Σοφοκλέους Αντιγόνη - Αρχαία Β' Λυκείου - Φυλλάδιο επανάληψης με συνολική θεώρηση του έργου

Ενότητες και βασικά θέματα

1. Εισαγωγή στο δράμα και τον Σοφοκλή

• Προέλευση του δράματος: Σύνδεση με τη λατρεία του Διονύσου, εξέλιξη σε σύνθετη τέχνη.
• Διονυσιακές γιορτές στην Αττική: Οι θρησκευτικές εορτές και ο ρόλος τους στις δραματικές παραστάσεις.
• Είδη αρχαίου δράματος: Τραγωδία, Κωμωδία, Σατυρικό δράμα.
• Αριστοτελικός ορισμός της τραγωδίας: Μίμηση πράξης σπουδαίας και τελείας, ηθική κάθαρση (κάθαρσις).
• Μέρη της τραγωδίας (κατά ποσόν και κατά ποιόν):Κατά ποσόν: Πρόλογος, Επεισόδια, Πάροδος, Στάσιμα, Κομμοί, Έξοδος.
• Κατά ποιόν: Μύθος, Ήθος, Διάνοια, Λέξη, Όψη, Μέλος.
• Τραγικό: Η έννοια της τραγικής πτώσης, της ύβρεως και της νέμεσης.
• Αρχαίο θέατρο: Βασικά μέρη (ορχήστρα, σκηνή, διάζωμα) και τεχνικά μέσα (χορηγία, διδασκαλίες, κόθορνοι, θεωρικά).
• Οι μεγάλοι τραγικοί: Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης – καινοτομίες τους.
• Βίος και έργο Σοφοκλή: Χαρακτηριστικά του ύφους του, σωζόμενα έργα, καινοτομίες στην τραγωδία (π.χ., τρίτος υποκριτής).
• Μύθος των Λαβδακιδών: Το γενεαλογικό δέντρο και η κατάρα που βαραίνει την οικογένεια.

2. Ανάλυση της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή

2.1. Περίληψη και βασικοί χαρακτήρες

• Πλοκή: Ο εμφύλιος πόλεμος στη Θήβα, ο θάνατος του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, το διάταγμα του Κρέοντα, η απόφαση της Αντιγόνης, η σύγκρουση.
• Κρέοντας: Ο κραταιός άρχοντας της Θήβας, οπαδός του ανθρώπινου νόμου, αυταρχικός, πεισματικός. Η πορεία του από την ύβρη στην καταστροφή.
• Αντιγόνη: Η θαρραλέα, ανιδιοτελής κόρη του Οιδίποδα, υπερασπίστρια του θεϊκού, άγραφου νόμου. Η αποφασιστικότητα και η θυσία της.
• Ισμήνη: Η αδελφή της Αντιγόνης, δειλή, προσκολλημένη στον ανθρώπινο νόμο, η αρχική άρνησή της και η μεταμέλειά της.
• Αίμονας: Ο γιος του Κρέοντα και αρραβωνιαστικός της Αντιγόνης. Η σύγκρουσή του με τον πατέρα του, η αγάπη του για την Αντιγόνη, η αυτοκτονία του.
• Τειρεσίας: Ο τυφλός μάντης, εκπρόσωπος των θεών, προειδοποιεί τον Κρέοντα.
• Ευρυδίκη: Η σύζυγος του Κρέοντα, η μητρική οδύνη της και η αυτοκτονία της.
• Φύλακας: Απλός άνθρωπος του λαού, δειλός, φλύαρος, αλλά και θεοσεβής.
• Χορός: Θηβαίοι γέροντες, αρχικά δουλοπρεπείς στον Κρέοντα, σταδιακή μεταστροφή, εκφραστής της κοινής γνώμης και των ηθικών προβληματισμών.

