Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά τη Γενιά Ζ, δεν βλέπουμε απλώς νέους που δυσκολεύονται να γράψουν μια παράγραφο με το χέρι. Βλέπουμε μια μετάβαση στην ιστορία του ανθρώπινου νου τόσο μεγάλη όσο εκείνη από τις σφηνοειδείς γραφές της Μεσοποταμίας στην τυπογραφία του Γουτεμβέργιου. Για πρώτη φορά ύστερα από 5.500 χρόνια γραπτής παράδοσης, η γραφή —ως ανθρώπινο εργαλείο σκέψης— δεν ενισχύεται, αλλά υποχωρεί. Και αυτό δεν είναι απλώς πολιτισμική αλλαγή· είναι βιογνωστική μεταμόρφωση.
Η χειρόγραφη γραφή δεν είναι μια τεχνική ικανότητα που αφορά μόνο το σχολείο. Είναι ένας τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος μαθαίνει να επιβραδύνει, να δομεί, να οργανώνει. Η γραφή απαιτεί χρόνο και ο χρόνος επιτρέπει τη σκέψη. Όταν μια γενιά γράφει όλο και λιγότερο με το χέρι, δεν χάνει μόνο τη δεξιότητα των γραμμάτων· χάνει έναν ρυθμό σκέψης που υπήρξε θεμέλιο της ανθρώπινης συνειδητότητας.
Τα ψηφιακά μέσα, από την άλλη, εκπαιδεύουν τον εγκέφαλο σε μια νέα οικονομία προσοχής. Λιγότερες λέξεις, πιο άμεσες εντυπώσεις, ελάχιστη συνοχή. Ένας κόσμος στον οποίο η παράγραφος θεωρείται υπερβολή και η πρόταση πολυτέλεια. Δεν πρόκειται απλώς για αλλαγή στην επικοινωνία· πρόκειται για αλλαγή στις ίδιες τις νοητικές δομές που επιτρέπουν στον άνθρωπο να αφηγηθεί, να ερμηνεύσει, να κατανοήσει.
Αν η γραφή αποτέλεσε το εργαστήριο μέσα στο οποίο ο Homo Sapiens έμαθε να σκέφτεται με συνέπεια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως ένα νέο εργαστήριο όπου η σκέψη μαθαίνει να αποδομείται. Η ικανότητα της Γενιάς Ζ να συμπυκνώνει τα πάντα σε δέκα λέξεις είναι εντυπωσιακή, αλλά το τίμημα μπορεί να είναι η απώλεια της δυνατότητας για σύνθετη ανάλυση· μια δεξιότητα πάνω στην οποία οικοδομήθηκαν δημοκρατίες, επιστήμες και πολιτισμοί.
Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν γράφουν άσχημα τα παιδιά. Το πραγματικό ερώτημα είναι τι είδους νου διαμορφώνει μια κοινωνία που εκπαιδεύει τις νεότερες γενιές να σκέφτονται με ταχύτητα, αλλά όχι με βάθος; Αν δεν απαντήσουμε σε αυτό, ίσως σύντομα ανακαλύψουμε ότι δεν χάσαμε απλώς τη χειρόγραφη γραφή. Χάσαμε μέρος της ικανότητάς μας να αφηγούμαστε τον ίδιο μας τον κόσμο.
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, M.Ed. Φιλόλογος