Θουκυδίδου Κερκυραϊκά - Φυλλάδιο επανάληψης με συνολική θεώρηση του έργου

Ι. Βιογραφικά στοιχεία Θουκυδίδη

 

• Καταγωγή και μόρφωση:

    ◦ Από αριστοκρατική οικογένεια του Δήμου Ἁλιμοῦντος Αττικής.

    ◦ Έλαβε λαμπρή μόρφωση από τον φιλόσοφο Αναξαγόρα και τον ρήτορα Αντιφώντα.

    ◦ Επηρεάστηκε από τους σοφιστές και έζησε στα λαμπρότερα χρόνια της αθηναϊκής δύναμης υπό τον Περικλή.

 

• Πολιτικές απόψεις:

    ◦ Αν και η οικογένειά του υποστήριζε τους αριστοκρατικούς (Κίμωνα), ο Θουκυδίδης θαύμαζε τον Περικλή.

    ◦ Πίστευε στην ορθότητα των βασικών αρχών του πολεμικού σχεδιασμού του Περικλή: α) άμυνα στην ξηρά, β) επίθεση στη θάλασσα, γ) σύνεση και αυτοπεποίθηση.

 

• Συμμετοχή στον πόλεμο και εξορία:

    ◦ Στρατηγός το 424 π.Χ.

    ◦ Απώλεια της Αμφίπολης από τον Σπαρτιάτη Βρασίδα, περιοχή στρατηγικής σημασίας (ναυπηγήσιμη ξυλεία, χρυσωρυχεία).

    ◦ Τιμωρία: εξορία στη Θράκη, όπου αφιερώθηκε στην ιστορική έρευνα, συλλέγοντας πληροφορίες και από τα δύο στρατόπεδα.

 

• Το τέλος του έργου: Έζησε μέχρι το τέλος του πολέμου (404 π.Χ.), αλλά η εξιστόρησή του φτάνει μέχρι το 411 π.Χ. λόγω θανάτου. Το έργο του συνέχισε ο Ξενοφώντας με τα "Ἑλληνικά".

 

ΙΙ. Το έργο του Θουκυδίδη - Γενική θεώρηση

 

• Σημασία του πολέμου: Θεωρούσε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο ως την υπέρτατη στιγμή ακμής των αντιπάλων και αναπόφευκτη την εμπλοκή όλων των ελληνικών κρατών.

 

• Μέθοδος έρευνας:

    ◦ Βασιζόταν σε «εἰκότα» (εύλογα), «σημεῖα»/«μαρτύρια» (αποδείξεις) και «τεκμήρια» (συμπεράσματα).

    ◦ Κριτική απόδειξη των θέσεων του, επηρεασμένος από τους σοφιστές.

 

• Βαθύτερα αίτια του πολέμου: Η οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη της αθηναϊκής δύναμης και η μετατροπή της αθηναϊκής συμμαχίας σε ηγεμονία.

 

• Προβλήματα που θέτει:

    ◦ Ηγεμονική δύναμη της Αθήνας: Η μη τήρηση της συνετής πολιτικής του Περικλή (π.χ. Σικελική εκστρατεία).

    ◦ Δύναμη και αγριότητα του ανθρώπου: Εξόντωση Πλαταιέων και Μηλίων, εμφύλιος στην Κέρκυρα.

    ◦ Λογική, θεοί και τύχη: Η λογική ως μόνη αξία, οι θεοί δεν επεμβαίνουν, η τύχη απρόβλεπτος παράγοντας.

    ◦ Παραλογισμός του πολέμου: Σφαγή άμαχου πληθυσμού, πλεονεξία και φιλοδοξία ως αίτια.

 

• Πρότυπο ηγέτη (Περικλής): Οξυδέρκεια, αποδοχή από το λαό, ανωτερότητα ως προς το χρήμα, πολιτικό θάρρος, αδιάφθορος.

 

• Υπεύθυνος πολίτης: Λογική και σύνεση, μη παρασύρσεις από δημαγωγούς, ενδιαφέρον για την πόλη, μετριοπάθεια και ανθρωπιά στον πόλεμο.

 

• Μέθοδος γραφής: Τάση για γενίκευση (από ειδικό σε γενικό), γνωμικά ως απόσταγμα έρευνας, παραγωγικός συλλογισμός.

ΙΙΙ. Η Μέθοδος του Θουκυδίδη

 

• Έρευνα μακρινού παρελθόντος: Αυτοψία, επίσκεψη πεδίων μαχών, συλλογή και αξιολόγηση πληροφοριών, μελέτη επίσημων κειμένων.

 

• Έλεγχος πληροφοριών σύγχρονης εποχής: Προσωπική γνώση, έρευνα από άλλους (όχι από τον πρώτο τυχόντα).

