Ξενοφώντος Ελληνικά - Φυλλάδιο επανάληψης με συνολική θεώρηση του έργου

 

  Αυτός ο οδηγός μελέτης έχει σχεδιαστεί για να ενισχύσει την κατανόησή σας των «Ελληνικών» του Ξενοφώντος, εστιάζοντας στο ιστορικό πλαίσιο, τους βασικούς χαρακτήρες, τις αφηγηματικές τεχνικές και τα βασικά γεγονότα που οδηγούν στο τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου και την παλινόρθωση της δημοκρατίας στην Αθήνα.

Μέρος 1: Ο Ξενοφών και το έργο του

Βιογραφικά στοιχεία Ξενοφώντος

• Καταγωγή και εκπαίδευση: Γόνος πλούσιας αριστοκρατικής οικογένειας, μαθητής του Σωκράτη.

 

• Πολιτικές απόψεις και ιδιοσυγκρασία: Απογοήτευση από τη μεταπολεμική κατάσταση και πολιτική κρίση στην Αθήνα, θάνατος του Σωκράτη, συντηρητική νοοτροπία, ανήσυχη ιδιοσυγκρασία. Αυτά τον οδήγησαν σε φιλολακωνικά αισθήματα.

 

• Πολυκύμαντη ζωή: Στρατιώτης, πολιτικός, αγρότης, κυνηγός.

 

• Συμμετοχή στην εκστρατεία του Κύρου του νεότερου (401 π.Χ.): Πρόσκληση από τον Πρόξενο, συμμετοχή στο ελληνικό εκστρατευτικό σώμα (Μύριοι), μάχη στα Κούναξα, θάνατος Κύρου, «Θάλαττα! Θάλαττα!», συγγραφή «Κύρου Ανάβασις».

 

• Σπαρτιατική σύνδεση και εξορία: Ένταξη στις σπαρτιατικές δυνάμεις υπό τον Αγησίλαο, μάχη της Κορώνειας (394 π.Χ.) κατά των Αθηναίων, εξορία από την Αθήνα, εγκατάσταση στον Σκιλλούντα της Ηλείας (έως 371 π.Χ.).

 

• Ύστερη ζωή: Καταφυγή στην Κόρινθο (μετά την ήττα της Σπάρτης στα Λεύκτρα 371 π.Χ.), ανάκληση εξορίας από Αθηναίους, θάνατος γιου Γρύλλου στη Μαντίνεια (362 π.Χ.), θάνατος Ξενοφώντος (πιθανώς 356 π.Χ.).

Χαρακτηριστικά της γραφής και του έργου του

• Σύγκριση με Θουκυδίδη: Δεν αναζητεί τα βαθύτερα αίτια του πολέμου, αλλά περιγράφει ζωντανά τις μάχες.

 

• Πρότυπα: Αγησίλαος, Σωκράτης.

 

• Χαρακτηριστικά γραφής: Σαφήνεια και ευκρίνεια, απόλυτη ακρίβεια στην περιγραφή χώρων, ζωντάνια περιγραφής, ιδεολογική συνέπεια, δραματικοποίηση σκηνών.

 

• «Ἑλληνικά»: Περιγράφει γεγονότα από το 411 π.Χ. έως τη Μάχη στη Μαντίνεια (49 έτη).

 

• Χαρακτηριστικά των «Ἑλληνικών»:

    ◦ Φιλολακωνική στάση.

    ◦ Ύμνος στα χαρίσματα των Σπαρτιατών.

    ◦ Έντονη προβολή της προσωπικότητας του Αγησίλαου.

    ◦ Αντιπάθεια προς τους Θηβαίους.

Μέρος 2: Πελοποννησιακός Πόλεμος (430-404 π.Χ.)

Αίτια

• Αντίθεση Αθήνας-Σπάρτης (πολιτική, στρατιωτική, κοινωνική, ιδεολογική, πολιτιστική).

• Σύγκρουση συμφερόντων Αθήνας-συμμάχων Σπάρτης (Κόρινθος, Μέγαρα, Αίγινα).

• Φόβος της Σπάρτης για την ανάπτυξη της Αθήνας.

Αφορμές

• Επέμβαση Αθήνας σε διένεξη Κέρκυρας-Κορίνθου.

• Επέμβαση Κορίνθου υπέρ της Ποτίδαιας.

• «Μεγαρικό ψήφισμα».

• Κατάληψη Αίγινας από Αθηναίους.

Φάσεις του πολέμου

• Δεκαετής ή Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π.Χ.): Πολιορκία Αθήνας, επιδρομές Αθηναίων, Ειρήνη του Νικία (επιστροφή στα προπολεμικά εδάφη).

• Εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία (415-413 π.Χ.): Αθηναϊκή πανωλεθρία, σπαρτιατική εισβολή στην Αττική (Δεκέλεια).

• Πόλεμος στο Ανατολικό Αιγαίο (413-405 π.Χ.): Ήττα Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς (405 π.Χ.), παράδοση Αθήνας (404 π.Χ.).

