.jpg)
Τον Οκτώβριο του 1216, μέσα στα κρύα τείχη του Κάστρου του Νιούαρκ, η ατμόσφαιρα βάρυνε από μια γλυκόπικρη, ταγγή δυσοσμία. Στο κρεβάτι του, ένας άνδρας σπαρταρούσε με σπασμούς, το σώμα του κατέρρεε από μια θύελλα φωτιάς και βρωμιάς: την δυσεντερία.
Αυτός δεν ήταν ένας απλός στρατιώτης, αλλά ο Βασιλιάς Ιωάννης της Αγγλίας, ο γιος του Ερρίκου Β' και ο αδελφός του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου. Ο θάνατός του δεν ήταν ευγενής. Ήταν μια θλιβερή και ατιμωτική τελειωτική πράξη για τον πιο μισητό βασιλιά της Αγγλίας, τον Ιωάννη τον Ακτήμονα (John Lackland), έναν άνδρα τόσο απεχθή που κανένας Άγγλος μονάρχης δεν τόλμησε να δώσει ξανά το όνομά του σε γιο του για πάνω από 800 χρόνια.
Η ειρωνεία; Αυτός ο απεχθής θάνατος θα έσωζε τελικά το βασίλειό του και θα άλλαζε την πορεία της ιστορίας για πάντα.
Η εξουσία του τυράννου
Ο Ιωάννης ήρθε στον κόσμο ως ο νεότερος γιος, χωρίς πολλά να κληρονομήσει—εξ ου και το ειρωνικό παρατσούκλι «Ακτήμων» (Sans Terre). Η πείνα του για εξουσία τον χαρακτήρισε:
- Απόλυτη προδοσία: Ενώ ο αδελφός του, Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, απουσίαζε στην Γ' Σταυροφορία, ο Ιωάννης συνωμότησε για να τον κρατήσει φυλακισμένο, προσπαθώντας να στεφθεί βασιλιάς.
- Η απώλεια της αυτοκρατορίας: Σε αντίθεση με τον αδελφό του, ο Ιωάννης δεν ήταν πολεμιστής. Εναντίον του Φιλίππου Β' της Γαλλίας, έχασε τη Νορμανδία (1204), μαζί με την Ανζού και το Μέιν—αιώνες αγγλικών κτήσεων χάθηκαν μέσα από τα αδύναμα χέρια του.
- Φορολογική λεηλασία: Απελπισμένος να χρηματοδοτήσει τις αποτυχημένες εκστρατείες του, λεηλάτησε την Αγγλία. Επέβαλε φόρο (Scutage) 11 φορές μέσα σε 17 χρόνια, περισσότερο από τους τρεις προκατόχους του μαζί, φορολογώντας τα πάντα που κινούνταν και όσα δεν κινούνταν.
Η σκληρότητά του ξεπέρασε τη φιλαργυρία. Σε μια φρικτή πράξη, φυλάκισε τη Ματθίλδη ντε Μπραόζ και τον γιο της, οι οποίοι πέθαναν από την πείνα στο μπουντρούμι, στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα σε όσους τολμούσαν να του αντισταθούν.
Η σύγκρουση με τον Θεό
Η αλαζονεία του Ιωάννη έφτασε στο σημείο να συγκρουστεί με τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ' για τον επόμενο Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό:
- Το 1208, ο Πάπας έθεσε την Αγγλία υπό Παπική Απαγόρευση (Interdict)—όλες οι πνευματικές λειτουργίες σταμάτησαν για έξι χρόνια.
- Αργότερα, ο Ιωάννης αφορίστηκε, καθιστώντας τον καταραμένο στα μάτια όλης της Χριστιανοσύνης.
Η επανάσταση της Magna Carta
Μέχρι το 1215, ο Ιωάννης είχε καταφέρει το ακατόρθωτο: να ενώσει σχεδόν κάθε παράταξη του βασιλείου εναντίον του.
- Η εξέγερση: Οι βαρόνοι εξεγέρθηκαν ανοιχτά, βάδισαν στο Λονδίνο, και τον ανάγκασαν να διαπραγματευτεί.
- Η γέννηση της Ελευθερίας: Στις 15 Ιουνίου 1215, στο λιβάδι του Ράνιμεντ, ο Ιωάννης έθεσε τη σφραγίδα του σε μια λίστα αιτημάτων που έμελλε να γίνει η Magna Carta (Μεγάλος Χάρτης). Αν και αρχικά ήταν μια λίστα παραπόνων των ευγενών, έκρυβε επαναστατικές ιδέες: ο βασιλιάς δεν ήταν υπεράνω του νόμου και κανένας ελεύθερος άνθρωπος δεν μπορούσε να φυλακιστεί χωρίς δίκη από ομοίους του.
