Το vaping (άτμισμα) παρουσιάστηκε ως η «λιγότερο κακή» εναλλακτική του καπνίσματος, προσφέροντας νικοτίνη—ένα δημοφιλές διεγερτικό που μπορεί να βελτιώσει την προσοχή, τη συγκέντρωση, τη μνήμη, ακόμα και να μειώσει το άγχος. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι το άτμισμα είναι πολύ λιγότερο επιβλαβές από το κάπνισμα τσιγάρου.
Όμως, το άτμισμα έχει εξελιχθεί σε μια αναπτυσσόμενη επιδημία, ειδικά μεταξύ των εφήβων. Το 2023, πάνω από το 20% των παιδιών στο Ηνωμένο Βασίλειο είχε δοκιμάσει το άτμισμα, ενώ στις ΗΠΑ, το 8% των μαθητών ατμίζει τακτικά, χρησιμοποιώντας σχεδόν αποκλειστικά υγρά με γεύσεις.
Τι συμβαίνει όταν ατμίζουμε;
Ένα ηλεκτρονικό τσιγάρο (vape) θερμαίνει ένα υγρό μέσω μιας μεταλλικής αντίστασης (coil). Ωστόσο, αυτό που εισπνέουμε δεν είναι ατμός (vapor), αλλά ένα θερμαινόμενο αερόλυμα (aerosol)—μια ζεστή, κολλώδης ουσία από μεγάλα μόρια και μικροσκοπικά σωματίδια.
- Σύνθεση του υγρού: Τα βασικά συστατικά είναι η προπυλενογλυκόλη και η γλυκερίνη (ουσίες που χρησιμοποιούνται και στις μηχανές καπνού), άλατα νικοτίνης και δεκάδες μόρια γεύσης.
- Εισπνοή αεροσόλ: Όταν εισπνέεται, το αερόλυμα καλύπτει το στόμα και τη γλώσσα μας, προσφέροντας την ευχάριστη γεύση, ενώ στη συνέχεια εισέρχεται στους πνεύμονες, όπου η νικοτίνη περνάει στην κυκλοφορία του αίματος και φτάνει στον εγκέφαλο.
Ο άγνωστος κίνδυνος: Τα μυστηριώδη συστατικά
Το πιο ανησυχητικό είναι ότι δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι περιέχουν τα υγρά των ατμιστικών συσκευών, καθώς ο κλάδος ρυθμίζεται πολύ λιγότερο από όσο νομίζουμε.
Χημικές ουσίες: Πολλές ουσίες που βρίσκονται στα υγρά είναι «τεχνικά» ασφαλείς για κατανάλωση ή τοποθέτηση στο δέρμα, αλλά όχι για εισπνοή. Για παράδειγμα:
- Κινναμαλδεΰδη (Cinnamaldehyde): Βρίσκεται στο έλαιο κανέλας. Όταν εισπνέεται, σκοτώνει κύτταρα και προκαλεί γενετική βλάβη.
- Βενζαλδεΰδη (Benzaldehyde): Βρίσκεται στα αμύγδαλα και είναι κοινή στα ατμιστικά με γεύση κεράσι, σοκολάτα ή μέντα. Ως αέριο, ερεθίζει την αναπνευστική οδό.
Θέρμανση και μεταμόρφωση: Όταν τα υγρά θερμαίνονται (ειδικά σε υψηλές θερμοκρασίες), οι χημικές ουσίες αλλάζουν δομή, δημιουργώντας νέες ενώσεις με άγνωστες συνέπειες.
Μεταλλικά σωματίδια: Η θέρμανση της μεταλλικής αντίστασης (coil) απελευθερώνει σωματίδια μετάλλων στον ατμό. Μελέτες έχουν βρει νικέλιο, μόλυβδο, χρώμιο, μαγγάνιο, αλουμίνιο και άλλα. Το νικέλιο, όταν εισπνέεται, μπορεί να προκαλέσει καρκίνο, ενώ όλα αυτά τα μέταλλα μπορούν να προκαλέσουν χρόνια βρογχίτιδα, ερεθισμό των πνευμόνων και δύσπνοια.
Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις: Ένα ιστορικό πείραμα
Δεδομένου ότι το άτμισμα υπάρχει μόλις μια δεκαετία, δεν γνωρίζουμε τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του στην υγεία, ειδικά σε όσους δεν κάπνισαν ποτέ. Συμμετέχουμε σε ένα από τα μεγαλύτερα ιατρικά πειράματα στην ιστορία.
- Βραχυπρόθεσμες συνέπειες: Ένα σημαντικό ποσοστό ατμιστών αναπτύσσει συμπτώματα όπως βήχα, αυξημένη παραγωγή βλέννας, συριγμό και πόνο στο στήθος.
- Φλεγμονή και μάκρος: Το άτμισμα φαίνεται να ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο προσπαθεί να απομακρύνει τα αερόλυμα. Αυτό προκαλεί φλεγμονή και συσσώρευση υγρού στους πνεύμονες, ενώ μπορεί να προκαλέσει οξειδωτικό στρες σε όλο το σώμα, αυξάνοντας τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων ή άλλων ασθενειών.
Η μεγάλη δόση νικοτίνης: Υπερ-εθισμός
Το κύριο πρόβλημα του ατμίσματος είναι ότι είναι «πολύ καλό». Έχει ωραία γεύση, είναι ευχάριστο και υπερφορτίζει το σύστημά μας με εξαιρετικά υψηλές δόσεις νικοτίνης. Επειδή δεν είναι τόσο σκληρό όσο το τσιγάρο, οι χρήστες μπορούν να ατμίζουν συνεχώς για ώρες, καταναλώνοντας πολύ περισσότερη νικοτίνη.
- Εθισμός στους εφήβους: Κατά την εφηβεία, ο εγκέφαλος αναπτύσσεται και οι υποδοχείς νικοτίνης είναι ιδιαίτερα ενεργοί, συνδεδεμένοι άμεσα με το σύστημα ανταμοιβής. Η νικοτίνη μπορεί να αλλάξει την ανάπτυξη του εγκεφάλου στους εφήβους, συνδεόμενη με γνωστικές ελλείψεις, υπερκινητικότητα και διαταραχές της διάθεσης.
- Η διακοπή: Η νικοτίνη είναι μια από τις πιο εθιστικές ουσίες. Η διακοπή της συνοδεύεται από έντονη σωματική και ψυχολογική εξάρτηση, με συμπτώματα όπως: έντονη επιθυμία, ευερεθιστότητα, αλλαγές διάθεσης, αϋπνία και δυσκολία στη συγκέντρωση. (Τα συμπτώματα είναι πλήρως αναστρέψιμα μέσα σε λίγες εβδομάδες).
Συμπέρασμα: Ενώ η μετάβαση από το κάπνισμα στο άτμισμα είναι όφελος για τη δημόσια υγεία, το άτμισμα έχει «κολλήσει» ένα σημαντικό μέρος της νέας γενιάς στη νικοτίνη, καθιστώντας τον εθισμό πιο ελκυστικό και δύσκολα αναστρέψιμο.