Μέρος 3: Ξενοφώντος «Ἑλληνικά» - Κεφάλαια 1-4

Κεφάλαιο 1: Η καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός Ποταμούς

• Πλαίσιο (Παρ. 16-21): Τελευταία φάση Πελοποννησιακού πολέμου, δυσκολίες Σπαρτιατών, ηγεμονία Λυσάνδρου, οικονομική βοήθεια από Κύρο. Βάσεις: Έφεσος (Σπαρτιάτες), Σάμος (Αθηναίοι).

 

• Γεγονός (Παρ. 16-32): Καταστροφή αθηναϊκού στόλου στους Αιγός Ποταμούς (405 π.Χ.) – τέλος του πολέμου.

 

• Στρατηγικές κινήσεις:

 

    ◦ Λύσανδρος: Πλέει προς Ελλήσποντο (αποκοπή εμπορικών οδών), καταλαμβάνει Λάμψακο (σύμμαχο Αθηναίων) και αφήνει ελεύθερους τους πολίτες (ως «ελευθερωτής»).

 

    ◦ Αθηναϊκός στόλος: Εισέρχεται Ελλήσποντο, αγκυροβολεί στους Αιγός Ποταμούς (αναζήτηση τροφίμων).

 

• Λύσανδρος – Πανούργος Στρατηγική (Παρ. 22-24): Αντιλαμβάνεται περιφρόνηση Αθηναίων, χαλαρά μέτρα ασφαλείας, αποφεύγει κατά μέτωπο σύγκρουση, κατασκοπεύει συνήθειες Αθηναίων στην ξηρά.

 

• Αλκιβιάδης (Παρ. 25-28): Αθηναίος πολιτικός, προικισμένος αλλά θορυβώδης και θρασύς. Εμπλοκή στα Ερμοκοπίδεια και παρωδία Μυστηρίων, εξορία. Πρότεινε στους Αθηναίους να μετακινηθούν από τους Αιγός Ποταμούς, αλλά αγνοήθηκε λόγω παρελθόντων πράξεων.

 

• Συνέπειες: Λύσανδρος επιτίθεται αιφνιδιαστικά σε αφύλακτα πλοία.

 

• Κόνων (Παρ. 29-32): Ναύαρχος Αθηναίων, σώζει 9 πλοία και καταφεύγει στην Κύπρο.

 

• Η Πάραλος: Μεταφέρει την είδηση της καταστροφής στην Αθήνα.

 

• Εκτέλεση Αθηναίων αιχμαλώτων: Λύσανδρος αποφασίζει τη θανάτωση όλων (εκτός Αδείμαντου), Φιλοκλής αποκεφαλίζεται πρώτος.

 

• Κύριες αιτίες ήττας Αθηναίων:

 

    ◦ Υποτίμηση σπαρτιατικής δύναμης.

    ◦ Αποφυγή προκλήσεων από Λύσανδρο.

    ◦ Άγκυροβόλιο στους Αιγός Ποταμούς (χωρίς ασφάλεια).

    ◦ Έλλειψη σώματος ανεφοδιασμού.

    ◦ Αγνόηση συμβουλών Αλκιβιάδη.

    ◦ Έλλειψη αυστηρής πειθαρχίας (εγκατάλειψη πλοίων).

    ◦ Στρατηγική ικανότητα Λυσάνδρου, μυστικότητα σχεδίου, αιφνιδιασμός.

    ◦ Λανθασμένες κινήσεις, ενέργειες, εκτιμήσεις και επιλογές των Αθηναίων.

Κεφάλαιο 2: Η παράδοση της Αθήνας και οι όροι ειρήνης

• Εγκαθίδρυση ολιγαρχιών (Παρ. 1-2): Λύσανδρος εγκαθιδρύει δεκαρχίες σε πρώην συμμαχικές πόλεις των Αθηνών (Βυζάντιο, Καλχηδόνα).

 

• Στόχος Λυσάνδρου: Κατάληψη Αθήνας, αποκλεισμός ανεφοδιασμού (αποκοπή θαλάσσιων οδών).

 

• Φόβος Αθηναίων (Παρ. 3-4): Θανάτωση αιχμαλώτων στους Αιγός Ποταμούς, φόβος αντιποίνων για παλαιότερες θηριωδίες (Μήλιοι, Ιστιαίεας, Σκιωναίοι-Τορωναίοι, Αιγινήτες).

 

• Αποφάσεις Αθηναίων: Επιχωμάτωση λιμανιών (εκτός ενός), αύξηση φρουρών, επισκευές τειχών.

 

• Σπαρτιατική πολιορκία (Παρ. 5-9): Λύσανδρος αποκλείει Πειραιά, Παυσανίας εισβάλλει στην Αττική.

 

• Αθηναϊκή εξάντληση (Παρ. 10-15): Έλλειψη τροφίμων, πολιορκία, φόβος.

