.jpg)
Η ιστορία των Μαύρων Τρυπών και της Μαύρης Ύλης ωχριά μπροστά στην πραγματική, καθημερινή περιβαλλοντική απειλή που ονομάζεται PFAS (Περ- και Πολυφθοροαλκυλιωμένες Ουσίες). Αυτή είναι η ιστορία του πώς μια προσπάθεια για τη δημιουργία ενός ασφαλούς ψυκτικού αερίου οδήγησε στη γέννηση του Τεφλόν και τελικά στη μυστική μόλυνση σχεδόν κάθε ζωντανού οργανισμού στον πλανήτη.
Η γέννηση του «ακαταμάχητου» Τεφλόν (PTFE)
Όλα ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1930, όταν η εταιρεία DuPont αναζητούσε μια ασφαλή εναλλακτική στα τοξικά ψυκτικά υγρά των ψυγείων. Κατά τη διάρκεια ενός πειράματος, ο χημικός Roy J. Plunkett ανακάλυψε τυχαία μια λευκή, ολισθηρή σκόνη: το Πολυτετραφθοροαιθυλένιο ή PTFE.
Αυτή η ουσία ήταν φαινομενικά άφθαρτη. Δεν αντιδρούσε με οξέα, βάσεις ή διαλύτες. Ο λόγος για αυτήν την ασύλληπτη σταθερότητα βρίσκεται στον δεσμό άνθρακα-φθορίου (C-F), τον ισχυρότερο μονοδεσμό που μπορεί να σχηματίσει ο άνθρακας.
- Στρατιωτική χρήση: Το «μαγικό» υλικό, που κατοχυρώθηκε το 1944 ως Τεφλόν, χρησιμοποιήθηκε αρχικά κρυφά στο Σχέδιο Μανχάταν, για την προστασία σωληνώσεων από το διαβρωτικό αέριο εξαφθοριούχου ουρανίου.
- Εμπορική επανάσταση: Μετά τον πόλεμο, η εφαρμογή του Τεφλόν σε αντικολλητικά τηγάνια, αδιάβροχα υφάσματα (Gore-Tex) και προϊόντα προστασίας από λεκέδες (Scotch Guard) δημιούργησε μια παγκόσμια αγορά δισεκατομμυρίων.
Το μυστικό συστατικό C8 (PFOA)
Η DuPont αντιμετώπιζε ένα πρόβλημα: πώς να κάνει το Τεφλόν –μια σκόνη που δεν διαλύεται– να κολλήσει σε επιφάνειες. Η λύση ήταν ένα ειδικό οξύ, γνωστό ως C8 ή PFOA (Περφθοροοκτανοϊκό Οξύ). Το C8 λειτουργούσε ως βοηθητικό επεξεργασίας, διασπείροντας το Τεφλόν μέσα σε νερό, επιτρέποντας έτσι την επικάλυψη.
Ωστόσο, το C8 ήταν η «σκοτεινή πλευρά» του Τεφλόν.
- Εσωτερική γνώση και κάλυψη: Ήδη από τη δεκαετία του 1960, εσωτερικές μελέτες της DuPont σε αρουραίους και σκύλους έδειξαν ότι το C8 ήταν τοξικό, προκαλώντας δυσμορφίες στο συκώτι και θανάτους. Παρόλα αυτά, η εταιρεία απέκρυψε τα ευρήματα.
- Η μόλυνση: Η DuPont απέρριπτε τόνους C8 κάθε χρόνο στον ποταμό Οχάιο και σε χωματερές, μία από τις οποίες βρισκόταν δίπλα στο αγρόκτημα του Earl Tenant στη Δυτική Βιρτζίνια. Ο Tenant είδε 153 ζώα του να πεθαίνουν, με όγκους και παραμορφώσεις, προτού καταφέρει να μηνύσει την εταιρεία.
- Καθολική έκθεση: Το 2000, έρευνα έδειξε ότι το C8 βρισκόταν στο αίμα του 100% των Αμερικανών που εξετάστηκαν, με τα επίπεδα των εργαζομένων της DuPont να είναι χιλιάδες φορές υψηλότερα.