 

• Δυσκολίες στην έρευνα: Οι άνθρωποι δέχονται αδιακρίτως πληροφορίες χωρίς έρευνα.

 

• Δημηγορίες:

    ◦ Λόγοι πολιτικών και στρατιωτικών που αποδίδουν κίνητρα, σχεδιασμούς, ήθος.

    ◦ Δομή «θέση-αντίθεση».

    ◦ Ο Θουκυδίδης κρατούσε την κεντρική ιδέα και πρόσθετε ό,τι ήταν κατάλληλο για την περίσταση.

    ◦ Δείχνουν την ικανότητα ανάλυσης γεγονότων και το βάθος της σκέψης του.

 

• Χρονολογική ακρίβεια: Ακολουθεί το σύστημα του Ελλάνικου Μυτιληναίου, χρονολογώντας κατά έτος (θέρος 8 μηνών, χειμώνας 4 μηνών), όχι θεματικά.

 

IV. Δομή έργου και χρόνος σύνθεσης

 

• Δομή και περιεχόμενο: Διαιρείται σε 8 βιβλία (μεταγενέστερη διαίρεση).

    ◦ 1ο Βιβλίο: Αίτια πολέμου, μέθοδος συγγραφέα, «αρχαιολογία», ανάπτυξη αθηναϊκής δύναμης (479-432 π.Χ.), διπλωματικές προσπάθειες, δυνάμεις αντιπάλων.

    ◦ 2ο-5.24: Πρώτη δεκαετία του πολέμου (431-421 π.Χ.), Ειρήνη του Νικία.

    ◦ 5.25-τέλος 5ου: Δεύτερο προοίμιο, γεγονότα έως 415 π.Χ., Διάλογος Αθηναίων με Μηλίους.

    ◦ 6ο-7ο: Σικελική εκστρατεία.

    ◦ 8ο: Αρχή τρίτης περιόδου πολέμου, Δεκελεικός πόλεμος, ανάμειξη Περσών, κατάλυση δημοκρατικού πολιτεύματος (έως 411 π.Χ.).

 

• Χρόνος συγγραφής: Δεν είναι βέβαιος, αλλά ο Θουκυδίδης άρχισε να γράφει με την έναρξη του πολέμου και έζησε το τέλος του.

 

V. Γλώσσα / Ύφος

 

• Γλώσσα:

    ◦ «Αρχαία αττική διάλεκτος» με αρχαϊκά στοιχεία (π.χ. ἐς αντί εἰς, ξυν αντί συν, -σσ- αντί –ττ-).

    ◦ Χρήση ουδέτερου πληθυντικού αντί επιρρήματος (π.χ. ἐνάντια), ουδέτερου επιθέτου αντί αφηρημένου ουσιαστικού (π.χ. τὸ ἐλεύθερον).

    ◦ Σύνθετα ρήματα για βραχυλογική και πυκνή έκφραση.

 

• Ύφος:

    ◦ Επισώρευση αιτιολογικών προτάσεων και προσδιορισμών για πλήρη διαφώτιση αιτίων.

    ◦ Συνεχής χρήση αντιθέσεων.

    ◦ Αφθονία ετερόπτωτων προσδιορισμών.

    ◦ Περίπλοκη σύνταξη, μακρές περίοδοι.

    ◦ Εντυπωσιακά ρητορικά σχήματα: πάρισα, ομοιοτέλευτα, αντιθέσεις.

 

• Συμπέρασμα: Αμεροληψία, δύναμη γραφής, βάθος προβληματισμού, καθιστούν την Ιστορία του Θουκυδίδη «κτῆμα ἐς αἰεὶ».

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

VI. Τα Κερκυραϊκά (Βιβλίο Γ')

 

Α. Γεγονότα και αίτια

 

• Επίδαμνος: Αποικία της Κέρκυρας, ιδρύθηκε από Κορινθίους. Εμφύλια διαμάχη (ολιγαρχικοί vs δημοκρατικοί).

 

• Εμπλοκή Κορίνθου: Οι δημοκρατικοί της Επιδάμνου ζητούν βοήθεια από την Κόρινθο (μετά την άρνηση της Κέρκυρας). Η Κόρινθος δέχεται λόγω διεκδίκησης της Επιδάμνου ως δικής της αποικίας και μίσους προς την Κέρκυρα (που ήταν αποικία της αλλά δεν την σεβόταν).

 

• Αντίδραση Κέρκυρας: Εξεστράτευσε κατά της Επιδάμνου, απαιτώντας την αποχώρηση των Κορινθίων.

 

• Ναυμαχία στα Σύβοτα (433 π.Χ.): Κέρκυρα εναντίον Κορίνθου. Η Κέρκυρα νικά με βοήθεια της Αθήνας (με την οποία είχε υπογράψει επιμαχία).

