Η Monsanto, ένας από τους μεγαλύτερους αγροχημικούς κολοσσούς στην ιστορία, έχτισε την αυτοκρατορία της πάνω σε χημικά σχεδιασμένα για να σκοτώνουν, φτάνοντας να ελέγχει πάνω από το 80% των σπόρων που φυτεύονται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή η πορεία προς το μονοπώλιο δεν ήταν μόνο νομικά επιθετική, αλλά και γεμάτη σκάνδαλα που αποκάλυψαν πρακτικές συγκάλυψης, παραπληροφόρησης και διαφθοράς, με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και τη γεωργία.
1. Η γέννηση των ζιζανιοκτόνων και το σκάνδαλο της διοξίνης
Η ιστορία ξεκινά με την ανάπτυξη των πρώτων επιλεκτικών ζιζανιοκτόνων, των 2,4-D και 2,4,5-T, τη δεκαετία του 1940. Αυτές οι ουσίες ήταν επαναστατικές, καθώς σκότωναν μόνο τα πλατύφυλλα ζιζάνια (όπως η πικραλίδα) αφήνοντας ανέπαφες τις καλλιέργειες δημητριακών (όπως το σιτάρι).
- Η έκρηξη του Nitro: Ήδη από το 1949, η Monsanto γνώριζε για την κρυφή της απειλή. Μια έκρηξη στο εργοστάσιο παραγωγής 2,4,5-T στο Nitro της Δυτικής Βιρτζίνια, αποκάλυψε πως η διαδικασία παραγωγής μόλυνε το τελικό προϊόν με διοξίνη, την πιο τοξική χημική ένωση που είχε δει ποτέ η εταιρεία.
- Η συγκάλυψη και το Agent Orange: Παρά τις γνώσεις της για τη δηλητηρίαση των εργαζομένων (που εμφάνιζαν σοβαρή χλωρακάμη), η Monsanto σιώπησε. Αυτή η σιωπή έγινε εγκληματική κατά τον πόλεμο του Βιετνάμ, όταν η αμερικανική κυβέρνηση χρησιμοποίησε το Agent Orange (ένα μείγμα 2,4-D και 2,4,5-T) ως αποφυλλωτικό. Η διοξίνη στονAgent Orange προκάλεσε ανεπανόρθωτη ζημιά σε εκατομμύρια στρατιώτες και αμάχους, οδηγώντας σε καρκίνους και γενετικές ανωμαλίες.
2. Το «θαύμα» της γλυφοσάτης και το μονοπώλιο των σπόρων
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η Monsanto χρειαζόταν ένα νέο, ασφαλές προϊόν. Ο χημικός Τζον Ε. Φρανζ ανακάλυψε τη Γλυφοσάτη (Glyphosate), το δραστικό συστατικό του Roundup.
- Μηχανισμός δράσης: Η Γλυφοσάτη σκοτώνει τα φυτά παρεμποδίζοντας μια μεταβολική διαδικασία, τη διαδρομή του σικιμικού οξέος (shikimate pathway), η οποία είναι απαραίτητη για τη σύνθεση αμινοξέων. Δεδομένου ότι αυτή η οδός υπάρχει μόνο στα φυτά (και στα βακτήρια/μύκητες) και όχι στους ανθρώπους ή τα ζώα, η Monsanto διαφήμισε το Roundup ως «ασφαλέστερο από το επιτραπέζιο αλάτι» και βιοδιασπώμενο.
- Η εξάρτηση στο Roundup Ready: Το Roundup σκότωνε όλα τα φυτά, περιορίζοντας τη χρήση του. Η Monsanto έλυσε αυτό το πρόβλημα δημιουργώντας Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς (ΓΤΟ): τους σπόρους Roundup Ready. Εισήγαγε ένα γονίδιο από ένα βακτήριο που είχε αναπτύξει αντοχή στη Γλυφοσάτη, καθιστώντας τις καλλιέργειες (όπως τη σόγια και το καλαμπόκι) άνοσες στο ζιζανιοκτόνο.
- Το μονοπώλιο: Με τους σπόρους Roundup Ready, οι αγρότες μπορούσαν να ψεκάζουν Roundup όλη τη χρονιά, σκοτώνοντας μόνο τα ζιζάνια. Η Monsanto πέτυχε έτσι ένα πλήρες μονοπώλιο τόσο στο ζιζανιοκτόνο όσο και στους σπόρους.
