Η Κατοχή (1941-1944) ήταν μια περίοδος αφάνταστης πείνας, στερήσεων και λογοκρισίας. Οι Έλληνες, όμως, απέδειξαν για άλλη μια φορά την ευρηματικότητά τους. Αντί να λυγίσουν, βρήκαν πρωτότυπους, χιουμοριστικούς και ενίοτε παράνομους τρόπους για να επιβιώσουν, να αντισταθούν ψυχικά και να διατηρήσουν την ελπίδα.
Παρουσιάζουμε τρεις συναρπαστικές, άγνωστες ιστορίες από την καθημερινότητα των Αθηναίων που έδειχναν στους κατακτητές ότι το ελληνικό δαιμόνιο δεν νικιέται!
1. Η αλληγορία της Ελευθερίας: “Σφυρίζω μα δε βγαίνεις...”
Κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, τα σατιρικά τραγούδια της Σοφίας Βέμπο («Κορόιδο Μουσολίνι») ήταν ο ύμνος της ελληνικής αντίστασης. Όταν οι Ναζί και οι Φασίστες κατέλαβαν την Αθήνα, η απαγόρευση των δίσκων ήταν άμεση και αυστηρότατη.
- Η τιμωρία: Οι κατοχικές δυνάμεις έδωσαν αυστηρό μήνυμα, δημοσιεύοντας ότι Αθηναίος τιμωρήθηκε με 3,5 μήνες φυλάκιση και 6 μήνες εκτόπιση για το «αδίκημα ακροάσεως σατιρικού δίσκου γραμμοφώνου».
- Η λογοτεχνική αντίσταση: Οι Έλληνες, όμως, βρήκαν τη λύση στη μουσική που φαινομενικά δεν σατίριζε. Το τραγούδι «Σφυρίζω, σφυρίζω για να βγεις μα δε βγαίνεις και τότε δακρύζω...» έγινε ο νέος κωδικός.
Ενώ φαινομενικά μιλούσε για ερωτική απογοήτευση, στην πραγματικότητα ήταν μια αλληγορία για την πολυπόθητη Ελευθερία που οι Έλληνες περίμεναν να «βγει» και να τους σώσει.
2. Τσάι Κεϋλάνης από πλατανόφυλλα και ο «ρεβιθοκαφές»
Η πείνα θέριζε την Αθήνα. Το καλοκαίρι του 1941, οι θερμίδες ημερησίως έπεσαν στις 400-500. Η ανάγκη γέννησε την εξαπάτηση, αλλά και την εφευρετικότητα:
- Η κομπίνα του εμπόρου: Έμπορος στην οδό Ευριπίδου σκέφτηκε ένα ευφάνταστο κόλπο: μάζευε πλατανόφυλλα, τα αποξήραινε και τα πουλούσε ως «εκλεκτόν τέιον Κεϋλάνης»! Η κομπίνα αποκαλύφθηκε, με τις εφημερίδες του 1942 να προειδοποιούν για τον δήθεν έμπορο.
- Ο ρεβιθοκαφές: Ο καφές ήταν είδος πολυτελείας. Το υποκατάστατο βρέθηκε στα καβουρδισμένα ρεβίθια. Όταν οι καφεπώλες άρχισαν να τον νοθεύουν με επικίνδυνες ουσίες, οι Αθηναίοι αντέδρασαν: αγόρασαν χειροκίνητους μύλους για να αλέθουν μόνοι τους τα ρεβίθια του μπακάλη τους, διασφαλίζοντας την ποιότητα του πικρού τους ροφήματος.
3. Το ναυάγιο των άχρηστων χαρτονομισμάτων
Η υποτίμηση της δραχμής ήταν ραγδαία, οδηγώντας τους Έλληνες σε αγώνα για την οικονομική τους ασφάλεια. Ενώ οι εύποροι αγόραζαν χρυσές λίρες, οι υπόλοιποι αναζητούσαν κάθε εναλλακτική.
- Η καταστροφή στον Πειραιά: Το βράδυ της 6ης Απριλίου 1941, γερμανικά αεροσκάφη έπληξαν το λιμάνι του Πειραιά. Ένα από τα πλοία που επλήγησαν ήταν ένα αγγλικό φορτηγό με φορτίο φρεσκοτυπωμένα τουρκικά χαρτονομίσματα της μισής λίρας, με προορισμό την Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας.
- Η ψεύτικη ελπίδα: Όσα κιβώτια σώθηκαν, τα πήραν Έλληνες, πιστεύοντας ότι θα αποκτούσαν μεγάλη αξία. Η πραγματικότητα, ωστόσο, ήταν σκληρή: τα χαρτονομίσματα δεν κυκλοφόρησαν ποτέ επίσημα και παρέμειναν άχρηστα, ένα σύμβολο της οικονομικής αβεβαιότητας και της ψεύτικης ελπίδας της Κατοχής.