 

• Θηραμένης (Παρ. 16-18): Αθηναίος πολιτικός, μετριοπαθής ολιγαρχικός. Διαπραγματεύεται τους όρους υποταγής στην Αθήνα. Χρονοτριβεί σκόπιμα για να πιέσει τους Αθηναίους λόγω πείνας.

 

• Διαπραγματεύσεις (Παρ. 19-20): Κορίνθιοι και Θηβαίοι προτείνουν πλήρη καταστροφή Αθήνας. Σπαρτιάτες αρνούνται (λόγω προσφοράς στους Περσικούς Πολέμους), αλλά επιβάλλουν σκληρούς όρους:

    ◦ Γκρέμισμα Μακρών Τειχών και τείχους Πειραιά.

    ◦ Παράδοση όλων των πλοίων εκτός από δώδεκα.

    ◦ Επιστροφή πολιτικών εξορίστων.

    ◦ Κοινοί εχθροί και φίλοι με Σπαρτιάτες, συμμετοχή σε εκστρατείες.

 

• Συνέπειες (Παρ. 21-23): Αθηναίοι αναγκάζονται να δεχτούν. Πανηγυρισμοί Σπαρτιατών.

 

• Γενικές συνέπειες Πελοποννησιακού Πολέμου: Μείωση καλλιέργειας γης, περιορισμός εμπορίου, διατάραξη κοινωνικής ισορροπίας, διεύρυνση χάσματος πλουσίων-φτωχών, παρακμή πόλεων-κρατών.

 

Κεφάλαιο 3: Η Τυραννία των Τριάκοντα

 

• Εγκαθίδρυση Τριάκοντα (Παρ. 1-10): Μετά την κατεδάφιση των τειχών, ο λαός εκλέγει τριάντα άνδρες για να καταγράψουν τους «πατρίους νόμους». Σάμος, τελευταίο προπύργιο δημοκρατικών, παραδίδεται στον Λύσανδρο.

 

• Ονόματα Τριάκοντα (Παρ. 11-12): Αναφέρονται 30 ονόματα, μεταξύ των οποίων ο Κριτίας και ο Θηραμένης.

 

• Πρώτες αυθαιρεσίες: Οι Τριάκοντα, ενώ υποσχέθηκαν δίκαιους νόμους, διορίζουν δικούς τους ανθρώπους, διαλύουν δικαστήρια, καταργούν μυστική ψηφοφορία. Εκτελέστηκαν 1500 πολίτες και μέτοικοι.

 

• Συκοφαντία: Αναπτύσσεται ως επάγγελμα.

 

• Παλίωση εξουσίας (Παρ. 13-14): Οι Τριάκοντα επιδιώκουν εκκαθάριση πολιτικών αντιπάλων. Ζητούν σπαρτιατική φρουρά (700 Σπαρτιάτες) μέσω Λυσάνδρου, δείχνοντας ανασφάλεια και προδοσία.

 

• Κριτίας vs Θηραμένης (Παρ. 15-16):

 

    ◦ Κριτίας: Σκληρός, αδίστακτος, ωμός, δεσποτικός, φονεύτηκε το 403 π.Χ.

 

    ◦ Θηραμένης: Μετριοπαθής, διαλλακτικός, διαφωνεί με τρομοκρατία και δολοφονίες.

 

    ◦ Ρήξη: Διαφορές στις πολιτικές θέσεις και πρακτικές οδηγούν σε ρήξη.

 

• Δίκη και θάνατος Θηραμένη (Παρ. 17-56):

    ◦ Ο Θηραμένης προτείνει μοίρασμα εξουσίας με περισσότερους.

    ◦ Κριτίας και Τριάκοντα επιλέγουν 3000 Αθηναίους για την εξουσία, αφοπλίζουν τους υπόλοιπους.

    ◦ Τρομοκρατία, δολοφονίες, δήμευση περιουσιών.

    ◦ Θηραμένης θεωρείται εμπόδιο. Κριτίας τον συκοφαντεί ως αναξιόπιστο («κόθορνο»).

    ◦ Κριτίας κατηγορεί Θηραμένη για προδοσία ενώπιον της Βουλής.

  

  ◦ Παρωδία δίκης: Φανερή ψηφοφορία, παρουσία οπλισμένων παρακρατικών.

    ◦ Ο Κριτίας διαγράφει Θηραμένη από τον κατάλογο των 3000.

    ◦ Θηραμένης ικετεύει τους βουλευτές, επικαλείται τους νόμους και την ιερότητα του βωμού, προειδοποιεί για την τύχη τους.

  

  ◦ Εκτέλεση: Οι Έντεκα (με βοηθούς Σάτυρο) αποσπούν βίαια τον Θηραμένη από το βωμό. Ο Θηραμένης αναγκάζεται να πιει το κώνειο, διατηρώντας την αυτοκυριαρχία του. Τελευταία φράση: «Κριτία τοῦτ' ἔστω τῷ καλῷ».

