξορίστων στη Φυλή (4.1-2): Οι Τριάκοντα κυβερνούν με τρομοκρατία, εκτελώντας πολλούς πολίτες και δημεύοντας περιουσίες. Πολλοί δημοκρατικοί εξορίζονται. Ο Θρασύβουλος, ένας δημοκρατικός ηγέτης, συγκεντρώνει περίπου 70 εξόριστους στη Φυλή, ένα οχυρό στα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας.
- Αποτυχημένη Επίθεση των Τριάκοντα (4.3-4): Οι Τριάκοντα στέλνουν στρατό εναντίον τους, αλλά μια ξαφνική χιονοθύελλα και η απειρία των στρατιωτών τους οδηγούν σε αποτυχία και υποχώρηση.
- Ενίσχυση των Δημοκρατικών και Δεύτερη Επίθεση (4.5-7): Οι δημοκρατικοί στη Φυλή αυξάνονται σε 700. Οι Τριάκοντα επιχειρούν νέα εκστρατεία. Στήνουν ενέδρα, αλλά ο Θρασύβουλος, έχοντας πληροφορίες, τους αιφνιδιάζει, σκοτώνει πολλούς και κυριεύει όπλα.
- Κατάληψη του Πειραιά (Μουνιχίας) (4.8-10): Οι δημοκρατικοί, έχοντας φτάσει τους 1000, αποφασίζουν μια τολμηρή κίνηση. Μέσα στη νύχτα, καταλαμβάνουν τον Πειραιά (συγκεκριμένα τον λόφο της Μουνιχίας). Οι Τριάκοντα, μαζί με τους Σπαρτιάτες φρουρούς και ιππικό, κατεβαίνουν για να τους αντιμετωπίσουν.
- Η Μάχη της Μουνιχίας (4.11-17): Ο Θρασύβουλος εκφωνεί έναν ενθαρρυντικό λόγο στους άνδρες του, υπενθυμίζοντάς τους ότι πολεμούν για την ελευθερία και ενάντια σε άδικους τυράννους. Στη μάχη που ακολουθεί σε ανηφορικό και δύσκολο έδαφος, οι δημοκρατικοί, αν και λιγότεροι, πολεμούν με γενναιότητα. Ο Κριτίας, ο ηγέτης των Τριάκοντα, σκοτώνεται, όπως και άλλοι ολιγαρχικοί. Οι ολιγαρχικοί τρέπονται σε φυγή. Οι δημοκρατικοί αποφεύγουν να σκοτώσουν Αθηναίους συμπολίτες τους μετά τη μάχη, αλλά απογυμνώνουν τους νεκρούς.
-
Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η Γενναιότητα και η Ηγεσία του Θρασύβουλου: Ο Ξενοφών παρουσιάζει τον Θρασύβουλο ως έναν ικανό και εμπνευσμένο ηγέτη που αναλαμβάνει τεράστιο ρίσκο για την αποκατάσταση της δημοκρατίας.
- Η Αδυναμία των Τριάκοντα: Οι στρατιωτικές αποτυχίες των Τριάκοντα δείχνουν την έλλειψη λαϊκής υποστήριξης και την αναποτελεσματικότητά τους πέρα από την άσκηση βίας εντός της πόλης.
- Η Σημασία της Μουνιχίας: Η νίκη στη Μουνιχία είναι ένα σημείο καμπής. Δίνει τεράστια ώθηση στους δημοκρατικούς, ενώ ο θάνατος του Κριτία αποδυναμώνει σημαντικά την παράταξη των ακραίων ολιγαρχικών.
- Η Μετριοπάθεια των Νικητών (αρχικά): Η εντολή του Θρασύβουλου να μη σκοτώνουν αδιακρίτως τους ηττημένους Αθηναίους δείχνει μια προσπάθεια να αποφευχθεί η περαιτέρω κλιμάκωση του εμφυλίου μίσους, αν και η κατάσταση παραμένει έκρυθμη.
Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 2, Παράγραφοι 1-4: Η Κατάσταση στην Αθήνα Μετά τους Αιγός Ποταμούς
-
Ιστορία:
- Η Είδηση της Καταστροφής (2.1-2): Η είδηση της συντριπτικής ήττας στους Αιγός Ποταμούς φτάνει στην Αθήνα ένα βράδυ με το πλοίο "Πάραλος". Ο θρήνος απλώνεται από τον Πειραιά στην πόλη, καθώς οι Αθηναίοι συνειδητοποιούν την πλήρη καταστροφή. Θυμούνται τις ωμότητες που είχαν διαπράξει σε άλλους (π.χ., Μήλιους, Σκιωναίους, Τορωναίους) και φοβούνται ότι θα υποστούν τα ίδια.
- Προετοιμασίες για Πολιορκία (2.3-4): Παρά την απόγνωση, οι Αθηναίοι αποφασίζουν να μην παραδοθούν αμέσως. Κλείνουν τα λιμάνια (εκτός από ένα), επισκευάζουν τα τείχη και ετοιμάζονται για πολιορκία, αν και γνωρίζουν ότι δεν έχουν πλοία, συμμάχους και τρόφιμα.
-
Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η Απόγνωση και ο Φόβος Αντιποίνων: Ο Ξενοφών περιγράφει γλαφυρά την απόλυτη απόγνωση και τον πανικό που κυριεύει την πόλη. Ο φόβος της σπαρτιατικής εκδίκησης είναι διάχυτος, βασισμένος και στη συνείδηση των δικών τους πράξεων κατά τη διάρκεια του πολέμου.
- Η Σύντομη Περίοδος Αντίστασης: Η απόφαση για προετοιμασία πολιορκίας είναι περισσότερο μια πράξη απελπισίας παρά μια ρεαλιστική στρατηγική. Δείχνει, ωστόσο, την απροθυμία των Αθηναίων να παραδοθούν αμαχητί, ακόμα και σε αυτή την κατάσταση.
- Η Προαναγγελία της Πείνας: Η έλλειψη τροφίμων αναφέρεται ως ένας κρίσιμος παράγοντας που θα οδηγήσει τελικά στην παράδοση.
Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 2, Παράγραφοι 16-23: Οι Όροι της Παράδοσης της Αθήνας
-
Ιστορία:
- Οι Διαπραγματεύσεις του Θηραμένη (2.16): Η πολιορκία από τον Λύσανδρο από τη θάλασσα και τους Σπαρτιάτες βασιλιάδες Άγι και Παυσανία από την ξηρά, οδηγεί σε λιμό στην Αθήνα. Ο Θηραμένης στέλνεται ως πρέσβης στον Λύσανδρο. Παραμένει μαζί του για περισσότερο από τρεις μήνες, περιμένοντας να εξαντληθούν τελείως οι Αθηναίοι από την πείνα, ώστε να δεχτούν οποιουσδήποτε όρους.
- Η Σκληρή Στάση των Συμμάχων της Σπάρτης (2.19): Όταν ο Θηραμένης τελικά επιστρέφει και παρουσιάζεται στους εφόρους της Σπάρτης, πολλοί σύμμαχοι (ιδίως Κορίνθιοι και Θηβαίοι) απαιτούν την ολοκληρωτική καταστροφή της Αθήνας και την εξόντωση των κατοίκων της.
- Η Απόφαση των Σπαρτιατών (2.20): Οι Σπαρτιάτες, ωστόσο, αρνούνται να καταστρέψουν μια πόλη που είχε προσφέρει τόσα πολλά στην Ελλάδα κατά τους Περσικούς Πολέμους. Αποφασίζουν να επιβάλουν όρους: οι Αθηναίοι πρέπει να κατεδαφίσουν τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά, να παραδώσουν όλα τα πλοία τους εκτός από δώδεκα, να δεχτούν πίσω τους εξόριστους ολιγαρχικούς, και να γίνουν σύμμαχοι της Σπάρτης, ακολουθώντας την ηγεμονία της ("τον αυτόν εχθρόν και φίλον νομίζοντας").
- Η Αποδοχή των Όρων (2.21-23): Ο Θηραμένης επιστρέφει στην Αθήνα. Παρά τις αντιδράσεις κάποιων, ο λαός, εξαντλημένος από την πείνα, αναγκάζεται να αποδεχτεί τους ταπεινωτικούς όρους. Ο Λύσανδρος εισέρχεται στον Πειραιά, και τα τείχη αρχίζουν να κατεδαφίζονται υπό τους ήχους αυλητρίδων, καθώς οι Πελοποννήσιοι θεωρούν την ημέρα αυτή ως την αρχή της ελευθερίας για την Ελλάδα.
