Η αρχαία Ελλάδα είναι συνώνυμη του πολιτισμού, της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας. Την έχουμε συνηθίσει λαμπερή, άξια θαυμασμού. Όμως, πίσω από το φως, υπήρχε μια σκοτεινή πλευρά που συχνά αγνοείται ή αποσιωπάται.
Ποια ήταν αυτή η πλευρά; Πώς αντιμετωπιζόταν η αναπηρία; Ποια ήταν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της γυναίκας; Και ποιες ήταν οι αθέατες όψεις της δουλείας;
Αναπηρία: Όταν η φυσική αδυναμία ήταν καταδίκη στην αρχαία Ελλάδα
Ένα από τα πιο δύσκολα σημεία της ελληνικής αρχαιότητας ήταν η αντιμετώπιση της αναπηρίας, είτε εκ γενετής είτε επίκτητης.
Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε ο σημερινός σεβασμός στην ανθρώπινη αδυναμία. Αντίθετα:
Η ομορφιά ήταν θεϊκή χάρη: Η φυσική ομορφιά σήμαινε ότι οι θεοί σε συμπαθούσαν. Η αναπηρία, δυστυχώς, ήταν ένδειξη της αντίθετης κατάστασης.
Η βρεφοκτονία ως πρακτική: Πολλά παιδιά που γεννιούνταν με προβλήματα (ατροφικά ή παραμορφωμένα) αφήνονταν αβοήθητα στην ύπαιθρο. Αυτό δεν συνέβαινε μόνο στο γνωστό «Αποθέται» της Σπάρτης, αλλά ήταν μια γενική πρακτική σε όλη την Ελλάδα.
Ο αληθινός λόγος που ονομάστηκε Οιδίποδας
«Ο πατέρας του άνοιξε δυο τρύπες στα πέλματά του και πέρασε από μέσα ένα σκοινί προκειμένου να τον κρεμάσουν σε ένα δέντρο να πεθάνει. Και το οίδημα (πρήξιμο) στα πόδια του, από αυτή τη βάναυση κίνηση, έμεινε χαρακτηριστικό του.»
Η θέση της γυναίκας: Στερημένη βασικών δικαιωμάτων
Αν και είχαν θεές όπως η Ήρα και η Αθηνά, σε επίπεδο ανθρώπινων δικαιωμάτων, η γυναίκα στην Κλασική Εποχή στερούνταν βασικά δικαιώματα που σήμερα θεωρούμε αυτονόητα.
Το χειρότερο όμως έγκειται στην πατριαρχική νοοτροπία που διαπερνούσε τους μύθους.
Μήδεια και Άψυρτος: Η μητέρα χωρίς συναίσθημα
Σε μια πλειάδα μύθων, όπως αυτός της Μήδειας ή της Πρόκνης και της Φιλομήλας, η γυναικεία φύση απεικονίζεται με αδιανόητη σκληρότητα και αγριάδα, συχνά ως παιδοκτόνος για να εκδικηθεί τον άντρα.
- Η Μήδεια: Για να ξεφύγει από τον πατέρα της, έκοβε ένα-ένα τα μέλη του μικρού της αδερφού, Άψυρτου, και τα πετούσε στη θάλασσα για να καθυστερήσει ο διώκτης. Αργότερα, έσφαξε τα παιδιά της για να εκδικηθεί τον Ιάσονα.
- Η παρατήρηση: Όπως τονίζει ο συγγραφέας, σε αυτούς τους μύθους η γυναίκα ως μάνα είναι κενή συναισθήματος. Η τιμωρία του πατέρα (με την απώλεια του διαδόχου) τονιζόταν περισσότερο από τον πόνο της μητέρας.
Εξαίρεση: Μόνο η Κλυταιμνήστρα τόλμησε να αντισταθεί στη θυσία της κόρης της (Ιφιγένεια) από τον Αγαμέμνονα, αλλά και αυτή λοιδορήθηκε ως «κακιά σύζυγος».
Η δουλεία στην αρχαιότητα: Οι διαβαθμίσεις της αβύσσου
Η δουλεία, μια τραγική πρακτική, δεν ήταν «ένα μέγεθος για όλους». Η ζωή ενός δούλου εξαρτιόταν από το πού και για ποιον εργαζόταν:
| Τύπος Δούλου | Συνθήκες Ζωής | Πιθανότητες Απελευθέρωσης |
| Οικιακός Δούλος | Ενσωματωνόταν στο οικογενειακό περιβάλλον του πλούσιου αφέντη. Ενδεχομένως καλύτερο βιοτικό επίπεδο από ελεύθερο φτωχό πολίτη. | Υπήρχε δυνατότητα εξαγοράς ή απελευθέρωσης ως δώρο, συχνά μετά τον θάνατο του αφέντη (με συμβόλαια στα ιερά). |
| Δούλος Ορυχείων | Εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, συχνά ισόβια καταδίκη. Ο θάνατος απλώς ενοχλούσε τους ιθύνοντες. | Ελάχιστες. |
Η σπάνια περίπτωση δεσμού: Μίκκος και Αίσχρη
Σε σπάνιες περιπτώσεις, όπως αυτή της δούλας Αίσχρης από τη Φρυγία (τροφός του νεαρού Μίκκου), αναπτύσσονταν ισχυροί δεσμοί. Όταν η Αίσχρη γέρασε και πέθανε, ο Μίκκος της έστησε μνημείο, αναγνωρίζοντας τη φροντίδα και το «γάλα» που του πρόσφερε.
Τελικό συμπέρασμα
Ενώ η δουλεία παραμένει τραγική και η στέρηση της ελευθερίας αδιανόητη, η σφαιρική γνώση του παρελθόντος μας διδάσκει ότι ο νομικός τίτλος του «ελεύθερου» δεν αρκούσε πάντα για την ποιότητα ζωής.
Στην πραγματικότητα, πολλοί Έλληνες που διέπρεψαν στη Ρώμη ως δάσκαλοι των πλουσίων Ρωμαίων, ήταν οι ίδιοι δούλοι, αποδεικνύοντας το ιδιόρρυθμο πάντρεμα πολιτισμών της εποχής.