Κάθε κοινωνία λέει ιστορίες για τον εαυτό της. Ιστορίες για δύναμη, για πρόοδο, για ανθρωπισμό. Όμως καμία από αυτές δεν είναι αληθινή, αν δεν αντικατοπτρίζεται στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα άτομα με αναπηρία. Γιατί εκεί, ακριβώς στο περιθώριο, αποκαλύπτεται ο πραγματικός εαυτός μας.
Ο άνθρωπος δεν γεννιέται «λειτουργικός» ή «μη λειτουργικός». Γεννιέται απλώς άνθρωπος. Είναι οι κοινωνικές κατασκευές, τα αρχιτεκτονικά εμπόδια και οι αόρατοι κανόνες που αποφασίζουν ποιος θεωρείται «ικανός» και ποιος «βάρος». Αν κάτι πρέπει να ονομάσουμε «αναπηρία», δεν βρίσκεται στο σώμα ή στο μυαλό, αλλά στα συστήματα που σχεδιάστηκαν για έναν υποτιθέμενο «μέσο άνθρωπο», έναν άνθρωπο που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει.
Στις αρχαίες κοινωνίες, η διαφορετικότητα αντιμετωπιζόταν ως μυστήριο· στον μεσαίωνα ως στίγμα· στη βιομηχανική εποχή ως δυσλειτουργία προς διόρθωση. Και σήμερα; Σήμερα τη βαφτίζουμε «ευαισθητοποίηση» και νομίζουμε ότι αρκεί.
Αλλά η πραγματική δοκιμασία δεν είναι οι λέξεις που γράφουμε στις επετείους ούτε τα ψηφίσματα που υπερασπιζόμαστε όταν μας συμφέρει. Η πραγματική δοκιμασία είναι αν μπορούμε να ξαναγράψουμε τις ίδιες τις ιστορίες της κοινωνίας μας.
Ένας κόσμος που δεν είναι προσβάσιμος δεν είναι απλώς άδικος· είναι φτωχότερος. Γιατί στερεί από τον εαυτό του τις διαφορετικές μορφές νοημοσύνης, δημιουργικότητας και αντίληψης που μόνο η ποικιλία των ανθρώπινων εμπειριών μπορεί να προσφέρει. Η αναπηρία δεν περιορίζει την ανθρωπότητα· η προκατάληψη την περιορίζει.
Αν θέλουμε πραγματικά να αποκαλούμε τους εαυτούς μας «πολιτισμένους», δεν αρκεί να χτίζουμε ράμπες στα πεζοδρόμια· πρέπει να γκρεμίσουμε τις ράμπες στο μυαλό μας. Γιατί κάθε αποκλεισμός, κάθε περιφρονητικό βλέμμα, κάθε «δεν γίνεται αλλιώς» είναι μια υπενθύμιση ότι ο Homo Sapiens δεν εξελίχθηκε μόνο τεχνολογικά, αλλά και στην ικανότητά του να δημιουργεί νέες μορφές κοινωνικής ανισότητας.
Η συμπερίληψη δεν είναι χάρη. Είναι αναγνώριση ενός θεμελιώδους γεγονότος: ότι ο κόσμος ανήκει σε όλους τους ανθρώπους που τον κατοικούν και όχι σε όσους εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα καλύτερα.
Και ίσως κάποτε, όταν οι μελλοντικοί ιστορικοί κοιτάξουν τη δική μας εποχή, να μην αναρωτηθούν «πόσο προχωρημένοι ήταν τεχνολογικά», αλλά «πόσο ικανοί ήταν να βλέπουν ο ένας τον άλλον». Μέχρι τότε, η κάθε μας πράξη γράφει την ιστορία μας.
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος M.Ed.