2.2. Ανάλυση επεισοδίων και στασίμων

• Πρόλογος (στ. 1-99):Σκηνικό: Μπροστά στα ανάκτορα της Θήβας.
• Διάλογος Αντιγόνης - Ισμήνης: Το διάταγμα του Κρέοντα, η απόφαση της Αντιγόνης για ταφή του Πολυνείκη, η άρνηση της Ισμήνης λόγω φόβου.
• Σύγκρουση θείου και ανθρώπινου νόμου αρχίζει να διαγράφεται.
• Χαρακτηρογράφηση: Αποφασιστικότητα Αντιγόνης, δειλία Ισμήνης.
• Θέση της γυναίκας στην αρχαία ελληνική κοινωνία.
• Πάροδος (στ. 100-161):Ο Χορός χαιρετίζει τον ήλιο, ευχαριστεί για τη νίκη, περιγράφει τον κίνδυνο από τον Πολυνείκη. Σύνδεση με την αλαζονεία και τη νέμεση.
• Α' Επεισόδιο (στ. 162-331):Ο Κρέοντας διακηρύσσει το διάταγμα για τον Πολυνείκη, απειλώντας με θάνατο.
• Εμφάνιση Φύλακα: Ανακοινώνει την κρυφή ταφή.
• Οργή Κρέοντα, υποψίες για χρηματισμό.
• Αποκάλυψη του τυραννικού χαρακτήρα του Κρέοντα.
• Α' Στάσιμο (στ. 332-375):Ύμνος στον άνθρωπο: Δύναμη, εφευρετικότητα, επιτεύγματα (θάλασσα, γη, γλώσσα, σκέψη, κοινωνία, ιατρική).
• Τα όρια της ανθρώπινης δύναμης (θάνατος, ηθική).
• Σύνδεση με την ύβρη και τη νέμεση του Κρέοντα.
• Β' Επεισόδιο (στ. 376-581):Ο Φύλακας φέρνει την Αντιγόνη. Η Αντιγόνη ομολογεί και δικαιολογεί την πράξη της (θεϊκοί vs ανθρώπινοι νόμοι).
• Σύγκρουση Αντιγόνης - Κρέοντα: Κορυφαία αντιπαράθεση.
• Εμφάνιση Ισμήνης: Προσπαθεί να μοιραστεί την ενοχή, αλλά η Αντιγόνη αρνείται.
• Ο Κρέων καταδικάζει την Αντιγόνη σε ζωντανό ενταφιασμό, αποκαλύπτεται η σκληρότητά του.
• Θέμα "οὐ συστέργειν ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν".
• Β' Στάσιμο (στ. 582-625):Μακαρισμοί για τη ζωή χωρίς συμφορές.
• Η κατάρα των Λαβδακιδών, η ακατανίκητη δύναμη της μοίρας.
• Ο ρόλος της ελπίδας και της πλάνης.
• Γ' Επεισόδιο (στ. 626-780):Διαμάχη Κρέοντα - Αίμονα: Ο Αίμονας υπερασπίζεται την Αντιγόνη και εκφράζει την κοινή γνώμη.
• Πεισματική άρνηση Κρέοντα, αυταρχισμός.
• Απειλές Αίμονα για αυτοκτονία.
• Αλλαγή ποινής Αντιγόνης (από λιθοβολισμό σε ενταφιασμό σε σπηλιά).
• Δημοκρατικές αντιλήψεις vs απολυταρχικές.
• Γ' Στάσιμο (στ. 781-800):Ύμνος στον Έρωτα: Παντοδυναμία του Έρωτα, η επίδρασή του στους ανθρώπους και τις πράξεις τους.
• Σύνδεση με την αγάπη Αίμονα - Αντιγόνης.
• Δ' Επεισόδιο (στ. 801-943):Η Αντιγόνη οδηγείται στον τάφο, θρηνεί για τη μοίρα της (κομμός).
• Σύγκριση με τη Νιόβη.
• Εκφράζει αμφιβολίες για την ορθότητα της πράξης της, αλλά παραμένει πιστή στο καθήκον.
• Δ' Στάσιμο (στ. 944-987):Ο Χορός αναφέρει παραδείγματα (Δανάη, Λυκούργος, Κλεοπάτρα) για την ακατανίκητη δύναμη της μοίρας.
• Ε' Επεισόδιο (στ. 988-1114):Εμφάνιση Τειρεσία: Προειδοποιεί τον Κρέοντα για την οργή των θεών και τις επερχόμενες συμφορές.
• Αρχική άρνηση Κρέοντα, μετά κλονισμός και μεταμέλεια (αργοπορημένη).
• Η έννοια της περιπέτειας (μεταβολή προς το αντίθετο).
• Ε' Στάσιμο (στ. 1115-1154):Κλητικός ύμνος στον Βάκχο: Ο Χορός καλεί το θεό να καθαρίσει την πόλη από το μίασμα. Ελπίδα, αλλά και τραγική ειρωνεία.
• Έξοδος (στ. 1155-1353):Άγγελος ανακοινώνει την αυτοκτονία του Αίμονα και της Αντιγόνης.
• Εμφάνιση Ευρυδίκης: Η μητρική οδύνη της οδηγεί σε αυτοκτονία.
• Ο Κρέοντας μένει μόνος, συντετριμμένος, αναγνωρίζει το σφάλμα του.
• Τρεις θάνατοι ως αποτέλεσμα της ύβρεως του Κρέοντα.
• Το δίδαγμα της τραγωδίας: Φρόνηση και ευσέβεια.

