Οι αυξανόμενοι ρυθμοί παχυσαρκίας παγκοσμίως δεν είναι απλώς ζήτημα έλλειψης αυτοελέγχου ή φυσικής άσκησης. Είναι αποτέλεσμα ενός «τοξικού» και παχυσαρκογόνου περιβάλλοντος, όπου η βιομηχανία τροφίμων έχει τελειοποιήσει την τέχνη της δημιουργίας ακαταμάχητων, υπερεπεξεργασμένων προϊόντων, σχεδιασμένων να μας κάνουν να θέλουμε όλο και περισσότερο.
Η «αγία τριάδα» του εθισμού: Ζάχαρη, αλάτι, λίπος
Οι εταιρείες τροφίμων χρησιμοποιούν τρία ισχυρά συστατικά για να μεγιστοποιήσουν την ελκυστικότητα των προϊόντων τους:
- Αλάτι (Salt): Το αποκαλούν «έκρηξη γεύσης» (flavour burst). Επειδή βρίσκεται συνήθως στην επιφάνεια των σνακ, είναι το πρώτο που αγγίζει τη γλώσσα.
- Λίπος (Fat): Δημιουργεί την αίσθηση «στο στόμα» (mouth feel), όπως η αίσθηση του να δαγκώνεις ένα ζεστό, ψημένο σάντουιτς.
- Ζάχαρη (Sugar): Το πιο ισχυρό από τα τρία, για το οποίο οι επιστήμονες της βιομηχανίας έχουν «σχεδιάσει» το Σημείο Ευδαιμονίας (Bliss Point), την ιδανική ποσότητα —ούτε πολύ λίγη, ούτε πολύ πολλή— που κάνει ένα προϊόν απόλυτα απολαυστικό.
Αυτά τα συστατικά μεγιστοποιούν τη «λιμπιδινικότητα» (craveability) των προϊόντων, κάνοντάς μας να θέλουμε συνεχώς «περισσότερο» (more-ishness).
Εθισμός και υγεία: Η σκοτεινή αλήθεια
Ερευνητές και δημοσιογράφοι, όπως ο Μάικλ Μος, τονίζουν ότι τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα είναι πιο προβληματικά για την υγεία μας ακόμη και από τον καπνό ή το αλκοόλ.
- Απώλεια ελέγχου: Οι αλλαγές που παρατηρούνται στον εγκέφαλο ατόμων που καταναλώνουν υπερβολικά λιπαρά και ζαχαρούχα τρόφιμα είναι συγκρίσιμες με εκείνες που προκαλούνται από την ανεξέλεγκτη κατανάλωση αλκοόλ ή κοκαΐνης.
- Το φαινόμενο του «Heavy User»: Η βιομηχανία εφαρμόζει τον κανόνα 80/20, γνωρίζοντας ότι το 20% των πελατών της καταναλώνει το 80% των προϊόντων της. Αυτοί οι «βαρείς χρήστες» (heavy users), οι οποίοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην υπερκατανάλωση, αποτελούν κλειδί για τη μεγιστοποίηση των πωλήσεων.
Η παχυσαρκία είναι πλέον μία από τις πιο σοβαρές παγκόσμιες επιδημίες, με χώρες όπως το Μεξικό (όπου πάνω από τα τρία τέταρτα των ενηλίκων είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι) να βιώνουν τις καταστροφικές συνέπειες της εισβολής φθηνών, επεξεργασμένων προϊόντων.
Η εταιρική αντίσταση στην αλλαγή
Η βιομηχανία γνωρίζει την αλήθεια για τα προϊόντα της:
- Η εσωτερική αποκάλυψη της Nestlé: Έγγραφα που διέρρευσαν το 2021 έδειξαν ότι ακόμη και η Nestlé, ο μεγαλύτερος παραγωγός τροφίμων στον κόσμο, αναγνώρισε εσωτερικά ότι η πλειονότητα (πάνω από 60%) των προϊόντων της δεν πληρούσε αναγνωρισμένα πρότυπα υγείας.
- Η συνάντηση του 1999: Σε μια μυστική συνάντηση κορυφαίων στελεχών τροφίμων των ΗΠΑ το 1999, όταν τέθηκε το πρόβλημα της παχυσαρκίας, η απάντηση ήταν ξεκάθαρη: «Δεν πρόκειται να μπλέξουμε με τα κοσμήματα της εταιρείας [ζάχαρη, αλάτι, λίπος], αν αυτό πρόκειται να μειώσει την ελκυστικότητα των πωλήσεων».
Πολιτική μάχη: Φόροι και ετικέτες
Σε πολλές χώρες, οι προσπάθειες για τη δημόσια υγεία βρίσκουν σθεναρή αντίσταση από τα λόμπι της βιομηχανίας.
- Προειδοποιητικές ετικέτες (Μεξικό): Το Μεξικό εφάρμοσε υποχρεωτικές, μαύρες, προειδοποιητικές ετικέτες για προϊόντα με υπερβολική ζάχαρη, λίπος ή αλάτι, παρόμοιες με αυτές των τσιγάρων. Η Nestlé και άλλοι κολοσσοί προσπάθησαν να μπλοκάρουν τον νόμο, υποστηρίζοντας ότι «δημιουργεί περιττό φόβο» στους καταναλωτές.
- Φόρος ζαχαρούχων ποτών (Ελβετία/ΗΒ): Ενώ περισσότερες από 50 χώρες έχουν υιοθετήσει φόρους στα ζαχαρούχα ποτά με επιτυχή αποτελέσματα (π.χ. στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Fanta περιέχει λιγότερο από το μισό της ζάχαρης από την αντίστοιχη στην Ελβετία), τα λόμπι στην Ελβετία συνεχίζουν να μπλοκάρουν κάθε νομοθετική παρέμβαση.
Η βιομηχανία στοχεύει επιθετικά τα παιδιά, διαμορφώνοντας τις διατροφικές τους συνήθειες πριν από την ηλικία των 10 ετών, χρησιμοποιώντας χαρακτήρες και ζωάκια που αποσύρθηκαν μόνο όταν επιβλήθηκε νομοθεσία. Η θλιβερή αλήθεια είναι ότι η ανθρώπινη υγεία, ειδικά των ανηλίκων, τίθεται συστηματικά κάτω από τα εταιρικά συμφέροντα.