Εισαγωγή: Αναζητώντας το κίνητρο πίσω από την εισβολή
Η απόφαση του Ρώσου Προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, να εισβάλει στην Ουκρανία έθεσε σε παγκόσμια συζήτηση το ερώτημα: Τι σκέφτεται; Για να κατανοήσουμε τις ενέργειές του και το πώς διαμόρφωσε τη σύγχρονη Ρωσία, είναι απαραίτητο να ανατρέξουμε στη ζωή και την καριέρα του. Πέντε βασικά στοιχεία εξηγούν ποιος είναι σήμερα ο Πούτιν και τι οδηγεί την πολιτική του.
1. Η KGB: Η σχολή της εξουσίας και του φόβου
Ο Πούτιν ξεκίνησε την καριέρα του στην KGB, τη μυστική υπηρεσία πληροφοριών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Ήδη από την εφηβεία του στη Λένινγκραντ (σημερινή Αγία Πετρούπολη), είχε ως στόχο να γίνει κατάσκοπος.
Από την εμπειρία του στην KGB, υιοθέτησε μια κοσμοθεωρία όπου η ισχύς και το χρήμα είναι τα μόνα που μετρούν, ενώ «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Πολλές από τις πιο σκοτεινές πολιτικές τακτικές που παρατηρήθηκαν στη Ρωσία υπό τη διακυβέρνησή του—όπως οι δολοφονίες και οι δηλητηριάσεις πολιτικών αντιπάλων και κριτικών—προέρχονται απευθείας από το εγχειρίδιο της παλιάς KGB.
2. Το τραύμα της Σοβιετικής κατάρρευσης
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης διαμόρφωσε βαθιά την κοσμοθεωρία του Πούτιν. Όταν ήταν τοποθετημένος στη Δρέσδη (Ανατολική Γερμανία) στα τέλη της δεκαετίας του '80, είδε από κοντά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, η οποία κορυφώθηκε με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989.
Όταν η Μόσχα έμεινε σιωπηλή και απρόθυμη να στείλει βοήθεια, ο Πούτιν ένιωσε ότι «η χώρα δεν υπήρχε πια». Αργότερα, χαρακτήρισε τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ως τη «μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα». Αυτό το αίσθημα απώλειας και αδυναμίας τροφοδοτεί έκτοτε την αποστολή του: την αποκατάσταση της ρωσικής ισχύος.
3. Η άνοδος στην εξουσία και η επιβολή τάξης
Η πορεία του Πούτιν προς την προεδρία, μετά την επιστροφή του από τη Γερμανία, ήταν ραγδαία. Ανέλαβε την πρωθυπουργία και στη συνέχεια την προεδρία την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1999, διαδεχόμενος τον άρρωστο Μπόρις Γέλτσιν.
Ο Πούτιν έλαβε μεγάλο έπαινο για την αποκατάσταση της τάξης στη χαοτική Ρωσία της δεκαετίας του '90. Καταπολέμησε τους ληστές και τις συμβόλαια θανάτου και, κυρίως, έβαλε τέλος στην εποχή που οι ολιγάρχες θεωρούνταν ότι ήλεγχαν την κυβέρνηση. Οι ολιγάρχες που προσπάθησαν να αναμιχθούν στην πολιτική βρέθηκαν αντιμέτωποι με κατηγορίες για απάτη και φοροδιαφυγή. Το μήνυμά του ήταν σαφές: ο έλεγχος της κατάστασης ανήκει πλέον στον Πρόεδρο. Παράλληλα, η ρωσική οικονομία εκτινάχθηκε λόγω της αύξησης των τιμών του πετρελαίου, ενισχύοντας τη δημοτικότητά του.
4. Οι παγκόσμιες φιλοδοξίες: Αντίσταση στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε.
Ο Πούτιν βλέπει τον εαυτό του ως έναν ηγέτη με αποστολή: να αποκαταστήσει τη νόμιμη θέση της Ρωσίας στην παγκόσμια σκηνή, οικοδομώντας μια εκσυγχρονισμένη ενότητα των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών.
Το πρόβλημα, όπως το αντιλαμβάνεται, είναι ότι πολλές από αυτές τις χώρες επέλεξαν τη Δύση, εντασσόμενες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ. Ο Πούτιν βλέπει τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ και τις «Έγχρωμες Επαναστάσεις» (λαϊκές εξεγέρσεις στον μετα-σοβιετικό χώρο) ως απειλή για τη Ρωσία. Η απάντησή του ήρθε με την εισβολή στη Γεωργία (2008), την προσάρτηση της Κριμαίας (2014) και την εισβολή στην Ουκρανία (2022), κινήσεις που εξυπηρετούν το αφήγημα της ισχυρής Ρωσίας και έχουν στηρίξει τη δημοτικότητά του στο εσωτερικό.
5. Το σύστημα της απόλυτης προσωπικής εξουσίας
Μετά από περισσότερα από 20 χρόνια στην εξουσία, ο Πούτιν έχει δημιουργήσει ένα σύστημα προσωπικής δικτατορίας και σχεδόν ολοκληρωτικού ελέγχου.
- Κατάργηση ανεξάρτητων θεσμών: Διαλύθηκαν οι ανεξάρτητοι θεσμοί και δρώντες.
- Έλεγχος των Μέσων Ενημέρωσης: Το Κρεμλίνο έθεσε υπό τον έλεγχό του τους μεγάλους τηλεοπτικούς σταθμούς, διασφαλίζοντας ότι η γραμμή του διαχέεται στο κοινό και χτίζοντας μια προσωπολατρία γύρω του.
- Εξουδετέρωση αντιπάλων: Οι κύριοι πολιτικοί του αντίπαλοι βρίσκονται είτε στην εξορία, είτε στη φυλακή, είτε έχουν πεθάνει, αφήνοντάς τον πολιτικά αδιαμφισβήτητο.
Η αλλαγή του Συντάγματος το 2020 του επιτρέπει να διεκδικήσει δύο ακόμη συνεχόμενες θητείες, πράγμα που σημαίνει ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα μπορούσε να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2036. Το ερώτημα παραμένει αν αυτό το επίπεδο ελέγχου τον καθιστά τελικά πιο ευάλωτο.