3. Κεντρικοί προβληματισμοί

• Σύγκρουση θείου και ανθρώπινου νόμου: Ο άγραφος (θεϊκός) νόμος έναντι του θετού (κρατικού) νόμου. Ποιος νόμος είναι ανώτερος;
• Απόλυτη μοναρχία vs Δημοκρατία: Η τυραννική εξουσία του Κρέοντα και η κριτική της, έναντι των δημοκρατικών αντιλήψεων (εκφρασμένες από τον Αίμονα και υπονοούμενες από τον Χορό).
• Ύβρις και Νέμεσις: Η αλαζονεία και η πεισματική εμμονή του Κρέοντα στις αποφάσεις του οδηγούν στην καταστροφή.
• Θέση της γυναίκας: Ο ρόλος της γυναίκας στην αρχαία κοινωνία και η αντίσταση της Αντιγόνης στα κοινωνικά στερεότυπα.
• Αγάπη και μίσος: Η αδελφική αγάπη της Αντιγόνης, ο έρωτας του Αίμονα, και το μίσος ως πολιτικό εργαλείο.
• Ευθύνη και μοίρα: Η ελευθερία βούλησης των ηρώων έναντι της προκαθορισμένης μοίρας.
• Το Χρήμα και η φθοροποιός δύναμή του: Η κριτική του Κρέοντα για τη φιλοχρηματία.
• Ο Ρόλος του Χορού: Εκφραστής της κοινής γνώμης, σχολιαστής, προφήτης, αλλά και διστακτικός.

Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

1. Ποια είναι η βασική σύγκρουση που διαπερνά ολόκληρο το δράμα της «Αντιγόνης» σύμφωνα με τον Αλεξανδρίδη; Αναφέρετε τους δύο κύριους ήρωες που εμπλέκονται σε αυτήν τη σύγκρουση και τι εκπροσωπεί ο καθένας.
2. Πώς δικαιολογεί η Αντιγόνη την απόφασή της να θάψει τον Πολυνείκη, παρά την απαγόρευση του Κρέοντα; Αναφέρετε ένα βασικό επιχείρημα που χρησιμοποιεί.
3. Ποια είναι η αρχική στάση της Ισμήνης απέναντι στο σχέδιο της Αντιγόνης και ποια επιχειρήματα επιστρατεύει για να την αποτρέψει;
4. Πώς αντιδρά ο Κρέοντας όταν πληροφορείται για πρώτη φορά την ταφή του Πολυνείκη και τι υποψιάζεται για τα κίνητρα του δράστη;
5. Ποιο είναι το κεντρικό θέμα του Α' Στασίμου της τραγωδίας και πώς συνδέεται (ή όχι) με τα δραματικά γεγονότα της υπόθεσης;
6. Ποια είναι η λειτουργία της παρέμβασης του Αίμονα στο Γ' Επεισόδιο και πώς η σύγκρουσή του με τον πατέρα του αναδεικνύει τις δημοκρατικές αντιλήψεις;
7. Ποια η σημασία του ύμνου στον Έρωτα (Γ' Στάσιμο) για την εξέλιξη της πλοκής και την ψυχογράφηση των χαρακτήρων, ιδίως του Αίμονα;
8. Ποιοι είναι οι τρεις θάνατοι που ανακοινώνονται στην Έξοδο του έργου και πώς συνδέονται άμεσα με την αδιαλλαξία του Κρέοντα;
9. Πώς ο Σοφοκλής τιμωρεί τον Κρέοντα για την ύβρη του και ποιο είναι το τελικό ηθικό δίδαγμα που προκύπτει από την πτώση του;
10. Πώς περιγράφεται η Ισμήνη στην αρχή του έργου και πώς εξελίσσεται ο χαρακτήρας της κατά το Β' Επεισόδιο, όταν προσπαθεί να αναλάβει ευθύνες;

