Ο Μεσαίωνας συχνά παρουσιάζεται στη λογοτεχνία και τις ταινίες ως μια εποχή υψηλής ηθικής, ευγενών ιπποτών και αγνών πριγκιπισσών. Ωστόσο, η πραγματικότητα της καθημερινής ζωής ήταν πολύ πιο περίπλοκη, σκληρή και ενίοτε αποκρουστική. Πολλές από τις παραδόσεις εκείνης της εποχής φανερώνουν έναν κόσμο όπου η άγνοια, η δεισιδαιμονία και οι κοινωνικές πιέσεις οδηγούσαν σε πρακτικές που σήμερα θα θεωρούσαμε αδιανόητες.
1. Παράξενες πρακτικές γάμου και ομορφιάς
Οι κοινωνικές νόρμες του Μεσαίωνα οδήγησαν σε πρακτικές που επηρέασαν δραματικά τη ζωή των γυναικών, από τον γάμο μέχρι τα πρότυπα ομορφιάς.
Η σεξουαλική εκμετάλλευση της νύφης: Αυτή η πρακτική, που επιβίωσε σε περιοχές της Ρωσίας μέχρι τον 19ο αιώνα, περιγράφει τη συμβίωση της νεαρής συζύγου (νύφης) με τον πεθερό της απουσία του συζύγου της.
- Εκμετάλλευση: Συχνά ο πεθερός ασκούσε ψυχολογική πίεση ή ακόμα και βία στη νύφη για να συναινέσει στη συμβίωση. Σε άλλες περιπτώσεις, επειδή ο γιος παντρευόταν σε μικρή ηλικία (12-13 ετών), ο πεθερός εκμεταλλευόταν την απειρία του γιου και τη νεαρή ηλικία της συζύγου του (16-17 ετών).
- Αιτίες: Η μακρά στρατιωτική θητεία των ανδρών (έως και 25 χρόνια) ή η αναζήτηση εργασίας μακριά από το χωριό άφηνε τη γυναίκα μόνη.
Τα ακραία πρότυπα ομορφιάς Σε αντίθεση με τα σημερινά πρότυπα, στον Μεσαίωνα οι γυναίκες ακολουθούσαν επώδυνες πρακτικές για να ανταποκριθούν στα ιδανικά της εποχής:
- Καθαρό πρόσωπο: Οι γυναίκες μαδούσαν τα φρύδια και τις βλεφαρίδες για να δώσουν την εντύπωση ενός πιο «καθαρού» και «διαυγούς» προσώπου. Κάποιες μάλιστα αφαιρούσαν τρίχες από το μέτωπο για ένα ιδανικά οβάλ σχήμα προσώπου.
- Μικρό στόμα: Το πολύ μικρό και στενό στόμα θεωρούνταν σημάδι σεμνότητας και ευγένειας. Οι γυναίκες απέφευγαν να χαμογελούν ή να ανοίγουν το στόμα τους διάπλατα.
- Ανοιχτόχρωμο δέρμα: Η πολύ λευκή επιδερμίδα ήταν δείκτης αριστοκρατικής καταγωγής. Χρησιμοποιούσαν καλλυντικά (π.χ. πούδρες, ρουζ) που συχνά περιείχαν τοξικές ουσίες όπως μόλυβδο, υδράργυρο ή αρσενικό, με αποτέλεσμα δηλητηριάσεις, αλλεργίες, ακόμα και θάνατο.
2. Δεισιδαιμονία και βάρβαρη Ιατρική
Η άγνοια γύρω από τις ασθένειες οδήγησε σε αποτρόπαιες «θεραπείες», βασισμένες σε αρχαίες δεισιδαιμονίες.
- Θεραπεία της επιληψίας με αίμα: Τον Μεσαίωνα, η επιληψία θεωρούνταν συχνά ως κατοχή από δαίμονες. Για «θεραπεία», χρησιμοποιήθηκε η ρωμαϊκή πρακτική της πόσης αίματος μονομάχου ή νέων και δυνατών ανδρών. Αυτή η πρακτική, παρά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επιβίωσε για αιώνες.
- Εξορκισμός: Στην Εκκλησία, οι επιληπτικοί υφίσταντο εξορκισμούς αντί για ιατρική περίθαλψη, με τους ιερείς να υποβάλλουν τους ασθενείς σε ψυχολογική επίθεση, επιδεινώνοντας την κατάστασή τους.
