Είναι το σύμβολο της Αθήνας, το σημείο μηδέν του πατριωτισμού, η καρδιά της εθνικής μνήμης. Όμως, όταν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη έγιναν τον Μάρτιο του 1932, η κοινή γνώμη, οι καλλιτέχνες και ο Τύπος ξεσηκώθηκαν σε μια άνευ προηγουμένου κατακραυγή!
Εφημερίδες της εποχής, όπως η «Ακρόπολις», χαρακτήριζαν το έργο «αισχρούργημα», «τερατούργημα» και «αισθητικό έγκλημα», ζητώντας την άμεση κατεδάφισή του! Τι ήταν αυτό που εξόργισε τόσο την καλλιτεχνική Ελλάδα και τους Αθηναίους πολίτες;
«Μην λυπηθείτε τα χρήματα και Κατεδαφίστε το!» 🤯
Λίγες μέρες μετά τα αποκαλυπτήρια (25 Μαρτίου 1932), ο αρθρογράφος της «Ακροπόλεως» με το ψευδώνυμο «ο Αθηναίος» έγραφε:
"ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ έγινε δια της δημιουργίας του τερατώδους αρχιτεκτονικού κατασκευάσματος του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου... πλήρη άγνοιαν του χώρου, των αναλογιών του, της τοποθεσίας, του κτιρίου των ανακτόρων και του περιβάλλοντός των."
Οι βασικές κατηγορίες εναντίον του Μνημείου:
- Αρχιτεκτονική βαναυσότητα: Χτίστηκε ένα ογκώδες φρούριο («οψίπλουτο μπαροκισμό») σε σημείο που απαιτούσε ελαφρότητα, μπλοκάροντας την προοπτική του κτιρίου των Παλαιών Ανακτόρων.
- Προσβολή στα Ανάκτορα: Το έργο εξαφάνισε την αισθητική άποψη των Ανακτόρων, με αποτέλεσμα το παλάτι να φαίνεται «χωρίς βάση, σχεδόν εναέριο».
- «Χαλκομανία επί τοιχώματος»: Το κεντρικό ανάγλυφο του ξεπλατωμένου οπλίτη χαρακτηρίστηκε άτεχνο, χωρίς έκφραση πόνου ή πολεμικού μεγαλείου. «Είναι χαλκομανία επί ογκώδους τοιχώματος!», έγραφε ο αρθρογράφος.
Η κοινή συνείδηση ζητούσε κατεδάφιση 🔨
Η αντίδραση ήταν τόσο έντονη, που έφτασε στα άκρα. Ο «Αθηναίος» συμφωνούσε με τους πολίτες που φώναζαν: «Αν δεν κατεδαφισθή το εξάμβλωμα αυτό, επιβάλλεται σε μας τους πολίτας να το κατεδαφίσωμεν!».
Μάλιστα, η «ολόκληρος η καλλιτεχνική Ελλάς» επαναστάτησε:
- Η φωνή του νεκρού: Ένας ανώνυμος συντάκτης έγραφε: «Πτωχέ άγνωστε νεκρέ! Εάν... πλανάται η ηρωική σου σκιά, τα δύο αυτά σύμβολα... δεινοπαθούν φρικτότερα σήμερον απ' ό,τι έδεινοπάθησε εις τα πεδία των μαχών το ανδρειωμένο κορμί σου...».
- Σωματείο γλυπτών: Το Σωματείο των Ελλήνων Γλυπτών «σύσσωμον εξεγέρθηκε» και κατήγγειλε την «κακήν ιδέαν και την χειρίστην εκτέλεση».
- Καθηγητές Πολυτεχνείου: Σχεδόν όλοι οι καλλιτέχνες, ακόμη και Καθηγητές του Πολυτεχνείου, εκφράστηκαν δυσμενέστατα για το «εξάμβλωμα του χώρου των Παλαιών Ανακτόρων».
Ο κόσμος της τέχνης φοβόταν ότι κληροδοτούμε στις μελλοντικές γενεές ένα «καλλιτεχνικόν άγος» που θα προκαλούσε θλίψη ή διασκέδαση εις βάρος μας.
Η ειρωνεία της Ιστορίας ✨
Παρά την οξύτατη κριτική και την απαίτηση για «ταχυτέρα διάλυσις της ασυγχωρήτου κακομορφίας», το Μνημείο παρέμεινε στη θέση του και με τον καιρό μετατράπηκε σε αναπόσπαστο κομμάτι της αθηναϊκής ταυτότητας και της εθνικής μας μνήμης.
Σήμερα, είναι αδύνατον να φανταστεί κανείς το Σύνταγμα χωρίς τον Αγνωστο Στρατιώτη – μια ιστορική υπενθύμιση του πόσο ριζικά μπορεί να αλλάξει η αισθητική και η αντίληψη του κοινού για ένα μνημείο, αποδεικνύοντας ότι ο μεγάλος φόβος των συντακτών του 1932 δεν επαληθεύτηκε.