Η αυτονομία της Επτανήσου και η πρώτη ελληνική σημαία την 1η Νοεμβρίου του 1800

Τα Επτάνησα είχαν το προνόμιο, εν αντιθέσει προς τον υπόλοιπο ελ­ληνικό χώρο, να μην αποτελέσουν τμήμα της Οθωμανικής Αυτο­κρατορίας. Αντιθέτως, παρέμει­ναν για μεγάλο χρονικό διάστημα υπό την εξουσία της «Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας», η οποία είχε αρχίσει να επεκτείνεται στο χώρο αυτό από το 1383, με την κατάληψη της Κέρ­κυρας. Η Ενετική κυριαρχία στο χώρο των Επτανήσων είχε πολλαπλές συνέπειες για τον ελληνικό πληθυσμό τους: την εξοικείωση των κατοίκων με τη δυτική κουλτούρα, την ανεμπόδιστη άσκηση ~ων θρη­σκευτικών λειτουργιών, την απρόσκοπτη χρήση της γλώσσας και τη δημιουργία μιας κοινωνικής δομής που έμοιαζε με την αντίστοιχη των δυτικών χωρών (διάκριση μεταξύ πόλης-περιφέρειας, έντονες ταξικές διαφορές.

Η μακραίωνη κυριαρχία των Ενετών καταλύθηκε οριστικά την περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων, που συγκλόνισαν την Ευρώπη μετά το 1797. Η συνθήκη της Κων­σταντινούπολης μεταξύ Γαλλίας, Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρα­τορίας (1800) καθόρι­ζε καθεστώς αυτονομίας για τα Επτάνησα, υπό Τ!1ν επικυριαρχία της Πύλης. Συγκροτήθηκε έτσι η Επτάνησος Πο­λιτεία, το πρώτο ελεύ­θερο ελληνικό κρατίδιο των νεότερων χρόνων. Το 1807 η Γαλλία κα­τέλαβε τα νησιά, τα οποία επέστρεψαν στον έλεγχο της Βρετανίας με τη συνθήκη της Βιέννης, το 1815. Από το 1817 τα νη­σιά απέκτησαν Σύνταγμα και τέθηκαν επίσημα «υπό την προστασία της βα­σίλισσας της Μεγάλης Βρετανίας». Ουσιαστι­κά – και παρά την ύπαρ­ξη Κοινοβουλίου και Γερουσίας – η πραγμα­τική εξουσία βρισκόταν στα χέρια του διορι­σμένου από τη Βρετανία – ύπατου αρμοστή.

Η περίοδος που ακολούθησε έθεσε σε δοκιμασία τις αντοχές του καθεστώτος, κυρίως με τις τοπικές εξεγέρσεις εναντίον των Βρετανών.

Οι ενέργειες αυτού του τύπου αντικατόπτριζαν τη διαμόρφωση ανταγωνι­στικών κομματικών σχηματισμών, που διαφοροποι­ούνταν ως προς το ενδεχόμενο αποτίναξης της βρετανικής προστασίας. Επίσης, εξέφραζαν τη διάχυση των ιδε­ών του Διαφωτι­σμού, μιας και ο χώρος ήταν προνο­μιακός ως προς τη διείσδυση φιλελεύ­θερων ιδεών, κυ­ρίως από την ιταλι­κή χερσόνησο.

Η εσωτερική αυ­τή διαμάχη πήρε οξύτερο χαρακτήρα με την Ελληνική Επανάσταση και τη δημιουργία του ελληνικού βασιλείου. Το κύριο αίτημα της πλέον ριζο­σπαστικής μερίδας των Επτανήσιων ήταν η Ένωση με την Ελλάδα. Επιπλέον, απαιτούσαν κοινωνικές και πολιτικές μεταρ­ρυθμίσεις (καθιέρω­ση καθολικής ψηφο­φορίας, ελευθεροτυ­πία). Στους κόλ­πους της προοδευτι­κής αυτής μερίδας βρέθηκαν επιφανείς προσωπικότητες της εποχής (όπως ο ποιητής Αριστοτέ­λης Βαλαωρίτης).