Απαντήσεις

1. Η βασική σύγκρουση που διαπερνά την «Αντιγόνη» είναι αυτή μεταξύ του ανθρώπινου θεσπισμένου νόμου και του πανάρχαιου, άγραφου, ιερού και φυσικού θεϊκού δικαίου. Ο Κρέοντας εκπροσωπεί τον ανθρώπινο νόμο, ενώ η Αντιγόνη υπερασπίζεται το θεϊκό δίκαιο.
2. Η Αντιγόνη δικαιολογεί την πράξη της λέγοντας ότι δεν ήταν ο Δίας που κήρυξε τους νόμους του Κρέοντα, ούτε η Δίκη όρισε τέτοιους νόμους στους ανθρώπους. Υποστηρίζει ότι οι άγραφοι και απαρασάλευτοι θεϊκοί νόμοι έχουν αιώνια ισχύ και κανείς θνητός δεν μπορεί να τους παραβεί.
3. Η Ισμήνη αρχικά αρνείται να βοηθήσει την Αντιγόνη, φοβούμενη τις συνέπειες του διατάγματος του Κρέοντα. Επιστρατεύει επιχειρήματα όπως ότι είναι γυναίκες και δεν μπορούν να αντιπαρατεθούν με άνδρες, και ότι πρέπει να υποτάσσονται στους ισχυρότερους.
4. Ο Κρέοντας γίνεται θηρίο στο άκουσμα της ταφής του Πολυνείκη και υποψιάζεται ότι πρόκειται για πολιτική δολοπλοκία με κίνητρο το χρήμα. Θεωρεί ότι κάποιοι στην πόλη, που δύσκολα ανέχονται την εξουσία του, παρασύρθηκαν με χρήματα για να διαπράξουν αυτή την πράξη.
5. Το κεντρικό θέμα του Α' Στασίμου είναι η δύναμη και εφευρετικότητα του ανθρώπου, ο ύμνος στο μεγαλείο του. Συνδέεται με τα δραματικά γεγονότα, καθώς αποτελεί αφορμή το τόλμημα του άγνωστου δράστη που αψήφησε τον θάνατο για να θάψει τον Πολυνείκη, αλλά παράλληλα προειδοποιεί για την ύβρη και την καταστροφική δύναμη του ανθρώπου.
6. Η παρέμβαση του Αίμονα στο Γ' Επεισόδιο έχει ως λειτουργία να εκφράσει τη φωνή της κοινής γνώμης και των κοινών ηθικών αντιλήψεων, οι οποίες επιδοκιμάζουν την πράξη της Αντιγόνης. Η σύγκρουσή του με τον πατέρα του αναδεικνύει τις δημοκρατικές αντιλήψεις περί σεβασμού της γνώμης των πολιτών και της υποχώρησης του άρχοντα.
7. Ο ύμνος στον Έρωτα (Γ' Στάσιμο) αναπληρώνει την έλλειψη άμεσης έκφρασης αγάπης από τον Αίμονα για την Αντιγόνη και λειτουργεί ως ενωτικός κρίκος μεταξύ της οργισμένης αποχώρησης του Αίμονα και του επερχόμενου θρήνου της Αντιγόνης. Τονίζει την ακατανίκητη δύναμη του Έρωτα ως κοσμικής αρχής που κινεί τη δράση των ηρώων.
8. Οι τρεις θάνατοι που ανακοινώνονται στην Έξοδο είναι της Αντιγόνης (που αυτοκτονεί κρεμασμένη), του Αίμονα (που αυτοκτονεί από έρωτα για την Αντιγόνη) και της Ευρυδίκης (που αυτοκτονεί από μητρική οδύνη για τον Αίμονα). Αυτοί οι θάνατοι συνδέονται άμεσα με την πεισματική αδιαλλαξία του Κρέοντα να επιβάλει το διάταγμά του.
9. Ο Σοφοκλής τιμωρεί τον Κρέοντα αμείλικτα για την ύβρη του, αφήνοντάς τον να ζήσει και να φέρει το δυσβάσταχτο βάρος τριών αυτοκτονιών (της νύφης του, του γιου του και της γυναίκας του). Το τελικό ηθικό δίδαγμα είναι ότι η φρόνηση και η ευσέβεια στα θεία είναι τα βασικά συστατικά της ευτυχίας, ενώ οι αλαζονικές σκέψεις οδηγούν σε συντριπτική ήττα.
10. Στην αρχή του έργου, η Ισμήνη περιγράφεται ως δειλή, συγκρατημένη και αντιηρωική, με τη λογική να υπερισχύει του συναισθηματισμού της. Ωστόσο, στο Β' Επεισόδιο, βλέποντας την τραγική θέση της αδελφής της, υπερνικά τη δειλία της και προθυμοποιείται να μοιραστεί την τιμωρία, εκφράζοντας αίσθημα ενοχής και αγάπης.