  

  ◦ Χαρακτηρισμός Κριτία: Ασεβής, παράνομος, άδικος, φανατικός, αιμοδιψής.

Κεφάλαιο 4: Η πτώση των Τριάκοντα και η αποκατάσταση της Δημοκρατίας

• Μετά τον θάνατο του Θηραμένη (Παρ. 1-4): Τριάκοντα κυβερνούν τυραννικά. Απαγορεύουν την είσοδο στην Αθήνα σε μη-3000 πολίτες, τους διώχνουν από την ύπαιθρο. Πολλοί καταφεύγουν σε Μέγαρα και Θήβα.

 

• Θρασύβουλος: Οργάνωσε εθελοντική δύναμη από 70 δημοκρατικούς στη Θήβα και κατέλαβε το φρούριο της Φυλής.

 

• Αντίδραση Τριάκοντα: Επιχειρούν να αποκλείσουν τη Φυλή, αλλά το χιόνι τους αναγκάζει να επιστρέψουν.

 

• Αιφνιδιαστική επίθεση Θρασύβουλου (Παρ. 5-10): Δημοκρατικοί ενισχύονται. Θρασύβουλος με 700 άνδρες επιτίθεται αιφνιδιαστικά στους φρουρούς των Τριάκοντα. Σκοτώνονται οπλίτες και ιππείς.

 

• Κατάληψη Ελευσίνας από Τριάκοντα: Εντρομοι, θέλουν την Ελευσίνα ως καταφύγιο. Συγκεντρώνουν τους κατοίκους με δόλο (απογραφή), τους συλλαμβάνουν, τους παραδίδουν στους Έντεκα, και τους καταδικάζουν σε θάνατο με φανερή ψηφοφορία.

 

• Άφιξη Θρασύβουλου στον Πειραιά: Με 1000 άνδρες φτάνει στον Πειραιά.

 

• Μάχη στη Μουνιχία (Παρ. 11-17):

    ◦ Τριάκοντα αντιμετωπίζουν Θρασύβουλο με όλες τις δυνάμεις τους (λακωνική φρουρά, ιππείς, οπλίτες).

    ◦ Δημοκρατικοί συγκεντρώνονται στον λόφο της Μουνιχίας.

    ◦ Παράταξη ολιγαρχικών: 50 σειρές βάθος. Παράταξη δημοκρατικών: 10 σειρές βάθος.

    

◦ Λόγος Θρασύβουλου: Ενισχύει το ηθικό των στρατιωτών. Τονίζει την ανδρεία τους, την εκδίκηση, την εύνοια των θεών (αιφνίδια χιονόπτωση, νίκη λίγων έναντι πολλών). Επισημαίνει το πλεονέκτημα της θέσης (από ψηλά με ακόντια, δόρατα, πέτρες). Προτρέπει σε μάχη για πατρίδα, σπίτια, ελευθερία, παιδιά, γυναίκες.

 

• Νίκη Δημοκρατικών (Παρ. 18-19):

    ◦ Μάντης συμβουλεύει να μην επιτεθούν πρώτοι μέχρι να τραυματιστεί/σκοτωθεί κάποιος δικός τους. Ο μάντης θυσιάζεται πρώτος.

    ◦ Οι στρατιώτες του Θρασύβουλου νικούν, καταδιώκουν τους εχθρούς.

    ◦ Φονεύονται ο Κριτίας, ο Ιππόμαχος, ο Χαρμίδης.

    ◦ Δημοκρατικοί παίρνουν όπλα, όχι ρούχα (δείχνει σεβασμό).

    ◦ Συνομιλίες μεταξύ αντιμαχόμενων.

 

• Λόγος Κλεόκριτου (Παρ. 20-21): Κήρυκας των μυστών. Απευθύνεται στους ολιγαρχικούς, εκφράζει απορία για τη βία. Υπενθυμίζει κοινούς δεσμούς (ιεροτελεστίες, θυσίες, γιορτές, συγχορευτές, συμμαθητές, συστρατιώτες). Τους εξορκίζει να σταματήσουν τα εγκλήματα και να μην υπακούουν στους Τριάκοντα.

 

• Πτώση Τριάκοντα (Παρ. 22-23): Ολιγαρχικοί επιστρέφουν στην Αθήνα. Διαφωνίες στους 3000. Όσοι είχαν διαπράξει βιαιοπραγίες φοβούνται, οι άλλοι θέλουν τέλος στον εμφύλιο. Οι 3000 καθαιρούν τους Τριάκοντα και εκλέγουν 10 νέους άρχοντες.

 

• Επέμβαση Σπάρτης (Παρ. 24-30): Τριάκοντα (στην Ελευσίνα) και οι 10 (στην Αθήνα) ζητούν βοήθεια Σπάρτης. Λύσανδρος αποστέλλεται ως αρμοστής, αποκλείει Πειραιά. Ο Παυσανίας (βασιλιάς Σπάρτης), από φθόνο για Λύσανδρο, αναλαμβάνει την εκστρατεία, αλλά στην πραγματικότητα βοηθά τον Θρασύβουλο.