 

• Επιμαχία Κέρκυρας-Αθήνας:

    ◦ Η Αθήνα διεισδύει στα πολιτικά της Κέρκυρας.

    ◦ Η Κέρκυρα ήταν πλούσια, πολυάνθρωπη, με εμπόριο στη Δύση.

    ◦ Η ανάπτυξη δημοκρατικών θεσμών στην Κέρκυρα ευνοεί την προσέγγιση με την Αθήνα.

    ◦ Η Κέρκυρα εμπλέκεται στον Πελοποννησιακό Πόλεμο στο πλευρό της Αθήνας.

 

• Αιχμάλωτοι Ολιγαρχικοί: 250 Κερκυραίοι ολιγαρχικοί κρατήθηκαν στην Κόρινθο με ανέσεις, με σκοπό να επηρεάσουν την Κέρκυρα υπέρ της Κορίνθου.

 

Β. Παράγραφος 70: Η Αρχή του Εμφυλίου

 

• «Απελευθέρωση» Ολιγαρχικών: Πληρώθηκαν 800 τάλαντα (υπερβολικό ποσό), ουσιαστικά πολιτική συνωμοσία για να προκληθεί αναταραχή στην Κέρκυρα και να μην περάσει στον έλεγχο της Αθήνας.

 

• Πρέσβεις Αθηναίων και Κορινθίων: Και οι δύο πλευρές στέλνουν πρέσβεις για να προσεταιριστούν την Κέρκυρα.

 

• Ουδετερότητα της Κέρκυρας: Αρχική απόφαση να διατηρήσουν την επιμαχία με την Αθήνα, αλλά να παραμείνουν φίλοι με τους Πελοποννησίους (επιτυχία των ολιγαρχικών).

 

• Εμφύλιος Πόλεμος (427 π.Χ.):

    ◦ Μηνύσεις και αντιμηνύσεις.

    ◦ Οι ολιγαρχικοί μηνύουν τον δημοκρατικό Πειθία.

    ◦ Ο Πειθίας, αθωωθείς, μηνύει πέντε πλούσιους ολιγαρχικούς για κοπή χαράκων από ιερά.

    ◦ Καταδίκη σε υψηλό πρόστιμο. Άρνηση πληρωμής σε δόσεις από Πειθία.

    ◦ Πραξικόπημα: Οι ολιγαρχικοί σκοτώνουν τον Πειθία και 60 δημοκρατικούς στη βουλή.

    ◦ Δημοκρατικοί βρίσκουν καταφύγιο σε αθηναϊκό πλοίο.

 

Γ. Παράγραφος 71: Οι Ενέργειες των Ολιγαρχικών

 

• Συνέλευση και αποφάσεις:

    ◦ Οι ολιγαρχικοί επιδιώκουν να νομιμοποιήσουν τις πράξεις τους ως «προς συμφέρον της πόλης».

    ◦ Προτείνουν διάλυση επιμαχίας με Αθηναίους, ουδετερότητα, απαγόρευση προσέγγισης πλοίων (άνω των 2).

    ◦ Εξαναγκασμός πολιτών με ψυχολογική βία.

 

• Πρεσβεία στην Αθήνα: Για να μείνουν οι Αθηναίοι μακριά από τα εσωτερικά και να πείσουν τους Κερκυραίους πρόσφυγες να μην δράσουν κατά της πατρίδας τους.

 

• Σιωπή προς τη Σπάρτη: Δεν χρειαζόταν, καθώς η κατάργηση της επιμαχίας ευνοούσε τη Σπάρτη.

 

Δ. Παράγραφος 72: Αντίδραση Αθηναίων και εξέλιξη στην Κέρκυρα

 

• Αθηναϊκή αντίδραση: Σύλληψη Κερκυραίων πρεσβευτών και προσφύγων στην Αίγινα (πράξη τιμωρίας, φόβος, απόκτηση ομήρων).

 

• Επίθεση ολιγαρχικών: Με την άφιξη κορινθιακού καραβιού και Σπαρτιατών πρέσβεων, οι ολιγαρχικοί επιτίθενται και νικούν τους δημοκρατικούς.

 

• Διαχωρισμός παρατάξεων: Δημοκρατικοί στην ακρόπολη/οχυρά και Υλλαϊκό λιμάνι. Ολιγαρχικοί στην αγορά και το λιμάνι του Αλκίνοου.

 

Ε. Παράγραφος 73: Η εμπλοκή των δούλων και μισθοφόρων

 

• Προσέλκυση δούλων: Και οι δύο παρατάξεις προσπαθούν να προσεταιριστούν τους δούλους (περίπου 40.000).