Γλωσσάρι βασικών όρων

• Αγαθός (Κρέοντας): Ειρωνική προσφώνηση της Αντιγόνης για τον Κρέοντα, υποδηλώνοντας την αντίθετη πραγματικότητα.
• Άγος: Μίασμα, ακαθαρσία, θρησκευτική ενοχή που προκύπτει από παράβαση θείων νόμων, π.χ., το να μείνει άταφος νεκρός.
• Άγραφους νόμους: Οι θείοι, ηθικοί νόμοι που δεν έχουν θεσπιστεί από ανθρώπους, έχουν αιώνια ισχύ και υπερέχουν των θετών νόμων.
• Αίμονας: Ο γιος του Κρέοντα και αρραβωνιαστικός της Αντιγόνης. Εκφράζει την κοινή γνώμη και υπερασπίζεται την Αντιγόνη.
• Αιτιολογική μετοχή: Μετοχή που δηλώνει την αιτία μιας πράξης.
• Αλαζονεία: Υπεροψία, έπαρση, θράσος, συχνά συνδεδεμένη με την «ύβρη» στην αρχαία τραγωδία.
• Άμυαλη (Ισμήνη/Αντιγόνη): Χαρακτηρισμός από τον Κρέοντα, υποδηλώνοντας έλλειψη φρόνησης ή παραλογισμό.
• Αναίρεσις: Οι καθιερωμένες τιμές (πλύσιμο, ένδυση, στολισμός) που δίνονταν σε έναν νεκρό πριν την ταφή.
• Αναχρονισμός: Η τοποθέτηση προσώπων, γεγονότων ή ιδεών σε χρονική περίοδο που δεν ανήκουν.
• Αντιγόνη: Η πρωταγωνίστρια της τραγωδίας, κόρη του Οιδίποδα, που υπερασπίζεται το θεϊκό δίκαιο.
• Αντιστροφή: Το δεύτερο τμήμα ενός χορικού άσματος, που απαντά στη στροφή.
• Απαρέμφατο: Μη εγκλιτικός τύπος του ρήματος που λειτουργεί ως ουσιαστικό, επίθετο ή επιρρηματικό.
• Απολυταρχική εξουσία: Εξουσία όπου ο άρχοντας δεν υπόκειται σε κανέναν περιορισμό και οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές.
• Αριστοτελικός ορισμός της τραγωδίας: Ορισμός της τραγωδίας από τον Αριστοτέλη στην «Ποιητική», που τονίζει τη μίμηση πράξης, την κάθαρση και τον έλεο/φόβο.
• Αυλόπορτες: Οι εξωτερικές πόρτες του βασιλικού ανακτόρου.
• Διάταγμα: Επίσημη διαταγή, εντολή. Στην «Αντιγόνη» αναφέρεται στο διάταγμα του Κρέοντα.
• Δεξιόσειρος Άρης: Ο Άρης που βρίσκεται στη δεξιά πλευρά της μάχης, δηλώνοντας δύναμη και υπεροχή.
• Δημόλευστος φόνος: Θάνατος με δημόσιο λιθοβολισμό.
• Διάνοια (κατά ποιόν μέρος): Οι ιδέες, οι σκέψεις και τα επιχειρήματα που διατυπώνονται από τους χαρακτήρες.
• Διθύραμβος: Χορικό άσμα προς τιμήν του Διονύσου, από το οποίο εξελίχθηκε η τραγωδία.
• Δίκη (σύνοικος θεών κάτω κόσμου): Η θεά της δικαιοσύνης, κόρη του Δία, που επιβλέπει την τήρηση των νόμων (και των άγραφων).
• Διδασκαλίες: Πλάκες όπου αναγράφονταν τα ονόματα των ποιητών, χορηγών και πρωταγωνιστών των δραματικών αγώνων.
• Έξοδος: Το τελευταίο μέρος της τραγωδίας, μετά το τελευταίο στάσιμο, όπου λύνεται η πλοκή.