-
Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η Διπλωματία του Θηραμένη: Ο ρόλος του Θηραμένη είναι και πάλι αμφιλεγόμενος. Η μακρά παραμονή του στον Λύσανδρο ερμηνεύεται από κάποιους ως προσπάθεια να πετύχει καλύτερους όρους, και από άλλους ως εσκεμμένη καθυστέρηση για να καμφθεί πλήρως το ηθικό των Αθηναίων. Ο Ξενοφών δεν τον κρίνει ανοιχτά εδώ.
- Η "Μεγαλοψυχία" των Σπαρτιατών (;) : Η απόφαση των Σπαρτιατών να μην καταστρέψουν την Αθήνα συχνά προβάλλεται ως πράξη μεγαλοψυχίας. Ωστόσο, οι όροι που επιβάλλουν είναι εξαιρετικά σκληροί και στοχεύουν στην πλήρη υποταγή της Αθήνας και στην εξάλειψη της δύναμής της. Η διατήρηση της Αθήνας, έστω και αποδυναμωμένης, εξυπηρετούσε και τα συμφέροντα της Σπάρτης, καθώς μια εντελώς κατεστραμμένη Αθήνα θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα κενό ισχύος που θα εκμεταλλεύονταν άλλες πόλεις (π.χ., Θήβα, Κόρινθος).
- Η Ταπείνωση της Αθήνας: Η κατεδάφιση των τειχών, σύμβολο της αθηναϊκής ισχύος και ελευθερίας, υπό τους πανηγυρισμούς των νικητών, αποτελεί την κορύφωση της αθηναϊκής ταπείνωσης.
- Η Ειρωνεία της "Ελευθερίας": Η δήλωση ότι αυτή η μέρα είναι η αρχή της ελευθερίας για την Ελλάδα είναι ειρωνική, καθώς σύντομα θα αποδειχθεί ότι η σπαρτιατική ηγεμονία θα είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, καταπιεστική για πολλές πόλεις.
Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 3, Παράγραφοι 50-56: Η Καταδίκη και ο Θάνατος του Θηραμένη
-
Ιστορία:
- Η Σύγκρουση Θηραμένη - Κριτία (2.3.15-49 - προηγούνται των συγκεκριμένων παραγράφων αλλά είναι απαραίτητες για την κατανόηση): Καθώς οι Τριάκοντα εγκαθιδρύουν ένα καθεστώς τρομοκρατίας, εκτελώντας πολλούς πολίτες (πλούσιους, δημοκρατικούς, ακόμα και μετριοπαθείς) για να δημεύσουν τις περιουσίες τους και να εξαλείψουν κάθε αντίσταση, ο Θηραμένης αρχίζει να διαφωνεί με την ακραία πολιτική του Κριτία και των υπολοίπων. Υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να σκοτώνουν ανθρώπους που δεν συνιστούν απειλή και ότι πρέπει να διευρύνουν τη βάση του καθεστώτος, παραχωρώντας πολιτικά δικαιώματα σε περισσότερους πολίτες.
- Η Ομιλία του Κριτία κατά του Θηραμένη (2.3.50-54): Ο Κριτίας, φοβούμενος την αυξανόμενη επιρροή του Θηραμένη και τις επικρίσεις του, αποφασίζει να τον εξοντώσει. Σε μια συνεδρίαση της Βουλής (που ελέγχεται από τους Τριάκοντα), ο Κριτίας εκφωνεί έναν λόγο κατηγορώντας τον Θηραμένη για αστάθεια, προδοσία και υπονόμευση του καθεστώτος. Τον αποκαλεί "κόθορνο" (υπόδημα που ταίριαζε και στα δύο πόδια, υπονοώντας την πολιτική του αστάθεια και την ικανότητά του να προσαρμόζεται σε αντίθετες παρατάξεις).
