Η δολοφονία του Υπουργού Δικαιοσύνης Χρήστου Λαδά την Πρωτομαγιά του 1948 αποτελεί μία από τις πλέον συγκλονιστικές πολιτικές εκτελέσεις της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Σε μία εποχή όπου η πολιτική πόλωση βρισκόταν στο ζενίθ και ο Εμφύλιος Πόλεμος μαινόταν, η επίθεση εναντίον ενός σημαίνοντος υπουργού της κυβέρνησης των Φιλελευθέρων πυροδότησε κύμα μαζικών αντιποίνων και επισφράγισε την κλιμάκωση της βίας.
Ο Χρήστος Λαδάς, ένας 57χρονος διακεκριμένος νομικός και πολιτικός, ήταν Υπουργός Δικαιοσύνης στην τότε κυβέρνηση Σοφούλη-Τσαλδάρη. Λόγω της θέσης του, θεωρούνταν υπεύθυνος για την εφαρμογή των έκτακτων νομοθετημάτων (όπως ο νόμος 509/47) και των αποφάσεων των στρατοδικείων που οδηγούσαν σε εκτελέσεις αριστερών αγωνιστών, γεγονός που τον κατέστησε πρωταρχικό στόχο της ένοπλης αριστερής οργάνωσης.
Η ώρα μηδέν: Η επίθεση στην Καρύτση
Το τραγικό γεγονός συνέβη το Μεγάλο Σάββατο, 1η Μαΐου 1948, στην Πλατεία Καρύτση στο κέντρο της Αθήνας.
Ο Λαδάς, αφού επισκέφτηκε με τη σύζυγο και την κόρη του τον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου, επιβιβάστηκε γύρω στις 08:55 π.μ. στο υπηρεσιακό του αυτοκίνητο, μία μαύρη Buick. Τη στιγμή ακριβώς που ξεκινούσε, τον πλησίασε ο 22χρονος Ευστράτιος Μουτσογιάννης, μέλος της ΟΠΛΑ (Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών), ο οποίος φορούσε στολή σμηνίτη. Ο Μουτσογιάννης έριξε μία χειροβομβίδα μέσα στο ανοιχτό παράθυρο του αυτοκινήτου. Ο Υπουργός τραυματίστηκε σοβαρότατα και μεταφέρθηκε στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, όπου εξέπνευσε την επόμενη ημέρα. Ο δράστης τραυματίστηκε επίσης από τα θραύσματα της χειροβομβίδας και συνελήφθη επί τόπου.
Ο δολοφόνος, η ΟΠΛΑ και το κίνητρο
Ο Ευστράτιος Μουτσογιάννης ήταν ένας 22χρονος άνεργος εργάτης από την Καλλιθέα, με ενεργή δράση στον Εφεδρικό ΕΛΑΣ και την ΟΠΛΑ.
Κατά την ανάκριση και τη δίκη, ο Μουτσογιάννης υπερασπίστηκε την πράξη του ως πράξη πολιτικής αντιποίνων, δηλώνοντας ψύχραιμα ότι ο Υπουργός ήταν υπεύθυνος για τις εκτελέσεις αριστερών συναγωνιστών σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ωστόσο, η κυβερνητική αντίδραση ήταν άμεση και σκληρή, θεωρώντας τη δολοφονία ως «θρασυτάτη απόπειρα εκ μέρους ενός παλαιού κομμουνιστού» με στόχο την αποσταθεροποίηση του πολιτικού καθεστώτος.
Η δίκη και το μεγάλο μυστήριο της απαλλαγής
Η σύλληψη του Μουτσογιάννη και η εντατική έρευνα της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών οδήγησαν γρήγορα στην εξάρθρωση της «Αυτοάμυνας Αθηνών» και στη σύλληψη οκτώ συνολικά εμπλεκομένων.
Η δίκη των κατηγορουμένων διεξήχθη με συνοπτικές διαδικασίες ενώπιον του Εκτάκτου Στρατοδικείου.
- Καταδίκη: Συνολικά, οκτώ άτομα καταδικάστηκαν σε θάνατο.
- Εκτέλεση συνεργών: Έξι από τους οκτώ καταδικασθέντες εκτελέστηκαν αστραπιαία, την Τρίτη του Πάσχα, σε μαζικά αντίποινα για τη δολοφονία του Υπουργού.
- Ο δολοφόνος που γλύτωσε: Το μεγάλο μυστήριο είναι ότι ο ίδιος ο φυσικός αυτουργός, ο 22χρονος Ευστράτιος Μουτσογιάννης, μαζί με έναν ακόμη συνεργό του, δεν εκτελέστηκε.
Η μη εκτέλεση του Μουτσογιάννη αποδόθηκε στην υποβολή αίτησης χάριτος και, κυρίως, στη στάση του κατά την ανάκριση. Υπήρξαν πληροφορίες ότι ο Μουτσογιάννης, υπό την πίεση των συνθηκών ή λόγω μεταμέλειας, συνεργάστηκε με τις Αρχές, αποκαλύπτοντας οργανωτικά στοιχεία και απαρνούμενος τη σύνδεσή του με το ΚΚΕ. Η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη (αργότερα αποφυλακίστηκε το 1964), ενώ η εκτέλεση των έξι συνεργών του έμεινε ως μια σκοτεινή σελίδα στην ιστορία του Εμφυλίου.
Η δολοφονία του Χρήστου Λαδά οδήγησε σε δραματική ενίσχυση των μέτρων καταστολής κατά της Αριστεράς, επισφραγίζοντας την ένταση και το κλίμα τρομοκρατίας της εποχής.