 

• Υποστήριξη στους Δημοκρατικούς: Οι περισσότεροι δούλοι τάσσονται με τους δημοκρατικούς (ιδεολογική/κοινωνική εγγύτητα, καλύτερη συμπεριφορά, αξιοπιστία υπόσχεσης ελευθερίας).

 

• Μισθοφόροι Ολιγαρχικών: Οι ολιγαρχικοί φέρνουν 800 μισθοφόρους από την Ηπειρωτική Ελλάδα.

 

ΣΤ. Παράγραφος 74: Νίκη των Δημοκρατικών και πυρπόληση της πόλης

 

• Νίκη Δημοκρατικών: Λόγω καλύτερων θέσεων, αριθμητικής υπεροχής, βοήθειας γυναικών και αγώνα για το δίκαιο. Οι μισθοφόροι των ολιγαρχικών τρέπονται σε φυγή.

 

• Πυρπόληση της πόλης: Οι ολιγαρχικοί καίνε την πόλη (πράξη απόγνωσης και εγωισμού) για να εμποδίσουν επίθεση των δημοκρατικών στο λιμάνι.

 

• Αποχώρηση συμμάχων: Το κορινθιακό καράβι και οι μισθοφόροι εγκαταλείπουν τους ολιγαρχικούς.

 

Ζ. Παράγραφος 75: Η επέμβαση του Νικόστρατου

 

• Άφιξη Νικόστρατου: Αθηναίος στρατηγός από τη Ναύπακτο με 12 πλοία και 500 Μεσσήνιους οπλίτες.

 

• Προσπάθεια συμφιλίωσης: Πιστεύει στη μη βία. Προτείνει δίκη για 10 πρωταίτιους και παραμονή των υπολοίπων ολιγαρχικών στο νησί. Οι 10 υπεύθυνοι διαφεύγουν.

 

• Σκοπιμότητα πρότασης: Εξυπηρέτηση αθηναϊκών συμφερόντων (σταθερή συμμαχία), ενίσχυση δημοκρατικών. Μετατροπή επιμαχίας σε συμμαχία («ίδιους εχθρούς και φίλους»).

 

• Αίτημα Δημοκρατικών: Να αφήσει 5 αθηναϊκά πλοία και να πάρει 5 κερκυραϊκά, επανδρώνοντας τα κερκυραϊκά με ολιγαρχικούς για να τους απομακρύνει.

 

• Απόπειρα αποδυνάμωσης Ολιγαρχικών: Οι ολιγαρχικοί αρνούνται να επιβιβαστούν και γίνονται ικέτες στο ναό των Διόσκουρων.

 

• Επέμβαση Νικόστρατου: Μάταια προσπαθεί να εφησυχάσει τους δημοκρατικούς.

 

• Φυγάδευση Ολιγαρχικών: Περίπου 400 ολιγαρχικοί γίνονται ικέτες στο ναό της Ήρας και μεταφέρονται στο νησί Βίδο (Πτυχία), με συμφωνία για τρόφιμα.

 

• Χαρακτηρισμός Νικόστρατου: Ευφυής, ικανός διπλωμάτης, διαλλακτικός, φιλειρηνικός, ψύχραιμος, με ναυτική εμπειρία.

 

Η. Παράγραφος 76: Άφιξη πελοποννησιακού στόλου

 

• Στόλος Αλκίδα: 53 πελοποννησιακά πλοία με αρχηγό τον Αλκίδα και σύμβουλο τον Βρασίδα φτάνουν από την Κυλλήνη, σταθμεύοντας στα Σύβοτα.

 

• Αιφνιδιασμός: Η άφιξη συμπίπτει με τον περιορισμό των ολιγαρχικών στο Βίδο.

Θ. Παράγραφος 77: Πανικός και Πρώτη Ναυμαχία

 

• Πανικός Κερκυραίων: Προετοιμάζουν άτακτα στόλο, στέλνοντας πλοία σποραδικά, παρά τις συμβουλές των Αθηναίων.

 

• Λιποταξία: Δύο κερκυραϊκά πλοία λιποτακτούν.

 

• Τακτική Πελοποννησίων: 20 πλοία εναντίον 60 κερκυραϊκών (υποτιμώντας τους), 33 πλοία εναντίον 12 αθηναϊκών (φοβούμενοι το αθηναϊκό ναυτικό).

 

Ι. Παράγραφος 78: Ναυμαχία και στρατηγική Νικόστρατου

 

• Αταξία Κερκυραίων: Βασικός λόγος ήττας.

 

• Τακτική Αθηναίων: Πλέουν κυκλικά, επιτίθενται στο άκρο του εχθρικού στόλου, υποχωρούν αργά για να επιτρέψουν στα κερκυραϊκά πλοία να διαφύγουν.