- Αφαίμαξη για όλα: Για πολλές ασθένειες, από το κρυολόγημα μέχρι τον πυρετό, η κύρια θεραπεία ήταν η αφαίμαξη. Αυτή η πρακτική, που εφαρμόζονταν από διπλωματούχους γιατρούς, αποδυνάμωνε τον οργανισμό ακριβώς τη στιγμή που χρειαζόταν όλους τους πόρους του για να αναρρώσει.
3. Ανατροπή της τάξης: Η γιορτή των τρελών και ο ρόλος του σεξ
Κάποιες μεσαιωνικές συνήθειες αποτελούσαν μια προσωρινή ανατροπή της αυστηρής κοινωνικής τάξης, ενώ ο ρόλος του σεξ στην κοινωνία ήταν πολύ διαφορετικός από ό,τι φανταζόμαστε.
Η γιορτή των τρελών: Προερχόμενη από τις αρχαίες ρωμαϊκές Καλένδες (πρωτοχρονιάτικη γιορτή), αυτή η εκκλησιαστική γιορτή του Μεσαίωνα γινόταν την Πρωτοχρονιά (Day of Fools) και αποτελούσε μια παρωδία της ιεραρχίας:
- Αλλαγή ρόλων: Ο ένας ιερέας γινόταν «επίσκοπος των Τρελών», ενώ απλοί άνθρωποι φορούσαν μάσκες και μεταμφιέζονταν.
- Αταξία: Μοναχοί και ιερείς χόρευαν μέσα στην εκκλησία ντυμένοι ως γυναίκες ή ζητιάνοι, τραγουδούσαν απρεπή τραγούδια και προέβαιναν σε ασελγείς κινήσεις. Στο τέλος, έτρεχαν γυμνοί ή πάνω σε άμαξες γεμάτες κοπριά, πετώντας λάσπη στους περαστικούς.
- Σκοπός: Η Εκκλησία την καθιέρωσε τον 6ο αιώνα, προσπαθώντας να απομακρύνει τους πιστούς (συμπεριλαμβανομένων των κατώτερων κληρικών) από τους «απρεπείς» εορτασμούς των παγανιστικών Καλενδών.
Το σεξ στο δικαστήριο: Σε αντίθεση με τη φήμη για αυστηρή ηθική, το σεξ ήταν ένα ανοιχτό θέμα. Οι μεσαιωνικοί γιατροί συμβούλευαν τις ασθενείς τους για τις «τρομερές ασθένειες» που θα τις έβρισκαν αν η σεξουαλική τους δραστηριότητα ήταν ανεπαρκής.
- Διαζύγιο λόγω ανικανότητας: Μία γυναίκα μπορούσε να ζητήσει διαζύγιο (και μέρος της περιουσίας του συζύγου) αν ο άντρας της ήταν ανίκανος ή υπερβολικά συνεσταλμένος.
- Απόδειξη σε δημόσια θέα: Για να αποδείξει την ικανότητά του, ο σύζυγος έπρεπε να κάνει σεξ ενώπιον μαρτύρων (της «κριτικής επιτροπής» του δικαστηρίου). Αν αποτύγχανε, έχανε τη γυναίκα και τα χρήματά του.
4. Δίκες εναντίον ζώων: Από την αγελάδα στον πετεινό
Μια από τις πιο παράξενες και σκληρές πρακτικές του Μεσαίωνα ήταν η δίωξη και καταδίκη ζώων και εντόμων στα δικαστήρια.
- Ζώα ως εγκληματίες: Ζώα κάθε είδους, από αγελάδες και σκύλους μέχρι έντομα, δικάζονταν για παραβίαση του νόμου, με τη διαδικασία να περιλαμβάνει δικηγόρους, μάρτυρες και πλήρη νομική διαδικασία.
- Βασανιστήρια: Κάποια ζώα μάλιστα βασανίζονταν για να ομολογήσουν την ενοχή τους.
- Θανατικές ποινές: Η πλειοψηφία των ζώων καταδικάζονταν σε θάνατο, αν και υπήρχαν και περιπτώσεις αθώωσης (π.χ. στην Αυστρία, ένας σκύλος που δάγκωσε αξιωματούχο καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενός έτους).
- Ο πετεινός της Βασιλείας: Το 1474, στην Ελβετική πόλη της Βασιλείας, ένας πετεινός κρίθηκε ένοχος επειδή έκανε αυγό. Καταδικάστηκε σε κάψιμο στην πυρά για «σχέσεις με τον Ακάθαρτο».