Η τελική ενσω­μάτωση των Επτα­νήσων στο ελληνικό κράτος πραγματο­ποιήθηκε στις 21 Μαΐου 1864, ως «δώρο» της Βρετανίας στο νέο ηγε­μόνα της Ελλάδας, Γεώργιο Α’.» Τερματίστηκε έτσι οριστικά το καθεστώς της αυτονομίας και η περιοχή συνέδεσε την τύχη της µε τις γενι­κότερες περιπέτειες του ελληνι­σµού.

Η σηµαία της Επτανήσου Πολιτείας αποτέλεσε προϊόν διαπραγµατεύσεων, καθώς η αρχική πρόταση αφορούσε στη χρησιµοποίηση του συµβόλου του φοίνικα, ο οποίος αναγεννιέται από την τέφρα του. Το συγκεκριµένο σύµβολο δεν έγινε δεκτό από την Πύλη, καθώς θεωρήθηκε ότι υπονοεί επαναστατικές διαθέσεις. Αντιθέτως, έγινε δεκτή η χρησιµοποίηση του ενετικού συµβόλου του φτερωτού λέοντα του Αγίου Μάρ­κου (υπόµνηση του παρελθόντος).

Ο κιτρινωπός λέοντας βρίσκεται σε µπλε φόντο και φέρει κλειστό ευαγγέλιο µε σταυ­ρό, από το οποίο εξέχουν εφτά λόγχες, οι οποίες συµβολίζουν τον αριθµό των νησιών. Στην αρχική εκδοχή της σηµαίας, που υψώθηκε στην Κέρκυρα στις 13 Ιανουαρίου 1801, υπήρχε αποτύπωση ταινίας που συνέδεε τις λόγχες και έφερε τον αριθµό 1800 (υπενθύµιση του έτους συγκρότησης της Πολιτείας). Το 1807, µε την κατάληψη των νησιών από τους Γάλλους, έπαψε να χρησιµοποιείται. Επανήλθε µετά το 1815 µε τροποποιήσεις, καθώς αφαιρέθηκε η ταινία και προστέθηκε το σύµβολο της βρετανικής ένωσης άνω αριστερά.

Το κείμενο που ακολουθεί υπογράφεται από τον Φάνη Μιχαλόπουλο, λόγιο δημοσιογράφο, και Προέρχεται από μελέτη του με τίτλο «Ο Τσάρος Παύλος ο Α ʽ», που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα «Εθνος» το 1953.

Η ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΟΥ

Μετʼολίγας ημέρας, την Ιην Νοεμβρίου του 1800, εωρτάσθη και εν Κωνσταντινουπόλει η σύστασις της νέας Πολιτείας μετʼ ασιατικής πράγματι επισημότητος και μεγαλοπρεπείας. Ο Καποδίστριας και ο Δεσύλλας ήσαν σι πληρεξούσιοι της Επτανήσου εις την τουρκικήν πρωτεύσυσαν. Η μεσημβρία της ημέρας εκείνης ωρίσθη όπως παρουσιασθούν σύτοι ενώπιον του Μεγ. Βεζύρου, δια να παραλάβουν και τα σύμβολα της νέας Πολιτείας, την σημαίαν της και το Σύνταγμα. Μετά πολλάς συζητήσεις, καθʼ ας πολλά προετάθησαν σχέδια, απεφασίσθη όπως η σημαία της Πολιτείας των Επτά Νήσων αποτελεσθή βασικώς εκ των στοιχείων της σημαίας της πρώην κυριάρχου Βενετίας. Ματαίως άλλοι, πατριωτικώτεροι, πρότεινον τον φοίνικα, ως σύμβολον εθνικής αναγεννήσεως και προάγγελον της μελλούσης αναστάσεως ολοκλήρου του Έθνους. Η ιδέα αυτή απερρίφθη υπό των άλλων, των συντηρητικών, οι οποίοι εθεώρσυν την νέαν πολιτε ως συνέχειαν της Βενετοκρατίας, μέλλουσαν να εξασφαλίση εις αυτούς τα προνόμια της μακαρίας εκείνης εποχής, της παντοδυναμίας του αρχοντολογίου. Αυτοί τέλος και υπερίσχυσαν, η δε σημαία κατηρτίσθη ως εξής, ενθυμίζουσα καθʼ όλα τον βενετικόν λέοντα: επί μεταξίνου υφάσματος, χρώματος κυανού, ετέθη ο παλαιός βενετικός λέων, κιτρίνου χρώματος καιπτερωτός, Κρατών ΤΟ ευαγγέλιον κεκλεισμένον, επί του οποίου ευρίσκετο σταυρός και επʼ αυτού επτά λόγχαι, σύμβολον των επτά νήσων της νέας Πολιτείας.