 

• Συμφιλίωση (Παρ. 31-36): Παυσανίας διαιρεί τους ολιγαρχικούς, προωθεί συμβιβαστική λύση. Αποστέλλει εκπροσώπους στη Σπάρτη.

 

• Όροι Ειρήνης (Παρ. 37-38): Έφοροι στέλνουν 15 άνδρες. Συμφωνία: ειρήνη, ελεύθερη επιστροφή σε όλους εκτός από τους 30, τους 11 και τους 10 του Πειραιά. Όσοι φοβούνται μπορούν να πάνε στην Ελευσίνα.

 

• Λόγος Θρασύβουλου για Αυτογνωσία (Παρ. 39-42):

    ◦ Προτρέπει τους ολιγαρχικούς να γνωρίσουν τον εαυτό τους.

    ◦ Επιχειρήματα: 1. Δικαιοσύνη: Δεν είναι πιο δίκαιοι (έπραξαν πολλά ατιμωτικά για κέρδη), οι δημοκρατικοί φτωχοί αλλά ηθικοί. 2. Ανδρεία: Δεν είναι πιο ανδρείοι (ήττα στη μάχη). 3. Φρόνηση/Ευφυΐα: Δεν είναι πιο φρόνιμοι (είχαν μέσα, αλλά νικήθηκαν από άοπλους). 4. Πολιτική οξυδέρκεια: Εγκαταλείφθηκαν από τους Σπαρτιάτες (τους χρησιμοποίησαν).

    ◦ Προτροπές στους δημοκρατικούς: να τηρήσουν τους όρκους, να δείξουν ότι ξέρουν να τηρούν ανθρώπινο και θείο νόμο.

 

• Αποκατάσταση Δημοκρατίας (Παρ. 42-43): Πολιτική ζωή επιστρέφει σε κανονικούς ρυθμούς, παλιοί νόμοι ισχύουν. Τελευταία απόπειρα ολιγαρχικών στην Ελευσίνα αντιμετωπίζεται: οι επικεφαλής θανατώνονται, οι υπόλοιποι συγχωρούνται (αμνηστία). Όλοι ζουν αρμονικά σε δημοκρατικό καθεστώς.

 

--------------------------------------------------------------------------------

Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

Απαντήστε σε κάθε ερώτηση με 2-3 προτάσεις.

 

1. Ποιο γεγονός οδήγησε τον Ξενοφώντα στην εξορία από την Αθήνα και πού κατέφυγε μετά;

 

2. Ποια ήταν τα δύο πρότυπα του Ξενοφώντα, όπως αναφέρεται στην πηγή, και γιατί ήταν σημαντικά γι' αυτόν;

 

3. Ποιες ήταν οι κύριες στρατηγικές κινήσεις του Λυσάνδρου πριν τη μάχη των Αιγός Ποταμών που τον βοήθησαν να αιφνιδιάσει τους Αθηναίους;

 

4. Ποια ήταν η μοίρα του Αλκιβιάδη κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου και ποια η συμβολή του στην καταστροφή των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς;

 

5. Ποιοι ήταν οι σκληροί όροι ειρήνης που επέβαλαν οι Σπαρτιάτες στην Αθήνα μετά την ήττα της;

 

6. Ποιο ήταν το αρχικό καθήκον των Τριάκοντα Τυράννων κατά την εκλογή τους και πώς παρέκκλιναν από αυτό;

 

7. Ποιες ήταν οι βασικές διαφορές στις πολιτικές θέσεις μεταξύ Κριτία και Θηραμένη, που οδήγησαν στη ρήξη τους;

 

8. Πώς ο Θρασύβουλος εκμεταλλεύτηκε την αιφνίδια χιονόπτωση και τη γεωγραφική θέση της Μουνιχίας για να τονώσει το ηθικό των στρατιωτών του πριν τη μάχη;

 

9. Ποια ήταν η σημασία του λόγου του Κλεόκριτου προς τους ολιγαρχικούς μετά τη μάχη στη Μουνιχία;

 

10. Ποια ήταν τα τέσσερα βασικά επιχειρήματα που χρησιμοποίησε ο Θρασύβουλος για να αποδείξει την κατωτερότητα των ολιγαρχικών και να επιτύχει τη συμφιλίωση;

 

--------------------------------------------------------------------------------

Απαντήσεις 

1. Ο Ξενοφών εξορίστηκε από την Αθήνα λόγω της συμμετοχής του στη μάχη της Κορώνειας (394 π.Χ.) εναντίον των Αθηναίων, πολεμώντας στο πλευρό των Σπαρτιατών. Μετά την εξορία του, εγκαταστάθηκε στον Σκιλλούντα, στην Ηλεία, σε αγρόκτημα που του παραχωρήθηκε από τη Σπάρτη.