 

• Επιτυχία Νικόστρατου: Με 12 πλοία αναχαιτίζει 53 πελοποννησιακά, προστατεύει τους Κερκυραίους, διατηρεί τον στόλο του άθικτο και διασφαλίζει τα αθηναϊκά συμφέροντα.

 

Κ. Παράγραφος 79: Αποχώρηση Πελοποννησίων και φόβος Κερκυραίων

 

• Φόβος Κερκυραίων: Μεταφέρουν ξανά τους 400 ολιγαρχικούς στο ναό της Ήρας και φρουρούν την πόλη.

 

• Νίκη Πελοποννησίων: Αιχμαλωτίζουν 13 κερκυραϊκά πλοία, αλλά δεν επιτίθενται στην Κέρκυρα (έλλειψη τόλμης, κόπωση πληρωμάτων).

 

• Διαφωνία Αλκίδα-Βρασίδα: Ο Βρασίδας επιθυμεί επίθεση, ο Αλκίδας διαφωνεί.

 

• Λεηλασία Λευκίμμης: Για ανεφοδιασμό και καταστροφή προϊόντων.

Λ. Παράγραφος 80: Δόλος και Άφιξη Ευρυμέδοντα

 

• Συμβιβαστική στάση Κερκυραίων (Δόλος): Υπό τον φόβο νέας επίθεσης, οι δημοκρατικοί προτείνουν συνεργασία με τους ολιγαρχικούς για την επάνδρωση 30 πλοίων.

 

• Επικοινωνία Πελοποννησίων: Χρησιμοποιούν ημεροδρόμους, ταχύπλοα και φρυκτούς (οπτικός τηλέγραφος) για πληροφορίες.

 

• Άφιξη Ευρυμέδοντα: Αθηναίος στρατηγός με στόλο 60 πλοίων, πληροφορούμενος τις ταραχές και την παρουσία του Αλκίδα.

 

Μ. Παράγραφος 81: Φυγή Πελοποννησίων και συνέχεια της βίας

 

• Εσπευσμένη φυγή Πελοποννησίων: Με την άφιξη του Ευρυμέδοντα, ο πελοποννησιακός στόλος αναχωρεί κρυφά τη νύχτα, σύροντας πλοία πάνω από τον ισθμό της Λευκάδας.

 

• Ανανέωση βίας: Οι δημοκρατικοί, βλέποντας την φυγή των Πελοποννησίων, στρέφονται εκ νέου κατά των ολιγαρχικών.

 

• Δόλος και σφαγή:

    ◦ Οι δημοκρατικοί «πείθουν» ολιγαρχικούς να δικαστούν, αλλά στήνουν παρωδία δίκης με σκοπό τη θανατική ποινή.

    ◦ Οι ολιγαρχικοί αυτοκτονούν για να μην πέσουν στα χέρια τους.

    ◦ Βίαιες ενέργειες για 7 ημέρες.

    ◦ Ο Θουκυδίδης θεωρεί υπεύθυνο τον Ευρυμέδοντα για την αδιαφορία του.

 

• Πραγματικά αίτια: Προσωπικές έχθρες και χρέη, όχι η απειλή για το δημοκρατικό πολίτευμα.

 

• Κατάλυση ηθικής: Παραλογισμός, κατάλυση ηθικών αρχών, δικαιοσύνης, άγραφου νόμου (ιερότητα ικετών).

 

Ν. Παράγραφοι 82-83: Γενικές Κρίσεις για τα αποτελέσματα των εμφυλίων

 

• Υποβάθμιση συγγένειας: Η κομματική αλληλεγγύη υπερτερεί της συγγένειας.

 

• Χαρακτηριστικά πολιτικών παρατάξεων: Παρανομία, προτίμηση σχέσεων έναντι όρκων, υποκρισία, δόλος, προτίμηση του κακού.

 

• Αίτιο: Φιλαρχία.

 

• Καταπάτηση δικαιοσύνης: Δήμευση περιουσιών, εξόντωση μετριοπαθών (λόγω άρνησης συμμετοχής ή φθόνου).

 

• Αλλοίωση χαρακτήρα Ελλήνων: Αδιαφορία για το ήθος, δυσπιστία, επικράτηση διανοητικά κατώτερων, βία και ραδιουργίες.