ΟΙ ΕΠΤΑΝΗΣΙΟΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΙ ΠΡΟ ΤΟΥ Μ. ΒΕΖΥΡΟΥ

Οι πληρεξούσιοι της Επτανήσου Καποδίστριας και Δεσύλλας, ενδυθέντες καταλλήλως ως Επτανήσιοι ευγενείς, ανεχώρησαν εκ της εν Πέραν κατοικίας των, έφιπποι, συνοδευόμενοι υπό του διερμηνέως, του γραμματέως των και της άλλης συνοδείας των υπηρετών των. Όταν έφθασαν εις το Τοπ Χανέ εισήλθον εις πολυτελέστατον πλοιάριον, παραχωρηθέν υπό του Σουλτάνου. Πλείστα ακάτια Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως και λέμβοι των παρορμούντων εκεί ελληνικών πλοίων συνώδευον το πλοιάριον των πληρεξσυσίων, μέχρι της πλευρίσεως του εις την αποβάθραν του Βαχρέ. Εκεί τους ανέμενον ίπποι φέροντες χρυσούς χαλινούς κʼεφίππια επίχρυσα μετά χρυσών αναβατήρων. Ανελθόντες δʼεπί των ίππων κατηυθύνθησαν εις την Υψηλήν Πύλην. Τότε ο Μέγας Διερμηνεύς Κωνσταντίνος Υψηλάντης τους παρέλαβε και τους ωδήγησεν εις τον ΡέΙς εφένδην, τον υπουργόν των Εξωτερικών της Τουρκίας, και κατόπιν εις αυτόν τον Μέγαν Βεζύρην. Τούτον προσεφώνησε καταλλήλως ο Καποδίστριας, απήντησε δε ο Τούρκος μεγιστάν. Ακριβώς τότε εισήλθεν εις την αίθουσαν εΙς ιιγιούζμπασης» (εκατόνταρχος), πολυτελέστατα ενδεδυμένος, φέρων εις τας χείρας του την σημαίαν της νέας Πολιτείας και μέσα εις χρυσοποίκιλτον θήκην το Σύνταγμα της Επτανήσου μετά του φιρμανίου και του διπλώματος. Ο Μέγας Βεζύρης έλαβεν αυτά ανά χείρας, τα ησπάσθη και τα έθεσεν επί της κεφαλής του εις ένδειξιν σεβασμού.

Κατόπιν τα παρέδωσεν εις τον Καποδίστριαν ειπών προς αυτόν:
«Εύχομαι εις την νέαν Πολιτείαν πολλά τα έτη και ευημερίαν!»
Μετά την τελετήν της αναγνωρίσεως της νέας Πολιτείας και της
παραδόσεως εις τους πληρεξουσίους της της σημαίας και του

Συντάγματος αυτής, οι απεσταλμένοι απεχαιρέτησαν τον Μέγαν Βεζύρην, όστις προσέφερεν εις αυτούς πολύτιμα δώρα, και κατόεισήλθον εις την μεγάλην αίθουσαν Του Συμβουλίου. Προπορεύοντο Κεφαλλήν πλοίαρχος, κρατών εις τας χείρας του την σημαίαν του νέου Κράτους, και εις άλλος ʽΕλλην το Σύνταγμα. Εις την αίθουσαν ανεμένον πλείστοι εξέχοντες ομογενείς της Πόλεως καθώς και Μουσουλμάνοι, σι οποίοι εξέσπασαν εις ζητωκραυγάς επί τη θέα της πρώτης σημαίας ενός απελευθερωθέντος τμήματος του ελληνικού Έθνους. Ιδίως σι Έλληνες δακρύοντες κατεφίλουν την σημαίαν εκείνην, τις σίδε
αναλογιζόμενοι δια το μέλλον της υποδούλου πατρίδος των. Ναι, σημαία εκείνη προεμήνυε την μέλλουσαν ανάστασιν και απελευθέρωσιν του δυστυχισμένου και τυραννισμένου ελληνικού Γένους.,. Γενική τότε εξέσπασε κραυγή από τα χείλη των ομογενών:
«Ζήτω η νέα ελληνική πολιτεία !»
«Ζήτω η ελευθέρα Επτάνησος !»