 

2. Τα δύο πρότυπα του Ξενοφώντα ήταν ο βασιλιάς Αγησίλαος και ο δάσκαλός του Σωκράτης. Αυτοί οι άνδρες ήταν σημαντικοί για τον Ξενοφώντα ως πρότυπα αρετής, ηγεσίας και φιλοσοφικής στάσης, επηρεάζοντας βαθιά τις απόψεις και τη γραφή του.

 

3. Πριν τη μάχη των Αιγός Ποταμών, ο Λύσανδρος απέφυγε την κατά μέτωπο σύγκρουση, κατασκόπευσε τις συνήθειες των Αθηναίων όταν έβγαιναν στην ξηρά για ανεφοδιασμό και εκμεταλλεύτηκε τη χαλάρωση των μέτρων ασφαλείας τους. Αυτή η πανούργα στρατηγική του επέτρεψε να επιτεθεί αιφνιδιαστικά σε αφύλακτα πλοία.

 

4. Ο Αλκιβιάδης ήταν ένας χαρισματικός αλλά ασταθής Αθηναίος πολιτικός, ο οποίος άλλαξε πολλές φορές τις πολιτικές του συμμαχίες και εξορίστηκε δύο φορές από την Αθήνα. Αν και προσπάθησε να συμβουλέψει τους Αθηναίους να μετακινηθούν από τους Αιγός Ποταμούς, αγνοήθηκε λόγω των προηγούμενων εγκλημάτων του, συμβάλλοντας έτσι στην καταστροφή τους.

 

5. Οι Σπαρτιάτες επέβαλαν στην Αθήνα σκληρούς όρους ειρήνης, συμπεριλαμβανομένου του γκρεμίσματος των Μακρών Τειχών και του τείχους του Πειραιά, της παράδοσης όλων των πλοίων εκτός από δώδεκα, και της υποχρέωσης να έχουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τη Σπάρτη. Επίσης, έπρεπε να δεχτούν την επιστροφή των πολιτικών εξορίστων και να ακολουθούν τη Σπάρτη σε όλες τις εκστρατείες της.

 

6. Το αρχικό καθήκον των Τριάκοντα Τυράννων ήταν να καταγράψουν τους «πατρίους νόμους» σύμφωνα με τους οποίους θα κυβερνιόταν η Αθήνα. Ωστόσο, παρέκκλιναν αμέσως από αυτό, καταλύοντας τη δημοκρατία, διορίζοντας δικούς τους ανθρώπους, διαλύοντας δικαστήρια και επιβάλλοντας ένα καθεστώς βίας και τρομοκρατίας.

 

7. Ο Κριτίας ήταν σκληρός, αδίστακτος και αιμοδιψής, επιδιώκοντας την πλήρη εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων και την παγίωση της τυραννίας μέσω της τρομοκρατίας. Αντίθετα, ο Θηραμένης ήταν μετριοπαθής και διαλλακτικός, διαφωνώντας με τις ακρότητες, τις συλλήψεις και τις δολοφονίες, και επιδιώκοντας την πολιτική σταθερότητα μέσω της συμφιλίωσης.

 

8. Ο Θρασύβουλος τόνισε στους στρατιώτες του ότι η αιφνίδια χιονόπτωση, ενώ ήταν καλοκαιρία, αποτελούσε σημάδι εύνοιας των θεών. Επίσης, επισήμανε το πλεονέκτημα της θέσης τους στον λόφο της Μουνιχίας, από όπου μπορούσαν να χτυπούν τους εχθρούς από ψηλά με ακόντια, δόρατα και πέτρες, αναγκάζοντάς τους να καλύπτουν τα κεφάλια τους και αφήνοντας ακάλυπτο το υπόλοιπο σώμα τους.

 

9. Ο λόγος του Κλεόκριτου ήταν σημαντικός γιατί απηύθυνε έκκληση στους ολιγαρχικούς, υπενθυμίζοντάς τους τους κοινούς δεσμούς τους με τους δημοκρατικούς (κοινές ιεροτελεστίες, εκδηλώσεις, συμμαθητές, συστρατιώτες). Τους κάλεσε να εγκαταλείψουν τους ανόσιους Τριάκοντα και να σταματήσουν τον εμφύλιο πόλεμο, επιδιώκοντας την επανένωση και την ειρήνη.

 

10. Ο Θρασύβουλος χρησιμοποίησε τέσσερα επιχειρήματα: πρώτον, οι ολιγαρχικοί δεν ήταν δίκαιοι (έπραξαν ατιμωτικά για κέρδη)· δεύτερον, δεν ήταν ανδρείοι (ηττήθηκαν στη μάχη)· τρίτον, δεν ήταν φρόνιμοι (είχαν μέσα, αλλά νικήθηκαν από άοπλους)· και τέταρτον, δεν είχαν πολιτική οξυδέρκεια (εγκαταλείφθηκαν από τους Σπαρτιάτες).