3. Η απαγόρευση Επαναφύτευσης και ο Πόλεμος των Αγροτών
Η Monsanto διασφάλισε την κυριαρχία της επιβάλλοντας στους αγρότες να υπογράψουν αυστηρά συμφωνητικά χρήσης τεχνολογίας.
- Απαγόρευση επαναφύτευσης: Ο πιο κρίσιμος όρος ήταν η απαγόρευση της αποταμίευσης και επαναφύτευσης σπόρων από τη συγκομιδή του προηγούμενου έτους. Οι αγρότες έπρεπε να αγοράζουν νέους σπόρους από τη Monsanto κάθε καλλιεργητική περίοδο.
- Επιβολή με ιδιωτικούς ντετέκτιβ: Η εταιρεία χρησιμοποίησε ιδιωτικούς ντετέκτιβ, πρώην αστυνομικούς, ακόμα και ελικόπτερα, για να επιθεωρεί χωράφια και να εντοπίζει παραβιάσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Δημιούργησε ακόμη και μια τηλεφωνική γραμμή (1-800-Roundup) για να καρφώνουν οι αγρότες τους γείτονές τους, δημιουργώντας ένα κλίμα φόβου και καχυποψίας στις αγροτικές κοινότητες.
- Θανατηφόρες διαμάχες: Οι εντάσεις κλιμακώθηκαν, όπως στην περίπτωση του αγρότη Μάικ Γουάλας, ο οποίος δολοφονήθηκε από έναν γείτονα. Η διαμάχη αφορούσε την παρέκκλιση (drift) ενός άλλου ζιζανιοκτόνου της Monsanto (Dicamba), το οποίο κατέστρεψε τις μη ανθεκτικές καλλιέργειες του Γουάλας.
4. Τα Monsanto Papers και οι αποζημιώσεις δισεκατομμυρίων
Η αλήθεια για την ασφάλεια της Γλυφοσάτης αποκαλύφθηκε το 2015, όταν ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο (IARC), τμήμα του ΠΟΥ, κατέταξε τη Γλυφοσάτη ως «πιθανώς καρκινογόνα για τον άνθρωπο» (Κατηγορία 2Α), συνδέοντάς την με το Non-Hodgkin Λέμφωμα (NHL).
Πλαστογραφία μελετών: Οι εσωτερικές επικοινωνίες της Monsanto, γνωστές ως Monsanto Papers, αποκαλύφθηκαν μετά από μηνύσεις ασθενών. Τα έγγραφα έδειξαν ότι η εταιρεία:
- Πλαστογράφησε επιστημονικές μελέτες ασφαλείας, δίνοντας στους επιστήμονες απλώς να τις υπογράψουν.
- Συνεργάστηκε με διεφθαρμένους αξιωματούχους της EPA για να σκοτώσει αντίθετες έρευνες.
- Εφάρμοσε τη στρατηγική «let nothing go» για να δυσφημήσει οποιονδήποτε κριτικό.
- Η εξαγορά από τη Bayer: Λίγο πριν την έναρξη των μεγάλων δικαστικών μαχών, η Monsanto εξαγοράστηκε από τον γερμανικό κολοσσό Bayer. Η Bayer έμεινε να αντιμετωπίζει τις συνέπειες.
- Οι αποζημιώσεις: Η ετυμηγορία στην πρώτη δίκη (υπόθεση Ντουέιν Λι Τζόνσον) κατέδειξε την ενοχή της Monsanto. Μέχρι το 2025, η Bayer υποχρεώθηκε να καταβάλει πάνω από 10 δισεκατομμύρια δολάρια σε αποζημιώσεις για περισσότερες από 100.000 μηνύσεις ασθενών με NHL.
Παρά τις δικαστικές αποφάσεις, η Bayer εξακολουθεί να αρνείται ότι η Γλυφοσάτη είναι καρκινογόνα. Ωστόσο, η υπερβολική χρήση του Roundup οδήγησε σε ανθεκτικότητα σε πάνω από 60 είδη ζιζανίων, αναγκάζοντας τους αγρότες να επιστρέψουν σε παλαιότερα, πιο επικίνδυνα χημικά, όπως το 2,4-D, ολοκληρώνοντας έτσι τον κύκλο της τοξικής ιστορίας.