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

 

1. Ποια ήταν τα βασικά σημεία του πολεμικού σχεδιασμού του Περικλή, στα οποία πίστευε ο Θουκυδίδης;

 

2. Τι συνέβη στον Θουκυδίδη το 424 π.Χ. και ποιες ήταν οι συνέπειες για την ιστορική του έρευνα;

 

3. Ποια θεωρούσε ο Θουκυδίδης τα βαθύτερα αίτια του Πελοποννησιακού Πολέμου;

 

4. Ποια ήταν η μέθοδος του Θουκυδίδη για την έρευνα του μακρινού παρελθόντος και πώς την εφάρμοζε;

 

5. Γιατί οι Κορίνθιοι δέχτηκαν να βοηθήσουν τους δημοκρατικούς της Επιδάμνου, παρά το ότι ήταν αποικία της Κέρκυρας;

 

6. Ποιος ήταν ο ρόλος των 250 Κερκυραίων ολιγαρχικών που κρατήθηκαν στην Κόρινθο μετά τη ναυμαχία των Συβότων;

 

7. Ποια ήταν η «πραγματική» αιτία της έναρξης του εμφυλίου πολέμου στην Κέρκυρα, σύμφωνα με την αφήγηση του Θουκυδίδη στην παράγραφο 70;

 

8. Πώς εκδηλώθηκε ο παραλογισμός και η αγριότητα του πολέμου στην παράγραφο 74, όταν οι ολιγαρχικοί βρίσκονταν σε απόγνωση;

 

9. Ποια ήταν η στάση του Αθηναίου στρατηγού Νικόστρατου και ποιες ήταν οι προτάσεις του για τη συμφιλίωση στην Κέρκυρα (παράγραφος 75);

 

10. Πώς περιγράφει ο Θουκυδίδης τις συνέπειες των εμφυλίων πολέμων στον χαρακτήρα των Ελλήνων στις παραγράφους 82-83;

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

Απαντήσεις

 

1. Ο Θουκυδίδης πίστευε στην ορθότητα των βασικών αρχών του πολεμικού σχεδιασμού του Περικλή: άμυνα στην ξηρά, επίθεση στη θάλασσα και σύνεση με αυτοπεποίθηση. Αυτές οι αρχές θεωρούνταν καθοριστικές για τη στρατηγική επιτυχία της Αθήνας.

 

2. Το 424 π.Χ., ο Θουκυδίδης, ως στρατηγός, απέτυχε να υπερασπιστεί την Αμφίπολη από τον Βρασίδα, με αποτέλεσμα την εξορία του στη Θράκη. Εκεί αφιέρωσε τον χρόνο του στην ιστορική έρευνα, συλλέγοντας πληροφορίες και από τα δύο στρατόπεδα του πολέμου.

 

3. Ο Θουκυδίδης θεωρούσε ως βαθύτερα αίτια του Πελοποννησιακού Πολέμου την οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη της αθηναϊκής δύναμης. Επίσης, τη μετατροπή της αθηναϊκής συμμαχίας σε αθηναϊκή ηγεμονία, η οποία προκάλεσε φόβο και δυσαρέσκεια στις άλλες πόλεις.

 

4. Για την έρευνα του μακρινού παρελθόντος, ο Θουκυδίδης χρησιμοποιούσε αυτοψία, επισκεπτόμενος πεδία μαχών, και συλλέγοντας πληροφορίες. Αξιολογούσε κριτικά αυτές τις πληροφορίες και μελετούσε επίσημα κείμενα και κρατικά αρχεία.

 

5. Οι Κορίνθιοι δέχτηκαν να βοηθήσουν τους δημοκρατικούς της Επιδάμνου επειδή θεωρούσαν την αποικία δική τους και μισούσαν τους Κερκυραίους. Η Κέρκυρα, αν και αποικία της Κορίνθου, δεν της έδειχνε κανένα σεβασμό, πράγμα που ενέτεινε την αντιπαλότητα.

 

6. Οι 250 Κερκυραίοι ολιγαρχικοί κρατήθηκαν στην Κόρινθο με σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως πολιτικό όπλο. Οι Κορίνθιοι ήθελαν να τους χρησιμοποιήσουν για να επηρεάσουν την Κέρκυρα υπέρ της Πελοποννησιακής συμμαχίας και να εμποδίσουν την προσχώρησή της στην Αθηναϊκή συμμαχία.

 

7. Η «πραγματική» αιτία της έναρξης του εμφυλίου πολέμου στην Κέρκυρα ήταν οι προσωπικές έχθρες και τα χρέη μεταξύ των παρατάξεων, παρά η επίφαση της απειλής κατά του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ο Θουκυδίδης τονίζει πώς τα προσωπικά συμφέροντα υποκίνησαν τη βία.

 

8. Στην παράγραφο 74, ο παραλογισμός και η αγριότητα εκδηλώθηκαν όταν οι ολιγαρχικοί, σε απόγνωση, πυρπόλησαν την πόλη για να εμποδίσουν την επίθεση των δημοκρατικών στο λιμάνι. Αυτή η πράξη έδειξε τον εγωισμό και την περιφρόνηση για το κοινό συμφέρον της πόλης.