 

--------------------------------------------------------------------------------

Προτεινόμενες ερωτήσεις για διαγωνίσματα

1. Αναλύστε τον ρόλο του Λυσάνδρου στην ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς, εστιάζοντας στις στρατηγικές του ικανότητες και πώς εκμεταλλεύτηκε τις αδυναμίες των αντιπάλων του.

 

2. Συγκρίνετε και αντιπαραβάλετε τις προσωπικότητες και τις πολιτικές αντιλήψεις του Κριτία και του Θηραμένη, όπως αυτές αναδεικνύονται στην περίοδο των Τριάκοντα Τυράννων, και εξηγήστε πώς οι διαφορές τους οδήγησαν στην τελική ρήξη.

 

3. Εξετάστε την έννοια της αδικίας και της ασεβείς, όπως παρουσιάζονται στη δίκη και την εκτέλεση του Θηραμένη, και αναλύστε πώς ο Ξενοφών χρησιμοποιεί αυτό το επεισόδιο για να κριτικάρει την τυραννία των Τριάκοντα.

 

4. Αναλύστε τα επιχειρήματα του Θρασύβουλου προς τους στρατιώτες του πριν τη μάχη στη Μουνιχία και αξιολογήστε την αποτελεσματικότητά τους στην ενίσχυση του ηθικού και την επίτευξη της νίκης. Πώς συνδέονται αυτά με τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί μετά τη μάχη για τη συμφιλίωση;

 

5. Συζητήστε τις συνέπειες του Πελοποννησιακού Πολέμου στην αθηναϊκή κοινωνία και πολιτική ζωή, όπως περιγράφονται από τον Ξενοφώντα, και πώς η πτώση των Τριάκοντα Τυράννων και η παλινόρθωση της δημοκρατίας σηματοδότησαν ένα νέο κεφάλαιο για την Αθήνα.

 

--------------------------------------------------------------------------------

Γλωσσάρι βασικών όρων

• Αγησίλαος: Βασιλιάς της Σπάρτης, στρατιωτικό πρότυπο του Ξενοφώντος.

 

• Αιγός Ποταμοί: Τοποθεσία στον Ελλήσποντο όπου ο αθηναϊκός στόλος καταστράφηκε από τους Σπαρτιάτες το 405 π.Χ.

 

• Αλκιβιάδης: Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός, χαρισματικός αλλά αμφιλεγόμενος, ο οποίος άλλαξε συμμαχίες και εξορίστηκε.

 

• Αμνηστία: Συγχώρεση για πολιτικά αδικήματα, όπως αυτή που δόθηκε μετά την πτώση των Τριάκοντα.

 

• Αρμοστής: Σπαρτιάτης διοικητής που διοικούσε μια υποτελή πόλη.

 

• Βουλή: Η νομοθετική και διοικητική συνέλευση στην αρχαία Αθήνα.

 

• Δεκαρχίες: Ολιγαρχικά καθεστώτα δέκα ανδρών που εγκαθίδρυσε ο Λύσανδρος σε πόλεις που ήταν σύμμαχοι των Αθηναίων.

 

• Δεκέλεια: Οχυρωμένη θέση στην Αττική που κατέλαβαν οι Σπαρτιάτες, επιτρέποντας τη μόνιμη πολιορκία της Αθήνας.

 

• Δήμος: Ο λαός της Αθήνας, που ασκούσε την πολιτική εξουσία στη δημοκρατία.

 

• Δρύφακτα: Ξύλινα κιγκλιδώματα στη Βουλή που χώριζαν τους βουλευτές από τους ακροατές.

 

• Εκκλησία του Δήμου: Η γενική συνέλευση όλων των Αθηναίων πολιτών με πλήρη δικαιώματα, το κύριο όργανο της δημοκρατίας.

 

• Έντεκα (Οι Έντεκα): Αθηναίοι αξιωματούχοι υπεύθυνοι για τις φυλακές και τις θανατικές εκτελέσεις.

 

• Έφοροι: Πέντε εκλεγμένοι αξιωματούχοι στη Σπάρτη με μεγάλη εξουσία, εποπτεία των βασιλέων και της εξωτερικής πολιτικής.

 

• Θάλαττα! Θάλαττα!: Ιστορική αναφώνηση των Μυρίων (του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος) όταν έφτασαν στον Εύξεινο Πόντο, σηματοδοτώντας το τέλος της επικίνδυνης πορείας τους.

 

• Θηραμένης: Αθηναίος πολιτικός, μετριοπαθής ολιγαρχικός, που εκτελέστηκε από τον Κριτία κατά την τυραννία των Τριάκοντα.

 

• Θρασύβουλος: Αθηναίος πολιτικός και στρατιωτικός, θερμός υποστηρικτής της δημοκρατίας, ηγέτης της αντίστασης κατά των Τριάκοντα.

 

• Ιπποδάμειος Αγορά: Η αγορά του Πειραιά, σχεδιασμένη από τον αρχιτέκτονα Ιππόδαμο, κέντρο οικονομικής και κοινωνικής ζωής.

