Αθήνα, 399 π.Χ.: Ο Σωκράτης, ο πατέρας της Δυτικής Φιλοσοφίας, στέκεται ενώπιον 501 ενόρκων. Ξυπόλυτος, περιφρονημένος, κατηγορούμενος για ασέβεια και διαφθορά των νέων («καινά δαιμόνια»). Όλα δείχνουν την καταδίκη του σε θάνατο με κώνειο.
Το συγκλονιστικό δεν είναι η ενοχή, αλλά η απόφαση του ίδιου του φιλοσόφου. Είχε κάθε δικαίωμα και ευκαιρία να σωθεί, να ικετέψει, να επιλέξει την εξορία. Κι όμως, όχι μόνο αρνήθηκε να δραπετεύσει, αλλά πρότεινε στους ενόρκους ως «δίκαιη τιμωρία» να τον σιτίζει η πόλη εφ’ όρου ζωής!
Ποιο ήταν το σκεπτικό πίσω από αυτή τη δραματική, αυτοκαταστροφική επιλογή; Και πώς η στάση του Σωκράτη απέναντι στον θάνατο και τη ζωή, μπορεί να μας βοηθήσει να βρούμε την πραγματική αξία του πλούτου και της φήμης στον σύγχρονο κόσμο του Instagram;
Η δίκη που συγκλόνισε την ιστορία: Οι τρεις κατηγορίες
Ενώπιον ενός σώματος ενόρκων που τον αντιπαθούσαν, ο 70χρονος Σωκράτης μίλησε υπερήφανα. Οι κατηγορίες εναντίον του ήταν:
- Άρνηση της επίσημης θρησκείας: Επέκρινε τον ανθρωπομορφισμό των θεών, αρνούμενος ότι μπορούσαν να τελούν κακές πράξεις.
- Λατρεία «καινών δαιμονίων»: Οι κατήγοροι ερμήνευσαν τη βαθιά πίστη του σε μια εσωτερική, καθοδηγητική «φωνή» (δαιμόνιο) ως λατρεία πλαστών θεών.
- Διαφθορά των νέων: Λόγω της ανατρεπτικής και κριτικής του διδασκαλίας.
Αν και το αποτέλεσμα της δίκης φάνταζε προδιαγεγραμμένο, η δεύτερη πράξη του δράματος ήταν η πιο κρίσιμη.
Η πρόκληση του θανάτου: Γιατί ο Σωκράτης αρνήθηκε να ικετέψει
Ο αθηναϊκός νόμος επέτρεπε στον καταδικασμένο να προτείνει εναλλακτική ποινή. Άλλοι κατηγορούμενοι έφεραν οικογένεια και έκλαιγαν για επιείκεια (συνήθως εξασφαλίζοντας την εξορία).
Ο Σωκράτης έκανε το ακριβώς αντίθετο:
- Δεν ζήτησε οίκτο: Η οικογένειά του απουσίαζε. Δεν θα ταπείνωνε τον εαυτό του με κλάματα και λυγμούς. Προτίμησε να μείνει πιστός στο ήθος και την αξιοπρέπειά του.
- Η προσβλητική «ποινή»: Αντί για εξορία, πρότεινε να του εξασφαλίσει η πόλη σίτιση εφ’ όρου ζωής στα δημόσια συσσίτια — μια τιμή που δινόταν στους ολυμπιονίκες!
Αυτή η στάση θεωρήθηκε αλαζονική. Στη δεύτερη ψηφοφορία, περισσότεροι ένορκοι ψήφισαν υπέρ της θανατικής ποινής απ’ ό,τι είχαν ψηφίσει αρχικά υπέρ της ενοχής.
Το μυστικό της αιώνιας αξίας: Πλούτος, φήμη ή σοφία;
Φανταστείτε ότι είμαστε ο Σωκράτης, έτοιμοι να πιείτε το κώνειο. Αυτό το τεστ της θνητότητας αποκαλύπτει τις πραγματικές σας αξίες.
Η ψευδαίσθηση του πλούτου και της φήμης
- Πόσο αξίζει το 1.000.000$; Πόσο χρήσιμο θα ήταν ένα εκατομμύριο δολάρια στον τραπεζικό σας λογαριασμό, την ώρα που βρίσκεστε στα πρόθυρα του θανάτου;. Το ίδιο το χρήμα χάνει την εγγενή του αξία.
- Η φήμη των social media: Το ίδιο ισχύει για τη φήμη και τα 1.000.000 ακολούθους στα social media. Είναι απλώς ένα μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού. Αν δεν χρησιμοποιήσατε ποτέ τη φήμη σας για κάποιο καλό σκοπό, για ποιον λόγο ξοδέψατε χρόνο να την αποκτήσετε;
- Το ερώτημα: Η κοινωνία μας συγχέει διαρκώς τη φαινομενική αξία με την πραγματική αξία.
Η δύναμη της εφαρμοσμένης γνώσης
Ακόμα και η γνώση έχει μόνο δυνητική αξία, αν δεν εφαρμοστεί με σύνεση. Κανείς δεν μετανιώνει στο νεκροκρέβατο που δεν πρόλαβε να δει όλα τα «Φιλαράκια» ή που δεν διάβασε μία ακόμα εγκυκλοπαίδεια. Αυτό που μετράει είναι πώς χρησιμοποιήσαμε τη γνώση μας για να βοηθήσουμε τους ανθρώπους.
Ο Σωκράτης αρνείται να δραπετεύσει: Το υπέρτατο μάθημα
Τις 30 ημέρες που παρέμεινε έγκλειστος, οι μαθητές του (όπως ο Κρίτων) του πρόσφεραν τη δυνατότητα να δραπετεύσει δωροδοκώντας τον φρουρό.
Ο Σωκράτης αρνήθηκε κατηγορηματικά. Το σκεπτικό του ήταν κρυστάλλινο:
Εάν επωφελήθηκε ζώντας κάτω από τους νόμους της Αθήνας για 70 χρόνια, δεν θα τους παραβίαζε, επειδή τώρα έδρασαν εις βάρος του. Η αδικία πρέπει να αποφεύγεται σε κάθε περίσταση.
Η φιλοσοφία για τον Σωκράτη ήταν βελτίωση του εαυτού μέσω της κριτικής εξέτασης των αξιών. Πίστευε ότι «δεν αξίζει να ζεις μια ζωή ανεξερεύνητη».
Ο θάνατός του δεν ήταν μια σιωπή, αλλά η αρχή της αιώνιας παρουσίας του. Ήταν μια σύγκρουση ανάμεσα στον τρόπο του φόβου (των ενόρκων) και στον τρόπο της σκέψης και της αμφισβήτησης (του Σωκράτη).
Εσύ τι θα επέλεγες;