Η ελληνική ιστορία είναι πλούσια σε θρύλους που συχνά έχουν υπερισχύσει της αλήθειας, διαμορφώνοντας μια εικόνα που απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Από την κινηματογραφική αναπαράσταση μέχρι την προπαγάνδα, πολλοί μύθοι έχουν ριζώσει στη συλλογική συνείδηση. Είναι ώρα να καταρρίψουμε επτά από τους πιο διαδεδομένους και να ανακαλύψουμε την πραγματική πολυπλοκότητα των γεγονότων.
Πρώτος και πιο διάσημος είναι ο μύθος των 300 Σπαρτιατών. Η ταινία δίδαξε ότι 300 μόνο Σπαρτιάτες πολέμησαν εναντίον εκατομμυρίων Περσών στις Θερμοπύλες. Ωστόσο, η ιστορική αλήθεια είναι πιο εντυπωσιακή: υπήρχαν 7.000 Έλληνες στρατιώτες συνολικά, συμπεριλαμβανομένων 700 Θεσπιέων, 400 Θηβαίων και χιλιάδων άλλων από διάφορες πόλεις-κράτη. Η δόξα δόθηκε αποκλειστικά στους 300 Σπαρτιάτες κυρίως λόγω του καλύτερου «PR» της Σπάρτης από τον Ηρόδοτο. Αυτός ο κοινός αγώνας 7.000 ανδρών που κράτησαν μια αυτοκρατορία για τρεις μέρες είναι ο πραγματικός ηρωισμός.
Ένας άλλος διαδεδομένος μύθος αφορά την εμφάνιση του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος συχνά απεικονίζεται ως ξανθός, ειδικά σε δυτικές παραγωγές. Κανένας αρχαίος ιστορικός, όμως, δεν τον περιγράφει έτσι. Ο Πλούταρχος μιλά για μελαχρινά μαλλιά με ξανθές ανταύγειες, ενώ ο Αριανός για καστανά. Τα μάτια του ήταν ετεροχρωμικά, ένα σκούρο και ένα ανοιχτό, όχι γαλανά. Η επικράτηση της ξανθής εικόνας οφείλεται στους Ευρωπαίους ζωγράφους της Αναγέννησης και αργότερα στη ναζιστική προπαγάνδα. Στην πραγματικότητα, ο Αλέξανδρος ήταν ένας Μακεδόνας με μεσογειακή, μελαχρινή εμφάνιση, κάτι που, φυσικά, δεν μείωσε καθόλου το μεγαλείο των κατακτήσεών του.
Η εικόνα της σκληρής Σπάρτης έχει οδηγήσει και στον μύθο της ρίψης των ασθενικών μωρών στον Ταΰγετο (από την αποβάδα). Αυτή η ιστορία, που προέρχεται κυρίως από τον Πλούταρχο 500 χρόνια μετά την κλασική Σπάρτη, πιθανότατα δεν είναι αλήθεια. Οι αρχαιολόγοι που έσκαψαν τον Ταΰγετο για δεκαετίες δεν βρήκαν ούτε έναν σκελετό μωρού. Αντίθετα, βρέθηκαν σκελετοί εκτελεσμένων ενηλίκων. Η Σπάρτη πιθανόν ήταν σκληρή, αλλά ο μύθος του baby-throwing είναι επιστημονικά αναπόδεικτος, αν και ταιριάζει στην εικόνα της.
Ένας εξαιρετικά διαδεδομένος οπτικός μύθος είναι αυτός των λευκών μαρμάρων και αγαλμάτων, τα οποία θεωρούνται σύμβολο της ελληνικής τελειότητας. Η αλήθεια είναι πως τα αρχαία ελληνικά αγάλματα ήταν πολύχρωμα, βαμμένα με κόκκινα χείλη, μπλε μάτια, χρυσά μαλλιά και πορφυρά ρούχα. Η επιστήμη, μέσω υπεριώδους φωτισμού και χημικής ανάλυσης, έχει αποκαλύψει ίχνη των αρχικών χρωμάτων. Τα αγάλματα φαίνονται λευκά σήμερα γιατί τα χρώματα ξέβαψαν με το πέρασμα 2.500 χρόνων. Όταν ανακαλύφθηκαν κατά την Αναγέννηση, οι Ευρωπαίοι υπέθεσαν λανθασμένα ότι ήταν λευκά εξ αρχής, διαιωνίζοντας το λάθος.
Άλλοι μύθοι αφορούν πρόσωπα και γεγονότα. Ο Λυκούργος, ο νομοθέτης που ίδρυσε τη Σπάρτη ως στρατιωτική μηχανή, πιθανότατα δεν υπήρξε ποτέ. Οι αρχαίοι ιστορικοί διαφωνούν για το πότε έζησε, με διαφορές που φτάνουν τα 300 χρόνια. Ο Λυκούργος ήταν μάλλον ένα όνομα που δόθηκε στη συλλογική διαδικασία αιώνων νομοθετικών αλλαγών που δημιούργησαν τη Σπάρτη. Επίσης, η Τροία θεωρούνταν για αιώνες μύθος, μέχρι που ο Heinrich Schliemann ξεκίνησε τις ανασκαφές το 1870. Παρότι αρχικά έκανε λάθος, καταστρέφοντας την πραγματική Τροία για να βρει ένα παλαιότερο στρώμα, οι σύγχρονες αρχαιολογικές έρευνες επιβεβαίωσαν ότι η πόλη υπήρχε γύρω στο 1200 π.Χ. και καταστράφηκε από πυρκαγιά, όπως περιγράφει ο Όμηρος.
Τέλος, το υγρό πυρ, το μυστικό όπλο του Βυζαντίου, περιβάλλεται από τη μαγεία ενός «χαμένου μυστικού». Ωστόσο, η χημεία του είναι γνωστή: ήταν ένα μείγμα με βάση το πετρέλαιο, νάφθα, ρετσίνι, θείο και άργιλο (quick lime), το οποίο αντιδρούσε με το νερό και δημιουργούσε θερμότητα, αναφλέγοντας το πετρέλαιο. Δεν ήταν μαγεία, αλλά ευφυής μηχανική. Η συνταγή δεν χάθηκε, αλλά πέρασε στους Οθωμανούς μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, αν και ο μύθος ενός χαμένου μυστικού ήταν πιο ελκυστικός για τη Δύση.