 

9. Ο Νικόστρατος ήταν διαλλακτικός και φιλειρηνικός, πιστεύοντας ότι η βία δεν λύνει προβλήματα. Πρότεινε να δικαστούν οι 10 πρωταίτιοι και οι υπόλοιποι ολιγαρχικοί να παραμείνουν στο νησί, με σκοπό τη συμφιλίωση και την εξυπηρέτηση των αθηναϊκών συμφερόντων.

 

10. Ο Θουκυδίδης στις παραγράφους 82-83 περιγράφει πώς οι εμφύλιοι πόλεμοι αλλοίωσαν τον χαρακτήρα των Ελλήνων, οδηγώντας σε υποβάθμιση της συγγένειας έναντι της κομματικής αλληλεγγύης και στην επικράτηση της δυσπιστίας. Τόνισε την προτίμηση για δόλο και βία, καθώς και την εξόντωση των μετριοπαθών.

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

Προτεινόμενες ερωτήσεις διαγωνισμάτων

 

1. Αναλύστε τη μέθοδο του Θουκυδίδη στην ιστορική έρευνα, συγκρίνοντάς την με τις σύγχρονες ιστοριογραφικές προσεγγίσεις. Ποια στοιχεία της μεθόδου του παραμένουν επίκαιρα και ποια μπορεί να θεωρηθούν περιορισμένα υπό το φως της σύγχρονης επιστήμης;

 

2. Εξετάστε τον ρόλο του Περικλή ως πρότυπο ηγέτη, όπως τον παρουσιάζει ο Θουκυδίδης, σε αντιδιαστολή με τους δημαγωγούς που εμφανίστηκαν μετά τον θάνατό του. Πώς αυτή η αντίθεση επηρέασε την πορεία του Πελοποννησιακού Πολέμου;

 

3. Πώς αναδεικνύει ο Θουκυδίδης τον παραλογισμό και την αγριότητα του πολέμου μέσα από τα γεγονότα των Κερκυραϊκών (ιδίως στις παραγράφους 74, 81); Αναφερθείτε σε συγκεκριμένα παραδείγματα και σχολιάστε την κατάλυση των ηθικών και κοινωνικών αξιών.

 

4. Συγκρίνετε τη διπλωματική στάση και τις ενέργειες του Νικόστρατου (παράγραφος 75) με τις αντίστοιχες του Ευρυμέδοντα (παράγραφος 81) κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στην Κέρκυρα. Πώς οι διαφορετικές προσεγγίσεις τους επηρέασαν τις εξελίξεις και ποια συμπεράσματα μπορούμε να αντλήσουμε για την ηγεσία εν καιρώ κρίσης;

 

5. Αναλύστε τις «γενικές κρίσεις για τα αποτελέσματα των εμφυλίων» στις παραγράφους 82-83. Πώς ο Θουκυδίδης χρησιμοποιεί τα Κερκυραϊκά ως ένα παράδειγμα για να γενικεύσει τις συνέπειες του εμφυλίου πολέμου στον χαρακτήρα και την κοινωνία των Ελλήνων;

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

Γλωσσάρι βασικών όρων

 

• Δήμος Ἁλιμοῦντος: Ένας από τους αρχαίους δήμους της Αττικής, στον οποίο ανήκε η αριστοκρατική οικογένεια του Θουκυδίδη.

 

• Αναξαγόρας: Διάσημος φιλόσοφος και δάσκαλος του Περικλή και του Θουκυδίδη, που εισήγαγε την έννοια του Νου (Nous) ως αρχής του κόσμου.

 

• Αντιφών: Διάσημος ρήτορας και σοφιστής, δάσκαλος του Θουκυδίδη, γνωστός για την τέχνη του λόγου και της πειθούς.

 

• Περικλής: Κορυφαίος Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός, που ηγήθηκε της Αθήνας στην «Χρυσή Εποχή» της και κατά την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου.

 

• Κίμων: Αθηναίος στρατηγός και πολιτικός, εκπρόσωπος των αριστοκρατικών, αντίπαλος του Περικλή.

 

• Κλέωνας: Αθηναίος δημαγωγός, εκπρόσωπος των δημοκρατικών μετά τον θάνατο του Περικλή, γνωστός για την πολεμοχαρή του πολιτική.

 

• Αμφίπολη: Στρατηγικής σημασίας αθηναϊκή αποικία στη Θράκη, πλούσια σε ναυπηγήσιμη ξυλεία και χρυσωρυχεία, την οποία έχασε ο Θουκυδίδης.

 

• Βρασίδας: Σπαρτιάτης στρατηγός, γνωστός για τις επιτυχημένες επιχειρήσεις του στη Θράκη, συμπεριλαμβανομένης της κατάληψης της Αμφίπολης.