• Επεισόδιο: Το διαλογικό μέρος της τραγωδίας που βρίσκεται ανάμεσα στα χορικά άσματα, όπου προωθείται η δράση.
• Επωδός: Τμήμα χορικού άσματος που επαναλαμβάνεται μετά από στροφή και αντιστροφή.
• Έρκειος Δίας: Ο Δίας προστάτης της οικογένειας και των οίκων (από το «έρκος» = περίβολος σπιτιού).
• Ευβουλία: Η ικανότητα να λαμβάνει κανείς σωστές και συνετές αποφάσεις.
• Ευρυδίκη: Η σύζυγος του Κρέοντα, που αυτοκτονεί μετά το θάνατο του γιου της, Αίμονα.
• Θεοκρισίες / Θεοδικίες: Μέθοδοι δοκιμασίας της αθωότητας στην αρχαιότητα, συχνά με τη χρήση φωτιάς (πυροβασία).
• Θεωρικά: Επιδόματα που δίνονταν στους φτωχούς πολίτες για να μπορούν να παρακολουθούν τις θεατρικές παραστάσεις.
• Ήθος (κατά ποιόν μέρος): Ο χαρακτήρας των ηρώων και ο τρόπος που αντιδρούν.
• Ύβρις: Υπεροψία, αλαζονεία, υπέρβαση των ορίων, κυρίως των θείων νόμων, που οδηγεί στη νέμεση.
• Κάθαρσις: Η συναισθηματική εκφόρτιση που βιώνει ο θεατής στο τέλος της τραγωδίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη.
• Κασίγνητος: Αδελφός.
• Κηρύγματα: Διαταγές, εντολές (ειρωνικά αναφέρεται η Αντιγόνη στις διαταγές του Κρέοντα).
• Κομμός: Θρηνητικό χορικό άσμα που τραγουδιέται από τον Χορό και έναν ήρωα σε στιγμές έντονης οδύνης.
• Κορυφαίος: Ο αρχηγός του Χορού στην αρχαία τραγωδία, που συνομιλεί με τους υποκριτές.
• Κόθορνοι: Ψηλές μπότες που φορούσαν οι ηθοποιοί στην αρχαία τραγωδία για να φαίνονται πιο επιβλητικοί.
• Κρέοντας: Ο βασιλιάς της Θήβας, κεντρικός χαρακτήρας, εκπρόσωπος του ανθρώπινου νόμου.
• Λαβδακίδες: Η βασιλική οικογένεια της Θήβας, από την οποία κατάγονται ο Οιδίποδας, η Αντιγόνη, η Ισμήνη, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης.
• Λέξη (κατά ποιόν μέρος): Το ύφος και η ποιότητα του λόγου των ηρώων.
• Λύουσ’ άμ είθ’ άπτουσα: Παροιμιώδης φράση που δηλώνει αμηχανία ή αδυναμία να ενεργήσει κανείς.
• Μετάφραση επιλεγμένων ενοτήτων: Επιλεγμένα αποσπάσματα του έργου με μετάφραση.
• Μετοχή: Μη εγκλιτικός τύπος του ρήματος που λειτουργεί ως επίθετο ή επιρρηματικό.
• Μίασμα: Βλέπε Άγος.
• Μοίρα: Το πεπρωμένο, η αναπόφευκτη τύχη.
• Μόρος: Θάνατος.
• Μύδρους αίρειν χεροιν και πυρ διέρπειν: Δοκιμασία της αθωότητας με πυρακτωμένα σίδερα ή περνώντας μέσα από φωτιά.
• Μύθος (κατά ποιόν μέρος): Η υπόθεση, η πλοκή του έργου.
• Νέμεσις: Η θεϊκή τιμωρία που ακολουθεί την «ύβρη».
• Νιόβη: Μυθική βασίλισσα της Θήβας που τιμωρήθηκε από τους θεούς χάνοντας τα παιδιά της και μεταμορφώθηκε σε πέτρα. Συχνά παραβάλλεται με την Αντιγόνη.
