Οι χρόνοι των ρημάτων, η χρονική βαθμίδα και το ποιόν ενέργειας στα νέα ελληνικά

ΧΡΟΝΟΙ ΡΗΜΑΤΩΝ

❏ Χρόνος ονομάζεται η τοποθέτηση ενός γεγονότος, μιας ενέργειας ή μιας κατάστασης σε ένα σημείο του χρονικού άξονα (παρελθόν, παρόν, μέλλον). Δηλαδή, ο χρόνος κατ' αρχάς φανερώνει πότε έγινε αυτό που σημαίνει το ρήμα.

✔ Στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν οχτώ χρόνοι: ενεστώτας, παρατατικός, μέλλοντας εξακολουθητικός, μέλλοντας συνοπτικός, αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, μέλλοντας συντελεσμένος.

τύπος	χρόνος
τρέχω έτρεχα θα τρέχω έτρεξα θα τρέξω έχω τρέξει είχα τρέξει θα έχω τρέξει	ενεστώτας παρατατικός εξακολουθητικός μέλλοντας αόριστος στιγμιαίος μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελεσμένος μέλλοντας

ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ

Κατηγορίες χρόνων ανάλογα με την χρονική βαθμίδα τους

✔ Οι χρόνοι μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες ανάλογα με τη χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν, μέλλον) στην οποία τοποθετούνται:

α. παρελθοντικοί: παρατατικός, αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος

β. παροντικοί: ενεστώτας, παρακείμενος

γ. μελλοντικοί: εξακολουθητικός μέλλοντας, συνοπτικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας

παρελθοντικοί	παροντικοί	μελλοντικοί
παρατατικός αόριστος υπερσυντέλικος	ενεστώτας παρακείμενος	εξακολουθητικός μέλλοντας στιγμιαίος μέλλοντας συντελεσμένος μέλλοντας

Σημασία και χρήση των χρόνων

• Ο ενεστώτας χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε μια πράξη που γίνεται στο παρόν εξακολουθητικά, π.χ. Κάθομαι στο γραφείο και γράφω.

• Ο παρατατικός χρησιμοποιείται για να τονίσουμε τη διάρκεια ή την επανάληψη μιας πράξης που γινόταν στο παρελθόν, π.χ. Το Σάββατο διάβαζα τρεις ώρες (δίνουμε έμφαση στη διάρκεια)

Το καλοκαίρι ξυπνούσα αργά το μεσημέρι (δίνουμε έμφαση στην επανάληψη)

• Ο αόριστος χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε συνοπτικά ένα γεγονός που έγινε στο παρελθόν, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του αλλά το ίδιο το γεγονός, π.χ. Το Σάββατο διάβασα τρεις ώρες (δίνουμε έμφαση στο γεγονός – όχι στη διάρκεια)

• Ο εξακολουθητικός μέλλοντας χρησιμοποιείται για να τονίσουμε τη διάρκεια ή την επανάληψη μιας πράξης στο μέλλον, π.χ. Αύριο θα γράφω όλο το απόγευμα (δίνουμε έμφαση στη διάρκεια)

Από αύριο θα ξυπνάω πολύ νωρίς (δίνουμε έμφαση στην επανάληψη) 

• Ο συνοπτικός μέλλοντας χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε συνοπτικά ένα γεγονός που θα γίνει στο μέλλον, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του αλλά το ίδιο το γεγονός, π.χ. Απόψε θα κοιμηθώ αργά (δίνουμε έμφαση στο γεγονός – όχι στη διάρκεια)

• Ο συντελεσμένος μέλλοντας χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε ένα γεγονός που θα έχει ολοκληρωθεί (συντελεστεί) στο μέλλον, πριν από κάτι άλλο, π.χ. Όταν επιστρέψεις, θα έχω κοιμηθεί

• Ο παρακείμενος χρησιμοποιείται για να μιλήσουμε για ένα γεγονός που έχει γίνει στο παρελθόν και τα αποτελέσματά του φτάνουν στο παρόν, π.χ. Μέχρι σήμερα έχω ξοδέψει εκατό ευρώ (η πράξη έγινε στο παρελθόν αλλά το αποτέλεσμά της φτάνει στο παρόν)

• Ο υπερσυντέλικος χρησιμοποιείται για να μιλήσουμε για κάτι που έχει γίνει στο παρελθόν πριν από ένα άλλο γεγονός, π.χ. Όταν ήρθες, είχα φύγει

✔Ο ενεστώτας και ο αόριστος μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν άχρονα, χωρίς δηλαδή να τοποθετούν την ενέργεια σε συγκεκριμένη χρονική βαθμίδα, αλλά να την παρουσιάζουν ως επαναλαμβανόμενη. Στην περίπτωση αυτή ονομάζονται γνωμικός ενεστώτας και γνωμικός αόριστος αντίστοιχα, και χρησιμοποιούνται συνήθως στις παροιμίες. Με τον ίδιο

τρόπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ο εξακολουθητικός μέλλοντας, π.χ. Όποιος βιάζεται, σκοντάφτει.