 

• Εἰκότα, σημεῖα/μαρτύρια, τεκμήρια: Όροι που χρησιμοποιεί ο Θουκυδίδης για να περιγράψει τα στοιχεία και τη διαδικασία της κριτικής του έρευνας (εύλογα, αποδείξεις, συμπεράσματα).

 

• Δημηγορίες: Οι λόγοι που εκφωνούνται από πολιτικούς και στρατιωτικούς στο έργο του Θουκυδίδη, οι οποίοι αποδίδουν κίνητρα, σχεδιασμούς και ήθος, δίνοντας βάθος στην ιστορική αφήγηση.

 

• Ελλάνικος Μυτιληναίος: Έλληνας λογογράφος του 5ου αιώνα π.Χ., του οποίου το χρονολογικό σύστημα υιοθέτησε ο Θουκυδίδης.

 

• Θέρος και Χειμών: Η διαίρεση του έτους σε δύο εποχές (καλοκαίρι 8 μηνών, χειμώνας 4 μηνών) που χρησιμοποιούσε ο Θουκυδίδης για τη χρονολόγηση των γεγονότων.

 

• Πάρισα: Ρητορικό σχήμα όπου δύο φράσεις έχουν ίσο αριθμό συλλαβών ή αντιστοιχία λέξεων, δημιουργώντας ρυθμό και έμφαση.

 

• Ομοιοτέλευτα: Ρητορικό σχήμα όπου λέξεις με όμοια κατάληξη τοποθετούνται στο τέλος προτάσεων ή περιόδων.

 

• Κτῆμα ἐς αἰεὶ: Η φράση του Θουκυδίδη που χαρακτηρίζει το έργο του ως «κτήμα παντοτινό», υποδηλώνοντας τη διαχρονική του αξία.

 

• Επίδαμνος: Αρχαία πόλη-αποικία της Κέρκυρας (με Κορινθίους οικιστές), το σημερινό Δυρράχιο της Αλβανίας, της οποίας ο εμφύλιος πόλεμος πυροδότησε τα Κερκυραϊκά.

 

• Κόρινθος: Η μητρόπολη της Κέρκυρας, με την οποία είχε σχέσεις αντιπαλότητας.

 

• Σύβοτα: Νησιά κοντά στην Κέρκυρα, όπου έλαβε χώρα ναυμαχία μεταξύ Κερκυραίων και Κορινθίων το 433 π.Χ.

 

• Επιμαχία: Αμυντική συμμαχία, όπως αυτή που σύναψε η Κέρκυρα με την Αθήνα.

 

• Πειθίας: Ο αρχηγός των δημοκρατικών στην Κέρκυρα και πρόξενος της Αθήνας, ο οποίος δολοφονήθηκε από τους ολιγαρχικούς.

 

• Χάρακες: Τα ομοιώματα (στατήρες) από τα ιερά του Δία και του Αλκίνοου, των οποίων η κοπή ήταν η κατηγορία εναντίον των ολιγαρχικών.

 

• Υλλαϊκό λιμάνι / Λιμάνι του Αλκίνοου: Τα δύο λιμάνια της Κέρκυρας, όπου κατέφυγαν οι αντίπαλες παρατάξεις κατά τον εμφύλιο.

 

• Βίδο (Πτυχία): Το νησί όπου οι δημοκρατικοί μετέφεραν τους ολιγαρχικούς ικέτες για να τους απομακρύνουν από την πόλη.

 

• Νικόστρατος: Ο Αθηναίος στρατηγός που επενέβη στα Κερκυραϊκά προσπαθώντας να συμφιλιώσει τις παρατάξεις.

 

• Ευρυμέδων: Άλλος Αθηναίος στρατηγός που έφτασε στην Κέρκυρα αργότερα, κατά την κορύφωση της βίας, και θεωρείται από τον Θουκυδίδη υπεύθυνος για την αλληλοσφαγή.

 

• Αλκίδας: Ο αρχηγός του πελοποννησιακού στόλου που έφτασε στην Κέρκυρα.

 

• Φρυκτοί (Φρυκτωρία): Πυρσοί που χρησιμοποιούνταν ως οπτικός τηλέγραφος για τη μετάδοση πληροφοριών από απόσταση.

 

• Λευκίμμη: Περιοχή στην Κέρκυρα που λεηλατήθηκε από τους Πελοποννησίους.

 

• Πορθμός / Ισθμός: Ο πορθμός είναι στενή θαλάσσια λωρίδα, ενώ ο ισθμός είναι στενή λωρίδα ξηράς που συνδέει δύο μεγαλύτερες εκτάσεις γης.

 

• Φιλαρχία: Η επιθυμία για εξουσία, την οποία ο Θουκυδίδης αναφέρει ως κύρια αιτία των εμφυλίων πολέμων.