Το 1934 στη Ρώμη, ένα επιστημονικό πείραμα άρχισε να δίνει παράλογα αποτελέσματα, οδηγώντας στην τυχαία ανακάλυψη των αργών νετρονίων. Μάθετε πώς ένα ξύλινο τραπέζι, μια πλάκα παραφίνης και η ιδιοφυΐα του Ενρίκο Φέρμι ξεκλείδωσαν τα μυστικά της πυρηνικής σχάσης και οδήγησαν στην ατομική εποχή.
Το "φάντασμα" στο εργαστήριο της Ρώμης
Οκτώβριος 1934, Ρώμη. Κάτι πολύ παράξενο συμβαίνει στο Ινστιτούτο Φυσικής. Οι νεαροί ερευνητές, Μπρούνο Ποντεκόρβο και Εντοάρντο Αμάλντι, βομβαρδίζουν ασήμι με νετρόνια, αλλά τα αποτελέσματα είναι εντελώς αλλοπρόσαλλα. Ένα επιστημονικό "φάντασμα" φαίνεται να στοιχειώνει το εργαστήριο: η ραδιενέργεια που μετρούν είναι ισχυρότερη όταν το πείραμα γίνεται πάνω σε ένα ξύλινο τραπέζι, και ασθενέστερη πάνω σε ένα μαρμάρινο.
Η λογική σήκωνε τα χέρια ψηλά. Ο επικεφαλής καθηγητής, Φράνκο Ραζέττι, έξαλλος, κατηγορεί τον άπειρο Ποντεκόρβο για τα "λάθη" και τον διώχνει από το εργαστήριο. Ο νεαρός φοιτητής, ντροπιασμένος, περιφέρεται στους διαδρόμους. Όμως, το μυστήριο παραμένει. Τα "λάθη" συνεχίζονται, ακόμα και χωρίς αυτόν. Τότε, η αμφιβολία γεννιέται σε όλους: Μήπως δεν ήταν λάθος;
Η επίφοβη στιγμή του Φέρμι: «Βάλτε παραφίνη ανάμεσα»
Τέσσερις μέρες αργότερα, στις 22 Οκτωβρίου, ο επικεφαλής της ομάδας, ο θρυλικός Ενρίκο Φέρμι, έχει μια ιδέα που μοιάζει παράλογη, αλλά θα άλλαζε την ιστορία. Αποφασίζει να παρεμβάλει μια πλάκα παραφίνης ανάμεσα στην πηγή των νετρονίων και το δείγμα ασημιού.
Και τότε... η κόλαση.
Το μηχάνημα Γκάιγκερ δεν χτυπούσε απλώς. Ούρλιαζε σαν πολυβόλο. Ο ήχος ήταν εκκωφαντικός, υποδηλώνοντας επίπεδα ραδιενέργειας εκατοντάδες φορές υψηλότερα από πριν. Όλοι τρέχουν πανικόβλητοι, νομίζοντας πως το όργανο χάλασε.
Δεν είχε χαλάσει τίποτα.
Ο Φέρμι, με την θρυλική του ψυχραιμία, τους κοιτάζει και ανακοινώνει: «Πάμε για μεσημεριανό». Έμεινε μόνος για δύο ώρες. Όταν η ομάδα γύρισε, είχε λύσει τον γρίφο.
Το μυστικό των «τεμπέλικων» νετρονίων
Η εξήγηση ήταν ταυτόχρονα απλή και επαναστατική. Το μυστικό κρυβόταν στο υδρογόνο. Τόσο το ξύλινο τραπέζι όσο και η παραφίνη είναι πλούσια σε υδρογόνο. Το άτομο του υδρογόνου έχει σχεδόν την ίδια μάζα με ένα νετρόνιο.
Σκεφτείτε το σαν μια μπάλα μπιλιάρδου που χτυπά μια άλλη, σχεδόν ολόιδια. Η ταχύτητα της πρώτης μπάλας μειώνεται δραματικά. Αυτό ακριβώς συνέβαινε:
- Τα νετρόνια, περνώντας μέσα από το ξύλο ή την παραφίνη, επιβραδύνονταν.
- Ένα "αργό" ή "τεμπέλικο" νετρόνιο έχει πολύ περισσότερο χρόνο να "αλληλεπιδράσει" με τον πυρήνα του ασημιού και να απορροφηθεί από αυτόν.
Τα γρήγορα νετρόνια απλώς "αναπηδούσαν" πάνω στους πυρήνες, ενώ τα αργά "κολλούσαν", προκαλώντας την τεράστια αύξηση της ραδιενέργειας. Το μυστήριο του τραπεζιού είχε λυθεί!
Η τελική απόδειξη: Ένα ενυδρείο στο επίκεντρο της πυρηνικής φυσικής
Για να επιβεβαιώσουν τη θεωρία, χρειαζόντουσαν κάτι με ακόμα περισσότερο υδρογόνο. Η λύση βρισκόταν στην αυλή του Ινστιτούτου: μια μικρή διακοσμητική δεξαμενή με χρυσόψαρα.
Χωρίς δεύτερη σκέψη, βύθισαν την πηγή των νετρονίων και το ασήμι μέσα στο νερό. Το Γκάιγκερ ξέσπασε ξανά σε έναν φρενήρη ρυθμό. Ήταν ο απόλυτος θρίαμβος.
Η ιστορία δεν κατέγραψε την τύχη των χρυσόψαρων μετά το απρόσμενο ντους ραδιενέργειας. Αυτό που κατέγραψε, όμως, ήταν η γέννηση μιας νέας εποχής.
Από ένα τραπέζι στην ατομική εποχή
Η ανακάλυψη των "αργών νετρονίων" δεν ήταν απλώς η λύση ενός γρίφου. Ήταν το κλειδί που ξεκλείδωσε την πόρτα για την ελεγχόμενη πυρηνική σχάση. Αυτή η μία, τυχαία παρατήρηση, άνοιξε τον δρόμο για:
- Τους πυρηνικούς αντιδραστήρες
- Τη χρήση ραδιοϊσοτόπων στην ιατρική διάγνωση και θεραπεία
- Και, αναπόφευκτα, την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας.
Κι όλα αυτά, ξεκίνησαν από ένα… τραπέζι.