.jpg)
Ο Αριστοτέλης (384 – 322 π.Χ.), γέννημα των Σταγείρων της Μακεδονίας, υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα και δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ωστόσο, η συμβολή του στην παγκόσμια σκέψη υπερβαίνει κατά πολύ τον ρόλο του μαθητή ή του παιδαγωγού. Ο Αριστοτέλης καταπιάστηκε με κάθε γνωστικό αντικείμενο, από τη λογική και την πολιτική μέχρι τη βιολογία, καθιστώντας τον τον κατεξοχήν πολυεπιστημονικό φιλόσοφο του αρχαίου κόσμου.
Πίσω όμως από τον κολοσσό της σκέψης, κρύβονται γεγονότα που τον έκαναν ξεχωριστό, αλλά και ορισμένες απόψεις του που σήμερα κρίνονται παράδοξες ή αμφιλεγόμενες.
1. Η διαφωνία που γέννησε τη λογική: Η σχέση με τον Πλάτωνα
Ο Αριστοτέλης πέρασε σχεδόν 20 χρόνια μαθητεύοντας στην Ακαδημία του Πλάτωνα, γεγονός που καθόρισε την πνευματική του συγκρότηση. Παρόλα αυτά, η διαφωνία του με τον δάσκαλό του ήταν θεμελιώδης.
Ενώ ο Πλάτωνας έδινε έμφαση στον «Κόσμο των Ιδεών» (τον υπερβατικό κόσμο των αιώνιων και τέλειων μορφών), ο Αριστοτέλης ήταν πιο λογικός και προσγειωμένος. Εστίασε στον φυσικό κόσμο (τον κόσμο των αισθήσεων) και την εμπειρική παρατήρηση ως πηγή γνώσης. Αυτή η διαφορά, που συνοδευόταν από αμοιβαίο σεβασμό, αποτέλεσε την αφετηρία για την ανάπτυξη της Λογικής ως επιστήμης.
2. Το Λύκειο και η βιβλιοθήκη που ενέπνευσε την Αλεξάνδρεια
Όταν ο Αριστοτέλης επέστρεψε στην Αθήνα, ίδρυσε τη δική του φιλοσοφική σχολή, το Λύκειο, η οποία έμεινε στην ιστορία ως Περιπατητική Σχολή (από τους περιπάτους των μελών της).
Μέρος του Λυκείου ήταν η ιδιωτική βιβλιοθήκη του Αριστοτέλη, μια από τις πρώτες τέτοιου μεγέθους, γεμάτη με πραγματείες, αρχεία και ερευνητικό υλικό. Υπάρχουν ισχυρές φήμες ότι η σπουδαία συλλογή και ο τρόπος οργάνωσης αυτής της βιβλιοθήκης λειτούργησαν ως άμεση έμπνευση για τη δημιουργία της μετέπειτα παγκόσμιας και θρυλικής Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.
3. Ο πατέρας της Βιολογίας που πίστευε στην αυτόματη γένεση
Επηρεασμένος από τον ιατρό πατέρα του, Νικόμαχο, ο Αριστοτέλης αγάπησε τη βιολογία και την ταξινόμηση των ζώων, καθιερώνοντας την εμπειρική παρατήρηση και τη συστηματική καταγραφή. Παρότι θεωρείται κορυφαία μορφή της επιστήμης, τα συμπεράσματά του ήταν συχνά λανθασμένα, καθώς βασίζονταν μόνο στην παρατήρηση χωρίς τις κατάλληλες βιολογικές γνώσεις.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η θεωρία του για την αυτόματη γένεση: Υποστήριζε ότι ορισμένα ζώα, όπως τα χέλια ή τα σκουλήκια, γεννιούνται ξαφνικά μέσα από τη λάσπη ή το χώμα λόγω της ζέστης, χωρίς σεξουαλική αναπαραγωγή. Επίσης, μιλούσε για «βασιλείς» στις μέλισσες αντί για «βασίλισσες».
4. Οι γυναίκες ως «ατελείς άνδρες»
Οι απόψεις του Αριστοτέλη για τις γυναίκες ήταν βαθιά επηρεασμένες από τις προκαταλήψεις της εποχής του, αλλά λόγω της επιρροής του, διαμόρφωσαν την καταπίεση των γυναικών για πολλούς αιώνες.
- Θεωρούσε τις γυναίκες κατώτερες από τους άνδρες ψυχολογικά, ηθικά και βιολογικά.
- Υποστήριζε ότι ενώ έχουν την ικανότητα της λογικής σκέψης, η λογική τους είναι «άκυρη» επειδή «τους λείπει η εξουσία» (δεν έχουν τη δύναμη να διατάζουν).
- Στην αναπαραγωγή, ο άνδρας ήταν το ενεργό στοιχείο (δίνει τη μορφή), ενώ η γυναίκα το παθητικό (δίνει την ύλη).
- Σε μια από τις πιο αμφιλεγόμενες δηλώσεις του, χαρακτήρισε τις γυναίκες «ακρωτηριασμένους, ατελείς άνδρες».
5. Ο δάσκαλος του Αλέξανδρου: Σχέση σεβασμού, όχι έχθρας
Ο Αριστοτέλης δίδαξε τον νεαρό Μέγα Αλέξανδρο (κατόπιν πρόσκλησης του Φιλίππου Β') φιλοσοφία, ηθική και πολιτική. Παρόλο που υπήρξαν φήμες για ψυχρανση των σχέσεων τους προς το τέλος, λόγω και πολιτικών συγκρούσεων (όπως η εκτέλεση του συγγενή του Αριστοτέλη, Καλλισθένη), δεν υπήρξε ποτέ επίσημη εχθρότητα. Η σχέση τους ήταν αυτή του αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ δασκάλου και μαθητή, η οποία ολοκληρώθηκε όταν ο Αλέξανδρος ανέλαβε την αυτοκρατορία.
6. Η μεγάλη φυγή: «Δύο φορές κατά της Φιλοσοφίας»
Μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., ένα έντονο αντιμακεδονικό πνεύμα κατέκλυσε την Αθήνα. Ο Αριστοτέλης, ως φίλος των Μακεδόνων, κατηγορήθηκε για ασέβεια (αφορμή στάθηκε ένας ύμνος που είχε αφιερώσει στον Ερμία). Τα κίνητρα ήταν καθαρά πολιτικά, θυμίζοντας έντονα τη δίκη του Σωκράτη.
Ωστόσο, ο Αριστοτέλης αρνήθηκε να υποστεί την τύχη του Σωκράτη. Έφυγε από την Αθήνα για τη Χαλκίδα, λέγοντας, σύμφωνα με την παράδοση:
«Δεν θα επιτρέψω στους Αθηναίους να αμαρτήσουν δύο φορές κατά της φιλοσοφίας.»
Έτσι, ο Αριστοτέλης, όντας μαθητής του Πλάτωνα (που ήταν μαθητής του Σωκράτη), έδειξε πόσο επηρεάστηκε από τον πρώτο κρίκο αυτής της αλυσίδας γνώσης, επιλέγοντας να σώσει τη ζωή του και τη φιλοσοφία. Πέθανε στη Χαλκίδα λίγα χρόνια αργότερα από ασθένεια.