Τα «χημικά για πάντα» (Forever Chemicals)
Το C8/PFOA και οι «αδελφές» χημικές ουσίες του ανήκουν στην οικογένεια των PFAS, τα οποία πλέον ονομάζονται «Χημικά για Πάντα».
Βιοσυσσώρευση: Λόγω του πανίσχυρου δεσμού C-F, τα PFAS δεν διασπώνται στο περιβάλλον ή στο ανθρώπινο σώμα. Αντ' αυτού, συσσωρεύονται αργά με την πάροδο του χρόνου, μιμούμενα τα λιπαρά οξέα του οργανισμού.
Κίνδυνοι για την υγεία: Μετά από πολυετείς μελέτες, το C8 και παρόμοια PFAS συνδέθηκαν με:
- Καρκίνο (όρχεων, νεφρών).
- Νόσους του θυρεοειδούς.
- Μειωμένη ανταπόκριση του ανοσοποιητικού στα εμβόλια.
- Αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης.
Το Πρόβλημα GenX: Όταν η πίεση για το C8 αυξήθηκε, η DuPont (μέσω της εταιρείας Chemours) απλώς το αντικατέστησε με μια ελαφρώς μικρότερη παραλλαγή, το GenX (C6). Μελέτες έδειξαν ότι και το GenX προκαλεί τους ίδιους όγκους σε πειραματόζωα, συνεχίζοντας τον φαύλο κύκλο της μόλυνσης.
Πώς εκτίθεστε και τι μπορείτε να κάνετε
Τα PFAS βρίσκονται πλέον σε ολόκληρο τον πλανήτη, από τις πολυσύχναστες πόλεις μέχρι την Αρκτική, καθώς βγαίνουν ακόμη και από τη βροχή.
Κύριες πηγές έκθεσης:
- Πόσιμο νερό: Η μεγαλύτερη πηγή έκθεσης, ειδικά κοντά σε εργοστάσια παραγωγής PFAS ή στρατιωτικές βάσεις (όπου χρησιμοποιούνται σε πυροσβεστικούς αφρούς).
- Τρόφιμα: Κυρίως μέσω συσκευασιών που είναι ανθεκτικές στο λίπος, όπως σακούλες για ποπ κορν μικροκυμάτων, περιτυλίγματα fast food και κουτιά take-out.
- Προϊόντα: Αδιάβροχα ρούχα, καλλυντικά και κάποια ηλεκτρονικά.
Μέτρα προστασίας:
- Φιλτράρισμα νερού: Εάν ανησυχείτε για τη μόλυνση της περιοχής σας, χρησιμοποιήστε πιστοποιημένα φίλτρα για PFAS, όπως αντίστροφη όσμωση ή ενεργός άνθρακας.
- Προσοχή στις συσκευασίες: Αποφύγετε να ζεσταίνετε φαγητό μέσα στις αρχικές συσκευασίες τους (π.χ. ποπ κορν) και μειώστε το φαγητό σε πακέτο.
- Διαχείριση κινδύνου: Οι επιστήμονες τοποθετούν την ανησυχία για τα PFAS σε χαμηλότερη ιεραρχία κινδύνου από το κάπνισμα, την κακή διατροφή ή την έλλειψη ύπνου. Ωστόσο, για ευαίσθητες ομάδες (έγκυες, παιδιά, πυροσβέστες), η προσοχή είναι επιτακτική.
Τον Απρίλιο του 2024, η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (ΕPA) έθεσε νέα, αυστηρότατα νομικά όρια για το PFOA/PFOS στο πόσιμο νερό στα 4 μέρη ανά τρισεκατομμύριο (ppt) –μια δραματική μείωση από τα αρχικά όρια, που δείχνει τη σοβαρότητα του κινδύνου.
Ενώ οι επιστήμονες αναζητούν τρόπους για την καταστροφή των PFAS στην πηγή, η ενημέρωση των καταναλωτών και η απαίτηση για καθαρά προϊόντα παραμένουν τα πιο ισχυρά όπλα μας.