- Η Απολογία του Θηραμένη (αναφέρεται συνοπτικά από τον Ξενοφώντα, αλλά δεν παρατίθεται ολόκληρη εδώ): Ο Θηραμένης αμύνεται, αντικρούοντας τις κατηγορίες και κατηγορώντας με τη σειρά του τον Κριτία για την τυραννική διακυβέρνηση.
- Η Αυθαίρετη Καταδίκη και Εκτέλεση (2.3.55-56): Ο Κριτίας, βλέποντας ότι η Βουλή μπορεί να επηρεαστεί από την απολογία του Θηραμένη, διαγράφει αυθαίρετα το όνομά του από τον κατάλογο των "Τρισχιλίων" (μια επίπλαστη ομάδα πολιτών που υποτίθεται ότι είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα υπό τους Τριάκοντα, δίνοντας στους υπόλοιπους την εντύπωση ότι δεν είναι όλοι εκτεθειμένοι στην αυθαιρεσία τους). Με αυτόν τον τρόπο, ο Θηραμένης χάνει κάθε νομική προστασία. Παρά τις διαμαρτυρίες του Θηραμένη ότι αυτή η πράξη είναι παράνομη, οι Τριάκοντα τον καταδικάζουν σε θάνατο. Τον αναγκάζουν να πιει το κώνειο. Ο Ξενοφών αναφέρει την ψύχραιμη στάση του Θηραμένη καθώς πίνει το δηλητήριο, λέγοντας ειρωνικά "Κριτίᾳ τοῦτ' ἔστω τῷ καλῷ" (Αυτό ας είναι για τον όμορφο Κριτία), σαν να έκανε πρόποση.
-
Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η Αδυσώπητη Λογική της Τυραννίας: Η σύγκρουση Κριτία-Θηραμένη δείχνει ότι ακόμα και οι μετριοπαθείς φωνές μέσα σε ένα τυραννικό καθεστώς γίνονται ανεκτές μόνο μέχρι ενός σημείου. Όταν αρχίζουν να αμφισβητούν την εξουσία των ακραίων, εξοντώνονται.
- Η Πολιτική Σκοπιμότητα του Κριτία: Ο Κριτίας δεν διστάζει να παραβιάσει ακόμα και τους φαινομενικούς κανόνες που οι ίδιοι οι Τριάκοντα είχαν θέσει, προκειμένου να εξουδετερώσει έναν πολιτικό αντίπαλο.
- Η Τραγική Μοίρα του Θηραμένη: Ο Θηραμένης, μια από τις πιο αμφιλεγόμενες μορφές της εποχής, που προσπάθησε να κινηθεί μεταξύ των παρατάξεων, καταλήγει θύμα της ίδιας της ολιγαρχίας που βοήθησε να εγκαθιδρυθεί. Η στάση του στον θάνατο, όπως την περιγράφει ο Ξενοφών, του προσδίδει μια gewisse αξιοπρέπεια.
- Ο Ξενοφών και ο Θηραμένης: Ο Ξενοφών φαίνεται να τρέφει κάποια συμπάθεια για τον Θηραμένη, τουλάχιστον σε σύγκριση με τον Κριτία. Η λεπτομερής περιγραφή της δίκης και του θανάτου του υποδηλώνει το ενδιαφέρον του για αυτή την προσωπικότητα.
Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 4, Παράγραφοι 18-23: Οι Διαπραγματεύσεις μετά τη Μάχη της Μουνιχίας και η Παρέμβαση του Παυσανία
-
Ιστορία:
- Αδιέξοδο και Απελπισία των Ολιγαρχικών στην Πόλη (4.18-19): Μετά την ήττα στη Μουνιχία και τον θάνατο του Κριτία, οι ολιγαρχικοί στην Αθήνα βρίσκονται σε σύγχυση. Καθαιρούν τους Τριάκοντα (ή όσοι είχαν απομείνει) και εκλέγουν μια νέα επιτροπή δέκα ανδρών (έναν από κάθε φυλή) για να κυβερνήσει. Αυτοί, όμως, συνεχίζουν την εχθρική στάση προς τους δημοκρατικούς στον Πειραιά και ζητούν βοήθεια από τον Λύσανδρο και τη Σπάρτη.