 

• Κλεόκριτος: Κήρυκας των μυστών, ο οποίος απηύθυνε έκκληση για συμφιλίωση στους ολιγαρχικούς μετά τη μάχη στη Μουνιχία.

 

• Κόνων: Αθηναίος ναύαρχος και στρατηγός, που διέφυγε με 9 πλοία από την καταστροφή των Αιγός Ποταμών.

 

• Κούναξα: Τοποθεσία στην Περσία όπου έγινε η μάχη μεταξύ Κύρου του Νεότερου και Αρταξέρξη Β΄.

 

• Κριτίας: Αθηναίος ολιγαρχικός, ένας από τους Τριάκοντα Τυράννους, σκληρός και αιμοδιψής, εκτελεστής του Θηραμένη.

 

• Κύρος ο Νεότερος: Πέρσης πρίγκιπας, αδελφός του Αρταξέρξη Β΄, στον οποίο ο Ξενοφών προσχώρησε.

 

• Κύρου Ανάβασις: Το έργο του Ξενοφώντος που αφηγείται την εκστρατεία του Κύρου του Νεότερου και την κάθοδο των Μυρίων.

 

• Κώνειο: Το δηλητήριο που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Αθήνα για την εκτέλεση καταδικασμένων σε θάνατο (π.χ. Σωκράτης, Θηραμένης).

 

• Λάμψακος: Πλούσια πόλη-σύμμαχος των Αθηναίων, καταλήφθηκε από τον Λύσανδρο.

 

• Λύσανδρος: Σπαρτιάτης ναύαρχος, ηγέτης των Σπαρτιατών στην καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός Ποταμούς και στην επιβολή της σπαρτιατικής κυριαρχίας.

 

• Μακρά Τείχη: Τα τείχη που ένωναν την Αθήνα με τον Πειραιά, σύμβολο της αθηναϊκής δύναμης και ασφάλειας.

 

• Μήλιοι: Οι κάτοικοι της Μήλου, οι οποίοι υπέστησαν σκληρή μεταχείριση από τους Αθηναίους το 416/415 π.Χ.

 

• Μουνιχία: Λόφος και λιμάνι στον Πειραιά, σημαντικό πεδίο μάχης κατά την πτώση των Τριάκοντα.

 

• Μύριοι: Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα των 10.000 ανδρών που συμμετείχε στην εκστρατεία του Κύρου του Νεότερου.

 

• Ολιγαρχία: Πολίτευμα όπου η εξουσία ασκείται από λίγους (π.χ., Τριάκοντα Τύραννοι).

 

• Παυσανίας: Βασιλιάς της Σπάρτης, ο οποίος, από φθόνο για τον Λύσανδρο, βοήθησε έμμεσα τον Θρασύβουλο στην αποκατάσταση της δημοκρατίας.

 

• Πελοποννησιακός Πόλεμος: Ο μεγάλος εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης (430-404 π.Χ.).

 

• Πρεσβευτής αὐτοκράτωρ: Πληρεξούσιος πρεσβευτής με απεριόριστη εξουσία να χειριστεί θέματα και να συνάψει ειρήνη.

 

• Πυλή: Φρούριο στην Πάρνηθα, ορμητήριο του Θρασύβουλου κατά των Τριάκοντα.

 

• Σαλαμινία/Πάραλος: Τα ιερά ταχύπλοα πλοία των Αθηναίων, χρησιμοποιούνταν για ειδικές αποστολές.

 

• Σκίλλους: Τοποθεσία στην Ηλεία όπου ο Ξενοφών έζησε εξόριστος.

 

• Σοφιστής: Δάσκαλος ρητορικής και φιλοσοφίας στην αρχαία Ελλάδα, ορισμένοι εκ των οποίων (π.χ. Γοργίας) επηρέασαν τον Κριτία.

 

• Σωκράτης: Ο μεγάλος Αθηναίος φιλόσοφος, δάσκαλος του Ξενοφώντος.

 

• Συκοφάντης: Αρχικά, αυτός που αποκάλυπτε την παράνομη εξαγωγή σύκων· αργότερα, εκβιαστής που απειλούσε με ψευδείς μηνύσεις· σήμερα, αυτός που διαβάλλει ψευδώς.

 

• Τριάκοντα Τύραννοι: Το ολιγαρχικό καθεστώς που επιβλήθηκε στην Αθήνα μετά την ήττα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (404-403 π.Χ.).

 

• Τρόπαιο: Σύμβολο νίκης, ανεγερμένο με τα όπλα των φονευθέντων εχθρών.

 

• Φυλή (ως γεωγραφικός όρος): Φρούριο στην Πάρνηθα, στην Αττική.

 

• Φυλή (ως διοικητικός όρος): Μία από τις δέκα διοικητικές υποδιαιρέσεις της Αθήνας.

 

• Ψιλοί: Ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες, όπως οι ακοντιστές και οι σφενδονήτες.