.jpg)
Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος 1944: Η αποκάλυψη για τη Βρετανική Επέμβαση, τα Δεκεμβριανά και τον ρόλο του Ουίνστον Τσώρτσιλ στην πρώτη πράξη του Ψυχρού Πολέμου στην Ελλάδα.
Η χώρα σε χάος: Από την Κατοχή στον Διχασμό
Κατά τη διάρκεια της τρίχρονης Κατοχής (1941-1944), η Ελλάδα έπαψε να είναι κράτος στην ουσία. Με την εξόριστη κυβέρνηση στο Κάιρο (υποστηριζόμενη από τους Συμμάχους) και το κατοχικό καθεστώς στην Αθήνα, ο λαός βρέθηκε ακυβέρνητος. Μέσα σε αυτό το κενό, αναδύθηκε η πιο ισχυρή πολιτική δύναμη: το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ).
Το ΚΚΕ ίδρυσε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) και αργότερα τον στρατιωτικό του βραχίονα, τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ). Το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ επέδειξε συνοχή και σκοπό, κερδίζοντας γρήγορα έδαφος. Ωστόσο, η κυριαρχία του δεν σήμαινε ενότητα. Σύντομα βρέθηκε σε σύγκρουση τόσο με τους Κατοχικούς όσο και με άλλες αντιστασιακές ομάδες, καθώς όλοι διεκδικούσαν την πολιτική κυριαρχία στην επερχόμενη απελευθέρωση.
Η άνοδος του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και ο βρετανικός φόβος
Η Βρετανία υπήρξε στενός σύμμαχος της Ελλάδας από το 1941, στέλνοντας στρατεύματα και πράκτορες της SOE (Special Operations Executive) για να υποστηρίξουν την αντίσταση και να συλλέξουν πληροφορίες.
Ωστόσο, καθώς το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ μεγάλωνε σε δύναμη, οι Βρετανοί άρχισαν να ανησυχούν. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είχε μια σταθερή θέση: δεν θα επέτρεπε την πτώση της Ελλάδας στα χέρια των Κομμουνιστών. Η βρετανική πολιτική υποστήριζε ανοιχτά τη μοναρχική παράταξη του εξόριστου βασιλιά Γεωργίου Β'.
Τον Φεβρουάριο του 1944, με τη Συμφωνία της Πλάκας, οι Βρετανοί κατάφεραν να μεσολαβήσουν για μια εύθραυστη εκεχειρία μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων. Παρά τις εντάσεις και τις συγκρούσεις, ο Γεώργιος Σιάντος (ηγέτης του ΚΚΕ) εντάχθηκε στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, η οποία σχηματίστηκε με σκοπό την εθνική ενότητα.
Τον Μάιο του 1944, υπογράφηκε το Σύμφωνο του Λιβάνου, όπου συμφωνήθηκε:
- Η δημιουργία μιας νέας Ενιαίας Κυβέρνησης με εκπροσώπηση όλων των αντιστασιακών συμφερόντων.
- Η διεξαγωγή παρλαμεντικών εκλογών μετά την απελευθέρωση.
- Η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την επιστροφή του Βασιλιά Γεωργίου Β'.
Τα Δεκεμβριανά: Η σπίθα του πολέμου
Το καλοκαίρι του 1944, ο Τσώρτσιλ εκπόνησε την Επιχείρηση Μάννα (Operation Manna), το σχέδιο για τη βρετανική απελευθέρωση της Ελλάδας. Στις 14 Οκτωβρίου, η κύρια Βρετανική Δύναμη έφτασε στην Αθήνα, και ο Παπανδρέου επέστρεψε στις 18 Οκτωβρίου. Ωστόσο, ο Παπανδρέου βρέθηκε αντιμέτωπος με μια χώρα όπου το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήλεγχε το μεγαλύτερο μέρος της, εκτός από την πρωτεύουσα, και την κατάρρευση της οικονομίας.
Το πιο πιεστικό ζήτημα ήταν ο αφοπλισμός των ανταρτών ώστε η νέα κυβέρνηση να μπορέσει να επιβάλει την εξουσία της. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Παπανδρέου και των υπουργών του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ κατέρρευσαν στις 2 Δεκεμβρίου 1944, οδηγώντας στην ομαδική παραίτηση του κομμουνιστικού τμήματος της κυβέρνησης.
Την επόμενη μέρα, 3 Δεκεμβρίου, πραγματοποιήθηκε μεγάλη διαδήλωση του ΕΑΜ στην Αθήνα, παρά την απαγόρευση της αστυνομίας. Η αστυνομία άνοιξε πυρ κατά του πλήθους, σκοτώνοντας 33 άτομα. Μέσα σε μία ώρα, το ΚΚΕ κήρυξε τον Παπανδρέου έκπτωτο, εγκαινιάζοντας τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο (Δεκεμβριανά).