• Νόμιμα (θεών): Οι άγραφοι θεϊκοί νόμοι.
• Οιδίποδας: Ο πατέρας της Αντιγόνης, που διέπραξε πατροκτονία και αιμομιξία, και βαρύνεται από κατάρα.
• Οίκος: Η οικογένεια, το νοικοκυριό, η ιδιωτική σφαίρα.
• Ομόπτολις λεώς: Ο λαός της ίδιας πόλης.
• Όμηρος στον άνθρωπο (Α' Στάσιμο): Ο ύμνος του Χορού στην εφευρετικότητα και τα επιτεύγματα του ανθρώπου.
• Όρχημα: Χορική κίνηση, χορός.
• Όψις (κατά ποιόν μέρος): Το σκηνικό θέαμα, η σκηνογραφία, τα ενδύματα.
• Παλύνας διψίαν κόνιν: Το απλό πασπάλισμα του νεκρού με χώμα, που αναπληρώνει την κανονική ταφή.
• Πάροδος: Το εισόδιο χορικό άσμα, όταν ο Χορός εισέρχεται στην ορχήστρα.
• Περιπέτεια: Η μεταβολή από μια κατάσταση στην αντίθετη, ιδιαίτερα η μεταβολή της τύχης του ήρωα.
• Περισσά πράσσειν: Το να επιδιώκει κανείς πράγματα που ξεπερνούν τις δυνατότητές του ή να ενεργεί παράλογα.
• Πολυνείκης: Ο ένας από τους γιους του Οιδίποδα, που επιτέθηκε στην Θήβα και ο Κρέων απαγόρευσε την ταφή του.
• Πρόλογος: Το εισαγωγικό διαλογικό μέρος της τραγωδίας πριν την πάροδο.
• Σατυρικό δράμα: Δραματικό είδος που συνόδευε την τραγωδία, με σατυρικούς χορούς και κωμικά στοιχεία.
• Σκηνή: Το κτίριο πίσω από την ορχήστρα, όπου άλλαζαν ενδύματα οι ηθοποιοί.
• Σοφοκλής: Ο μεγάλος Αθηναίος τραγικός ποιητής, συγγραφέας της «Αντιγόνης».
• Στάσιμα: Χορικά άσματα που ψάλλονται από τον Χορό, όταν αυτός έχει πάρει τη θέση του στην ορχήστρα, ανάμεσα στα επεισόδια.
• Στιχομυθία: Γρήγορη ανταλλαγή μονόστιχων ή δίστιχων λόγων μεταξύ δύο προσώπων.
• Στρατηγόν (Κρέων): Ειρωνικός χαρακτηρισμός του Κρέοντα από την Αντιγόνη.
• Σύμφιλειν ἔφυν: Γεννήθηκα για να αγαπώ (δηλαδή να μην μισώ). Η περίφημη ρήση της Αντιγόνης.
• Τειρεσίας: Ο τυφλός μάντης της Θήβας, που προειδοποιεί τον Κρέοντα για τις συνέπειες των πράξεών του.
• Τραγικό: Η αίσθηση του αναπόφευκτου κακού, η σύγκρουση δυνάμεων που οδηγεί στην καταστροφή του ήρωα.
• Τυραννίς: Η εξουσία του τυράννου, συχνά συνδεδεμένη με αυθαιρεσία και καταπάτηση των νόμων.
• Υπόρχημα: Χορικό άσμα με ζωηρή όρχηση, συνήθως εκφράζει χαρά ή ελπίδα.
• Φιλόχρημα: Η αγάπη για το χρήμα, που ο Κρέων θεωρεί ως αιτία όλων των κακών.
• Φρόνημα: Διάθεση, νοοτροπία, σκέψη.
• Φύλακας: Ο φρουρός του νεκρού Πολυνείκη, απλός άνθρωπος του λαού.
• Ψευδῆ δοκεῖν: Να σχηματίζει κανείς εσφαλμένες αντιλήψεις.
• Ψήφον τυράννων: Η απόφαση των τυράννων.
• Ώμόν (γέννημα): Σκληρός, άγριος (αναφέρεται στον χαρακτήρα της Αντιγόνης).