Όταν ακούμε για την ενότητα και τη συνέχεια του ελληνικού έθνους, το μυαλό μας πηγαίνει σχεδόν αυτόματα στον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο. Ωστόσο, λίγοι γνωρίζουν τον άνθρωπο που έβαλε τις βάσεις για αυτή τη θεωρία, έναν αριστοκράτη από τη Λευκάδα: τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο.
Ο Ζαμπέλιος (1815-1881) ήταν ένας λόγιος, νομικός και πολιτικός που με το έργο του κατεδάφισε τις θεωρίες του Φαλμεράιερ και υπήρξε ο πρώτος που εισήγαγε τον όρο «ελληνοχριστιανικός», θεμελιώνοντας έτσι την αδιάσπαστη πορεία του έθνους μας.
Η διαμόρφωση της σκέψης του Ζαμπέλιου
Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος έλαβε μια ολοκληρωμένη παιδεία:
Σπουδές: Σπούδασε στη Λευκάδα, στην Ιόνιο Ακαδημία, και συνέχισε νομικές σπουδές σε Ιταλία, όπου ανακηρύχθηκε διδάκτορας.
Επιρροές: Καθοριστική ήταν η παραμονή του στη Χαϊδελβέργη, όπου παρακολούθησε μαθήματα Φιλοσοφίας της Ιστορίας του Χέγκελ. Από εκεί εμπνεύστηκε τη θεωρία της «Ιστοριονομίας», αναζητώντας τους νόμους που καθορίζουν την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας.
Η απάντηση στον Φαλμεράιερ και η θεωρία της ενότητας
Ο Ζαμπέλιος αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στην υπεράσπιση της ελληνικής ιστορικής συνέχειας.
«Άσματα δημοτικά της Ελλάδας» (1852): Με έναν εντυπωσιακό πρόλογο, ο Ζαμπέλιος παρουσίασε ένα μανιφέστο της ελληνορθόδοξης ιδεολογίας του 19ου αιώνα. Εφάρμοσε το φιλοσοφικό σχήμα του Χέγκελ για να τεκμηριώσει τη συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού για πάνω από τρεις χιλιετίες.
«Βυζαντιναί Μελέται» (1857): Σε αυτό το έργο, ανέπτυξε περαιτέρω τις ιδέες του για την ενότητα της ελληνικής φυλής, δίνοντας έμφαση στη βυζαντινή περίοδο, η οποία μέχρι τότε ήταν παραμελημένη.
Ο Ζαμπέλιος υπήρξε ο πρώτος που έδωσε στον ελληνισμό την τρισυπόστατη μορφή του, που αργότερα ανέπτυξε ο Παπαρρηγόπουλος: αρχαιότητα - Βυζάντιο - νεότερη Ελλάδα.
Λογοτεχνικό έργο και αξιολόγηση
Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος δεν ήταν μόνο ιστορικός. Υπήρξε και λογοτέχνης, με έργα όπως τα ιστορικά μυθιστορήματα «Ιστορικά σκηνογραφήματα» και «Οι κρητικοί γάμοι». Στα έργα του αυτά προσπάθησε να τονώσει το εθνικό φρόνημα. Ωστόσο, η μεγαλύτερη συμβολή του παραμένει η θεμελίωση της ελληνοχριστιανικής ιδεολογίας και η αποκατάσταση της σημασίας του Βυζαντίου.
Ο Ζαμπέλιος είναι, χωρίς αμφιβολία, ο πρόδρομος του Παπαρρηγόπουλου, καθώς εκείνος πρώτος συνέλαβε τη θεωρία της ιστορικής συνέχειας, την οποία ο Παπαρρηγόπουλος αργότερα τεκμηρίωσε με τον μνημειώδη τρόπο που τον καθιέρωσε ως τον κορυφαίο ιστορικό του νεότερου ελληνισμού.