Ο Ιωάννης δεν είχε καμία πρόθεση να τηρήσει τη συμφωνία. Αμέσως προσέφυγε στον Πάπα, ο οποίος ακύρωσε τη Magna Carta, βυθίζοντας την Αγγλία στον Πρώτο Πόλεμο των Βαρώνων.
Η τιμωρία του σώματος και του βασιλείου
Οι τελευταίοι μήνες του Ιωάννη ήταν μια απελπισμένη φυγή μέσα σε μια χώρα που κατέρρεε.
- Η απώλεια των κοσμημάτων του στέμματος: Καθώς διέσχιζε τον Κόλπο του Wash, μια ξαφνική παλίρροια παρέσυρε την οπισθοφυλακή του. Το φορτίο περιελάμβανε τον βασιλικό θησαυρό και, το πιο πολύτιμο όλων, τα κοσμήματα του στέμματος της Αγγλίας, συμπεριλαμβανομένου του στέμματος του Αλφρέδου του Μεγάλου. Όλα χάθηκαν στη θάλασσα και δεν βρέθηκαν ποτέ. Ήταν η τέλεια μεταφορά: ο θησαυρός που είχε αποσπάσει με τόση σκληρότητα καταπινόταν ολόκληρος από δυνάμεις που δεν μπορούσε να ελέγξει.
- Το θανατηφόρο γεύμα: Καταβεβλημένος και εξαγριωμένος, ο Ιωάννης κατέφυγε στο Αββαείο του Swineshead. Εκεί, αφέθηκε ανεξέλεγκτα σε ένα γεύμα (πιθανώς ροδάκινα και φρέσκο μηλίτη ή αχλάδια και μπύρα) που ήταν πάρα πολύ βαρύ για έναν άνδρα εξαντλημένο από το άγχος.
- Ο εκρηκτικός θάνατος: Εκείνη τη νύχτα άρχισε ο εφιάλτης. Η δυσεντερία—πιθανότατα βακτηριακή λοίμωξη (Shigella)—κατέστρεψε τα έντερά του. Ο άλλοτε κραταιός βασιλιάς μετατράπηκε σε ένα αβοήθητο ράκος, με ανεξέλεγκτη, αιματηρή διάρροια, πυρετό και παραλήρημα. Μεταφέρθηκε με φορείο στο Κάστρο του Νιούαρκ, αφήνοντας πίσω του ένα ίχνος βρωμιάς και δυστυχίας.
Ο Βασιλιάς Ιωάννης ο Ακτήμων πέθανε τη νύχτα της 18ης Οκτωβρίου 1216, κατασπαρασσόμενος από μέσα—μια φρικτή κατάληξη που ταίριαζε απόλυτα με τη βασιλεία του, γεμάτη δηλητήριο και σκληρότητα.
Η μεγάλη ειρωνεία: Η κληρονομιά του χειρότερου βασιλιά
Με τον Ιωάννη να έχει φύγει, η εξέγερση έχασε τον σκοπό της. Ο 9χρονος γιος του, Ερρίκος Γ', ήταν αθώος. Σε αυτό το κενό, ο Γουλιέλμος Μάρσαλ, ένας από τους μεγαλύτερους ιππότες της εποχής, ανέλαβε ως αντιβασιλέας.
- Η σωτηρία του βασιλείου: Ο Μάρσαλ επανεξέδωσε αμέσως τη Magna Carta, αφαιρώντας μεν τις πιο ριζοσπαστικές διατάξεις, αλλά διατηρώντας τις βασικές της αρχές: ο βασιλιάς δεσμεύεται από τον νόμο.
- Ο θρίαμβος της Ελευθερίας: Η κίνηση αυτή ακύρωσε τη συμμαχία των βαρόνων με τον Γάλλο εισβολέα και έσωσε τη δυναστεία. Αυτό που ο Ιωάννης υπέγραψε υπό την απειλή του όπλου και προσπάθησε να καταστρέψει, έγινε τελικά το θεμέλιο του συνταγματικού δικαίου.
Η Μεγάλη Ειρωνεία του Ιωάννη του Ακτήμονα είναι ότι ο χειρότερος βασιλιάς άφησε την καλύτερη κληρονομιά. Η τυραννία του γέννησε την αντίσταση, και η αποτυχία του χάρισε στον κόσμο ένα από τα πιο διαχρονικά σύμβολα της ελευθερίας, ένα έγγραφο που επηρέασε την Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Ο Ιωάννης ο Ακτήμων θυμάται η ιστορία με ειρωνεία: ο άνθρωπος που τα έχασε όλα, έδωσε στον κόσμο κάτι που δεν θα μπορούσε ποτέ να χαθεί—την αρχή ότι κανένας, ούτε καν ο βασιλιάς, δεν είναι υπεράνω του νόμου.