Η βρετανική στρατιωτική επέμβαση
Οι Βρετανοί παρενέβησαν άμεσα. Η Arc Force (23η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία και η 2η Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών) ενισχύθηκε για να υπερασπιστεί την Αθήνα. Ο Τσώρτσιλ, αποφασισμένος να συντρίψει τον κομμουνισμό στην Ελλάδα, διέταξε μια πλήρους κλίμακας επίθεση εναντίον του ΕΛΑΣ.
- Στις 16 Δεκεμβρίου, ο ΕΛΑΣ εξαπέλυσε τριπλή επίθεση στην Αθήνα, η οποία απέτυχε. Οι Βρετανοί, αν και κατάφεραν να καθαρίσουν το νότιο τμήμα της πόλης, απέφυγαν να εμπλακούν σε πόλεμο στις αγροτικές περιοχές.
- Στις 25 Δεκεμβρίου, ο Τσώρτσιλ κάλεσε τους ηγέτες του ΕΑΜ και της κυβέρνησης σε συνάντηση.
- Επετεύχθη συναίνεση για την αποκατάσταση της μοναρχίας υπό Αντιβασιλέα, τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Ο Δαμασκηνός διορίστηκε στις 30 Δεκεμβρίου και δέχτηκε την παραίτηση Παπανδρέου, διορίζοντας τον αντικομμουνιστή στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα ως πρωθυπουργό.
Αντιμέτωπος με την αυξανόμενη βρετανική στρατιωτική παρουσία, ο ΕΛΑΣ υποχώρησε από την Αθήνα και τον Πειραιά. Ωστόσο, στην υποχώρησή του, ο ΕΛΑΣ προέβη σε μαζικές εκτελέσεις φερόμενων συνεργατών και απήγαγε έως και 35.000 αμάχους ως ανθρώπινες ασπίδες, με περίπου 4.000 να μη ζουν για να επιστρέψουν. Αυτές οι θηριωδίες φύτεψαν τον σπόρο του αντικομμουνιστικού μίσους στον ελληνικό πληθυσμό.
Η Συμφωνία της Βάρκιζας και η επόμενη φάση
Στις 15 Ιανουαρίου 1945, υπογράφηκε επίσημα η ανακωχή, και στις 12 Φεβρουαρίου, η Συμφωνία της Βάρκιζας. Η συμφωνία προέβλεπε:
- Την αποστράτευση του ΕΛΑΣ υπό βρετανική εποπτεία.
- Τη διεξαγωγή εκλογών εντός ενός έτους.
- Την παροχή αμνηστίας (αν και στην πράξη η αμνηστία δεν εφαρμόστηκε πλήρως για τους Κομμουνιστές).
Με την προσωρινή ειρήνη, η κυβέρνηση Πλαστήρα στράφηκε στην επισκευή της οικονομίας, αλλά η εσωτερική αντιπαλότητα εντάθηκε. Οι αντικομμουνιστές άρχισαν να πραγματοποιούν εγκλήματα κατά πραγματικών ή φανταστικών μελών του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, όπως εξωδικαστικές δολοφονίες και εξορίες.
Η τρίτη φάση του Εμφυλίου Πολέμου ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1946, με επίθεση πρώην ανταρτών του ΕΛΑΣ στο Λιτόχωρο. Καθώς η Γιουγκοσλαβία υποστήριζε ανοιχτά τους Κομμουνιστές αντάρτες, οι Βρετανοί άρχισαν να αποσύρονται. Ωστόσο, η Ελλάδα έλαβε μια νέα, αποφασιστική βοήθεια:
- Οι Ηνωμένες Πολιτείες, πρόθυμες να αποτρέψουν την εξάπλωση του κομμουνισμού στην Ευρώπη (Δόγμα Τρούμαν), έστειλαν συμβούλους και εξοπλισμό στον Ελληνικό Εθνικό Στρατό.
Η αμερικανική υποστήριξη έδωσε στον Ελληνικό Στρατό το αποφασιστικό πλεονέκτημα, οδηγώντας στην τελική ήττα των Κομμουνιστών στα βουνά Γράμμο και Βίτσι το 1949, τερματίζοντας επίσημα τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο.
Η κληρονομιά: Από τον Ψυχρό Πόλεμο στη Δικτατορία
Η Βρετανική και μετέπειτα η Αμερικανική επέμβαση εξασφάλισαν ότι η Ελλάδα δεν θα περνούσε πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Η Ελλάδα έγινε το πρώτο πεδίο μάχης του Ψυχρού Πολέμου, ένα δραματικό ορόσημο της ιδεολογικής σύγκρουσης.
Ωστόσο, η επέμβαση και η αλυσίδα των γεγονότων που ακολούθησαν, ενίσχυσαν τις διαιρέσεις και το αντικομμουνιστικό μίσος. Η πικρή κληρονομιά του Εμφυλίου άνοιξε τον δρόμο για την εγκατάσταση μιας δεξιάς στρατιωτικής δικτατορίας είκοσι χρόνια αργότερα.