Οι Θεοί του Ολύμπου, μορφές παντοδύναμες και αθάνατες, κυριάρχησαν για αιώνες στη λατρεία των αρχαίων Ελλήνων. Όμως, όπως όλα στη ζωή έχουν αρχή και τέλος, έτσι και η ελληνική μυθολογία έφτασε κάποια στιγμή στη λήθη. Πώς συνέβη αυτό; Ήταν μια κοσμογονική καταστροφή, όπως το Ράγκναροκ της Σκανδιναβικής μυθολογίας, ή μήπως ένα ιστορικό γεγονός;
Η απάντηση βρίσκεται στη διάκριση μεταξύ της μυθολογικής αθανασίας και του ιστορικού/θεολογικού θανάτου.
1. Η μυθολογική αθανασία: Ιχώρ και λήθη
Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, οι θεοί ήταν πράγματι αθάνατοι (αθάνατοι), διαχωριζόμενοι από τους θνητούς.
- Το θεϊκό αίμα: Αντί για αίμα, στις φλέβες τους κυλούσε ο Ιχώρ, μια χρυσή, θεϊκή ουσία, όπως περιγράφεται από τον Όμηρο όταν η Αφροδίτη τραυματίζεται από τον Διομήδη έξω από την Τροία.
- Η θεϊκή τροφή: Κατανάλωναν Αμβροσία και έπιναν Νέκταρ, τροφές που συνέβαλαν στην αθανασία τους.
- Ο μύθος δεν τελειώνει: Η ελληνική μυθολογία, σε αντίθεση με άλλες θρησκείες, δεν ήταν τελεολογική (δεν προέβλεπε κάποια Αποκάλυψη). Επομένως, μυθολογικά, δεν υπήρξε ένα γεγονός που να τους εξολόθρευσε όλους.
Ο συμβολικός θάνατος: Η περίπτωση του Πάνα
Οι θεοί μπορούσαν να «πεθάνουν» μόνο αν ξεχαστεί ή παραμεληθεί αυτό που συμβόλιζαν.
- Ο Ποσειδώνας, για παράδειγμα, δεν μπορεί να πεθάνει, εφόσον η θάλασσα υπάρχει και απαιτεί τον σεβασμό των ανθρώπων.
- Ο Πάνας (ο τραγόμορφος θεός της άγριας φύσης και της βουκολικής ζωής), σύμφωνα με μια εκδοχή, πέθανε όταν οι άνθρωποι σταμάτησαν να λατρεύουν και άρχισαν να καταστρέφουν τη φύση. Ο θάνατος του θεού ήταν συμβολικός και συνδεόταν άμεσα με την καταστροφή του στοιχείου που εκπροσωπούσε.
2. Το ιστορικό χτύπημα: Η άνοδος του Χριστιανισμού
Ο πραγματικός θάνατος των θεών δεν ήταν μυθολογικός, αλλά θεολογικός και ιστορικός, και συνέβη σταδιακά.
Η ρωμαϊκή αποδυνάμωση
Μετά την κυριαρχία των Ρωμαίων στον ελλαδικό χώρο, οι ελληνικές θεότητες ταυτίστηκαν με τις ρωμαϊκές (Δίας έγινε Jupiter, Άρης έγινε Mars κ.ο.κ.). Αυτή η ταύτιση, σε συνδυασμό με την εισροή ξένων λατρειών (όπως η αιγυπτιακή) λόγω της έκτασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οδήγησε σε αποδυνάμωση της αρχικής ελληνικής θρησκείας.
Η χαριστική βολή από τον Θεοδόσιο Α'
Η οριστική πτώση συνδέεται άμεσα με την εδραίωση του Χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας. Παρά την προσπάθεια του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Αποστάτη να αναβιώσει την αρχαία θρησκεία, η τελική εξουδετέρωσή της ήρθε με τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α' (τέλη 4ου αιώνα μ.Χ.).
Ο Θεοδόσιος Α' διέταξε τον αφανισμό των πιστών της αρχαίας θρησκείας και προέβη σε καίρια πλήγματα:
- Καταστροφή ιερών: Μεγάλες καταστροφές σε αρχαίους ναούς και ιερά, όπως πιθανόν και στο Μαντείο των Δελφών.
- Κατάργηση λατρειών: Κατάργησε σημαντικές τελετές, με κορυφαίο παράδειγμα τα Ελευσίνια Μυστήρια.
- Το τέλος των αγώνων: Το 393 μ.Χ. καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, ένα σύμβολο του κλασικού πολιτισμού και της θρησκείας.
Η λατρεία των αρχαίων θεών απαγορεύτηκε (ακόμη και ιδιωτικά) και οι πιστοί διώχθηκαν. Στην πραγματικότητα, οι θεοί δεν σκοτώθηκαν από κάποιο μυθολογικό τέρας, αλλά από την εξέλιξη της Ιστορίας και την επικράτηση του Χριστιανισμού, χάνοντας την αίγλη και τη δημοφιλία τους.
Συμπέρασμα
Οι Θεοί του Ολύμπου δεν πέθαναν μυθολογικά, αλλά θεολογικά. Έπαψαν να λατρεύονται μαζικά, πέρασαν στη λήθη και η λατρεία τους απαγορεύτηκε με αυτοκρατορικά διατάγματα.
Ωστόσο, με μια ευρύτερη έννοια, η Ελληνική Μυθολογία δεν πέθανε ποτέ. Η επιρροή της παραμένει παντού: στην τέχνη, τη λογοτεχνία, τις ταινίες και τη σύγχρονη κουλτούρα, αποδεικνύοντας ότι «για όλα υπάρχει ένας μύθος».