Η διατροφή ενός λαού αποτελεί καθρέφτη του πολιτισμού, της οικονομίας και της φιλοσοφίας του. Η Αρχαία Ελληνική Διατροφή δεν αποτελεί εξαίρεση. Χαρακτηριζόταν από τη λιτότητα και την πειθαρχία, στοιχεία που απηχούσαν την αρχαιοελληνική φιλοσοφία για «νους υγιής εν σώματι υγιεί».
Η αρχαία ελληνική κουζίνα, ειδικά για τις λαϊκές τάξεις, ήταν κυρίως χορτοφαγική και αποτελεί σήμερα τη βάση για κάθε υγιεινή δίαιτα, συμπεριλαμβανομένης της Μεσογειακής Διατροφής.
1. Η «μεσογειακή τριάδα»: Το θεμέλιο της κουζίνας
Στον πυρήνα της αρχαίας ελληνικής διατροφής βρισκόταν η λεγόμενη «Μεσογειακή Τριάδα»: σιτάρι/κριθάρι, ελαιόλαδο και κρασί.
- Δημητριακά και άρτος: Τα δημητριακά αποτελούσαν τη βάση της καθημερινής διατροφής.
- Η πιο συνηθισμένη, φθηνή και πρόχειρη τροφή ήταν η «μάζα», ένα κριθαρένιο ψωμί ζυμωμένο σε γαλέτα.
- Ο «άρτος» (κανονικό ψωμί από σιτάρι) ήταν πιο ακριβός και καταναλωνόταν κυρίως από τις πλουσιότερες τάξεις.
- Ελαιόλαδο: Το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της διατροφής, καθώς θεωρούνταν πιο υγιεινό από το βούτυρο.
- Κρασί: Το κρασί (κόκκινο, λευκό ή ροζέ) ήταν αναπόσπαστο μέρος του γεύματος. Οι Αρχαίοι Έλληνες το συνήθιζαν αραιωμένο με νερό για να καθυστερήσουν τη μέθη, ειδικά κατά τη διάρκεια των συμποσίων.
2. Καθημερινά γεύματα και διατροφική ρουτίνα
Οι διατροφικές συνήθειες ήταν απλές και ακολουθούσαν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα, με το δείπνο να αποτελεί το σημαντικότερο γεύμα.
| Γεύμα | Ονομασία | Περιγραφή |
| Πρωινό | Ακρατισμός | Ελαφρύ γεύμα. Συνήθως ψωμί (κριθάρι) βουτηγμένο σε κρασί. |
| Εναλλακτικό Πρωινό | Τηγανίτες ή Τεγανίτες | Μια πιο πλούσια επιλογή, φτιαγμένη από αλεύρι σίτου, ελαιόλαδο, μέλι και πηγμένο γάλα. |
| Μεσημεριανό | Άριστον | Ελαφρύ γεύμα, ιδανικό για εργαζόμενους. Περιλάμβανε ψωμί, τυρί, ελιές και περιστασιακά ψάρι. |
| Δείπνο | Δείπνον ή Συμπόσιο | Το κυρίως γεύμα της ημέρας, που γινόταν πάντα με παρέα (συνδαιτυμόνες). |
Τα «ψωμοφάγα» και τα όσπρια
- Συνοδευτικά (όψα): Τα δημητριακά συνοδεύονταν συνήθως από οπωροκηπευτικά (λάχανα, κρεμμύδια) και όσπρια.
- Όσπρια: Οι λαϊκές τάξεις κατανάλωναν πολύ όσπρια (φασιόλους, φακές, ρεβίθια, κουκιά), τα οποία σερβίρονταν συχνά ως σούπα ή βραστά, καρυκευμένα με ελαιόλαδο, ξύδι ή σάλτσα ψαριού. Το τυπικό φαγητό του μέσου εργάτη ήταν η φακή.
3. Πρωτεΐνες και γλυκά
Η κατανάλωση κρέατος ήταν σπάνια, ενώ τα ψάρια και τα γαλακτοκομικά ήταν πιο συνηθισμένα.
Κρέας και θαλασσινά
- Κρέας: Η κατανάλωση κρέατος ήταν σπάνια για τον απλό λαό, περιοριζόμενη κυρίως σε θρησκευτικές τελετές ή ειδικές περιστάσεις. Οι πλούσιοι μπορούσαν να αγοράζουν πρόβατα ή κατσίκες, ενώ οι αγρότες κυνηγούσαν κουνέλια και πουλιά.
- Ψάρια: Για τους κατοίκους των παραθαλάσσιων περιοχών, τα ψάρια και τα θαλασσινά ήταν βασικό μέρος της διατροφής.
- Γαλακτοκομικά: Οι Έλληνες κατανάλωναν πολλά γαλακτοκομικά και κυρίως τυρί.
Επιδόρπια και μέλι
- Φρούτα και ξηροί καρποί: Τα φρούτα, φρέσκα ή ξηρά (σύκα, σταφίδες, καρύδια, φουντούκια), τρώγονταν ως επιδόρπιο.
- Μέλι: Το μέλι ήταν η κύρια γλυκαντική ουσία και το αγαπημένο γλυκό.
- Πλακούντας: Οι αρχαίοι Ολυμπιονίκες, για παράδειγμα, γιόρταζαν με ένα είδος cheesecake γεμιστό με τυρί και μέλι. Ο ποιητής Αρχέστρατος έκανε αναφορά σε αυτό το επιδόρπιο, τονίζοντας τη σημασία του αττικού μελιού.
Η διατροφή στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν απλώς ένας τρόπος επιβίωσης, αλλά ένα αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού, της ιατρικής και της φιλοσοφίας, κάτι που ο Ιπποκράτης συνόψισε τέλεια: «Η τροφή να είναι το φάρμακό σου και το φάρμακό σου η τροφή σου».