- Η Επέμβαση του Λύσανδρου και η Άφιξη του Παυσανία (4.20-22 περίπου): Ο Λύσανδρος, επιθυμώντας να ενισχύσει τους ολιγαρχικούς, τους στέλνει χρήματα και τον αδελφό του, τον Λίβυ, ως αρμοστή. Ωστόσο, στη Σπάρτη υπάρχει διχογνωμία. Ο βασιλιάς Παυσανίας, ζηλεύοντας τη δύναμη και τη φήμη του Λύσανδρου και φοβούμενος ότι η σκληρή πολιτική του θα προκαλέσει μεγαλύτερη αστάθεια, πείθει τρεις από τους πέντε εφόρους να τον στείλουν επικεφαλής στρατού στην Αττική. Ο Παυσανίας δεν επιθυμεί την πλήρη συντριβή των δημοκρατικών, αλλά μια συμφιλιωτική λύση που θα αποδυναμώσει την επιρροή του Λύσανδρου.
- Μικροσυμπλοκές και Προσπάθειες Διαπραγμάτευσης (4.23 και εξής, η αρίθμηση μπορεί να διαφέρει ελαφρώς ανάλογα με την έκδοση): Ο Παυσανίας φτάνει στην Αττική. Γίνονται κάποιες αψιμαχίες μεταξύ των δυνάμεών του και των δημοκρατικών στον Πειραιά, όπου οι Σπαρτιάτες έχουν κάποιες απώλειες. Ο Παυσανίας, αντί να επιδιώξει ολοκληρωτική σύγκρουση, στέλνει κρυφά μηνύματα στους δημοκρατικούς, προτρέποντάς τους να στείλουν πρέσβεις σε αυτόν και στους εφόρους που τον συνοδεύουν, ζητώντας μια ειρηνική διευθέτηση. Παράλληλα, ασκεί πίεση και στους ολιγαρχικούς στην πόλη να επιδείξουν διάθεση συνδιαλλαγής.
-
Ερμηνευτικά Σχόλια:
- Η Εσωτερική Διαίρεση των Ολιγαρχικών: Η αντικατάσταση των Τριάκοντα από τους Δέκα δείχνει την αποτυχία της ακραίας τυραννίας και την προσπάθεια για μια, έστω κατ' όνομα, πιο συλλογική ηγεσία, αν και η πολιτική γραμμή παραμένει σκληρή.
- Ο Ανταγωνισμός στη Σπάρτη (Λύσανδρος vs Παυσανίας): Η παρέμβαση του Παυσανία δεν υποκινείται τόσο από φιλοδημοκρατικά αισθήματα, όσο από την εσωτερική πολιτική της Σπάρτης και τον ανταγωνισμό με τον Λύσανδρο. Ο Παυσανίας βλέπει ότι η ακραία πολιτική του Λύσανδρου δημιουργεί προβλήματα και ενισχύει υπερβολικά την προσωπική του ισχύ.
- Η Στροφή προς τη Συμφιλίωση: Η στάση του Παυσανία ανοίγει τον δρόμο για διαπραγματεύσεις και τελικά για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Δείχνει μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση από την πλευρά ενός τμήματος της σπαρτιατικής ηγεσίας, που κατανοεί ότι η συνεχής καταπίεση δεν είναι βιώσιμη.
- Ο Ρόλος των Εξωτερικών Δυνάμεων: Για άλλη μια φορά, η τύχη της Αθήνας κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις και τις εσωτερικές ισορροπίες της Σπάρτης.
Αυτά τα αποσπάσματα από το 2ο Βιβλίο των "Ελληνικών" του Ξενοφώντα μας δίνουν μια ζωντανή εικόνα της δραματικής περιόδου που σηματοδότησε το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου και τις άμεσες συνέπειές του για την Αθήνα: την απόλυτη ήττα, την ταπεινωτική ειρήνη, την επιβολή και την τυραννική διακυβέρνηση των Τριάκοντα, και τελικά, την ηρωική αντίσταση των δημοκρατικών που έθεσε τις βάσεις για την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ο Ξενοφών, αν και με τις δικές του προτιμήσεις (συχνά φιλολακωνικές και με μια κριτική στάση απέναντι στην αθηναϊκή δημοκρατία της εποχής του), παρέχει μια πολύτιμη αφήγηση αυτών των ταραγμένων γεγονότων.