Ποιος είδε το Θεό και δεν τον φοβήθηκε.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι παραπάνω σημασίες των ρημάτων και η κατάταξή τους στις χρονικές βαθμίδες του παρελθόντος παρόντος ή μέλλοντος αναφέρονται όταν μελετάμε το ρήμα στην οριστική έγκλιση.

ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Ποιόν ενέργειας είναι μια μορφολογική κατηγορία που αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει ο ομιλητής το αν η ενέργεια που δηλώνει το ρήμα εμφανίζεται ως ολοκληρωμένη, ως εξελισσόμενη, ως μοναδικό γεγονός κτλ. Ως προς το ποιόν ενέργειας στην οριστική διακρίνονται τρία είδη χρόνων: α) οι μη συνοπτικοί ή εξακολουθητικοί (ενεστώτας, παρατατικός και εξακολουθητικός μέλλοντας), β) οι συνοπτικοί ή στιγμιαίοι (αόριστος και συνοπτικός μέλλοντας) και γ) οι συντελεσμένοι (παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας). Στην υποτακτική διακρίνονται: η υποτακτική ενεστώτα (λέγεται και εξακολουθητική υπoτακτική), η υποτακτική αορίστου (λέγεται και συνοπτική υποτακτική) και η υποτακτική παρακειμένου (λέγεται και συντελεσμένη υποτακτική). Στην προστακτική διακρίνονται: η προστακτική ενεστώτα (λέγεται και εξακολουθητική προστακτική) και η προστακτική αορίστου (λέγεται και συνοπτική προστακτική).

Κατηγορίες χρόνων ανάλογα με το ποιόν ενέργειάς τους

Στην Οριστική

α. μη συνοπτικοί ή εξακολουθητικοί: ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη γίνεται συνέχεια ή με επανάληψη

β. συνοπτικοί ή στιγμιαίοι: αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας.  Φανερώνουν ότι μια πράξη έγινε ή θα γίνει χωρίς συνέχεια ή επανάληψη

γ. συντελεσμένοι: παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη έχει ήδη γίνει.

Ποιόν ενέργειας	Παροντικοί	Παρελθοντικοί	Μελλοντικοί
Μη συνοπτικοί	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ διαβάζω	ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ διάβαζα	ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα διαβάζω
Συνοπτικοί		ΑΟΡΙΣΤΟΣ διάβασα	ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα διαβάσω
Συντελεσμένοι	ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ έχω διαβάσει	ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ είχα διαβάσει	ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα έχω διαβάσει

Στην Υποτακτική

ποιόν ενέργειας		ενεργητική φωνή	παθητική φωνή
εξακολουθητικό ή μη συνοπτικό	υποτακτική ενεστώτα	να δένω	να δένομαι
στιγμιαίο ή συνοπτικό	υποτακτική αορίστου	να δέσω	θα δεθώ
συντελεσμένο	υποτακτική παρακειμένου	να έχω δέσει	να έχω δεθεί

Στην Προστακτική

ποιόν ενέργειας		ενεργητική φωνή	παθητική φωνή
εξακολουθητικό ή μη συνοπτικό	προστακτική ενεστώτα	δένε	(δένου)
στιγμιαίο ή συνοπτικό	προστακτική αορίστου	δέσε	δέσου

Ασκήσεις

Να ταιριάξεις τους τύπους των ρημάτων στον κατάλληλο χρόνο (7 ασκήσεις) Να βρεις τους χρόνους των ρημάτων (2 ασκήσεις) ** Σχημάτισε τους χρόνους του ρήματος ντύνω στην ενεργητική και παθητική φωνή Σχημάτισε τους χρόνους του ρήματος απαντώ στην ενεργητική και παθητική φωνή Σχημάτισε στην ενεργητική φωνή στο α' ενικό πρόσωπο της οριστικής τους χρόνους των ρημάτων που ζητούνται. Σχημάτισε στην παθητική φωνή στο α' ενικό πρόσωπο της οριστικής τους χρόνους των ρημάτων που ζητούνται.