Η ΠΟΜΠΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΦΑΝΑΡΙ

Προσεφέρθησαν αναψυκτικά κατά το τουρκικόν έθιμον και τέλος επτανησιακή πρεσβεία ανεχώρησεν, ακολουθούμενη υπό πολλών Ελλήνων και άλλων ξένων και Μουσουλμάνων. Εξελθούσα της Υψηλής Πύλης ανήλθεν επί των αναμενόντων ίππων, και επροχώρησε κατευ&υνόμενη προς τα Πατριαρχεία, όπως η νέα Πολιτεία, η σημαία της και το Σύνταγμα ευλογη θούν υπό του Οικουμενικού Πατριάρχου, ως εθνάρχου του ελληνικού Γένους.
Προηγείτο ο Κεφ αλλήν πλοίαρχος έφιππος, φέρων επί των χειρών του τον κοντόν της ανεμιζόμενης σημαίας, ηκολούθει τάγμα Γενιτσάρων και Τσασύσηδων και κατόπιν ήρχετο η πρεσβεία.
παρέλασις ήτο μεγαλοπρεπεστάτη. Όλοι οι Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως είχον εξέλθει εις τους δρόμους, από τους οποίους θα διήρχετο η πομπή, όπως παρακολουθήσουν το σημαντικώτερον γεγονός της Φυλής, ύστερα από δουλείαν 350 χρόνων, την τελετήν της απελευθερώσεως ενός μικρού τμήματος του Έθνους. Τα δάκρυα έρρεον από τα μάτια εκ της συγκινήσεως και άνθη έρραινον την σημαίαν και την πρεσβείαν. Χιλιάδες Έλληνες ηκολούθουν την πομπήν, συνεχώς προστιθεμένων και άλλων εις την συράν της παρελάσεως.

Η ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ

Επί τέλους έφθασαν εις την αυλήν των Πατριαρχείων, η οποία επληρώθη ομογενών, καθώς και τα πέριξ. Εκεί σι πληρεξούσιοι αφίππευσαν. Τους υπεδέχθησαν εξ επίσκοποι, με τας χρυσοποικίλτους στολάς των. Τέσσαρες ιερείς εκράτουν το Ευαγγέλιον, άλλοι τον Σταυρόν, άλλοι την εικόνα της θεομήτορος και άλλοι εκείνην του Χριστού. Η πομπή επροχώρησε, έχουσα πάντοτε επί κεφαλής τον Κεφαλλήνα τον φέροντα την ιονικήν σημαίαν, και εισήλθον εις τον πατριαρχικόν ναόν, απαστράπτοντα εξ ανημμένων λαμπάδων και ευωδιάζοντα εκ του λιβανωτσύ. Ο Πατριάρχης ίστατο όρθιος επί του θρόνου και γύρω ολόκληρος η Ιερά Σύνοδος εκ μητροπολιτών. Οι πληρεξούσιοι προσεκύνησαν τον Αρχηγόν της Εκκλησίας, ο οποίος δακρύων ηυλόγησεν αυτούς και κατόπιν την σημαίαν καθώς και το Σύνταγμα, τα οποία και ησπάσθη… Ηκολούθησε σεμνή ιεροτελεστία, δοξολογία και δέησις υπέρ της ευημερίας της νέας πολιτείας, όπως κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Κατά το πέρας της η εκκλησία αντήχησε και πάλιν από την κραυγήν των παρευρεθέντων εκεί.
«Ζήτω η νέα ελληνική πολιτεία !»
«Ζήτω η ελευθέρα Επτάνησος !»
«Πολλά τα έτη της πολιτείας !»

Ο Πατριάρχης κατήλθε του θρόνου και συνοδευόμενος υπό της Ιεράς Συνόδου ηγήθη της πομπής, ήτις εξελθούσα του ναού κατηυθύνθη εις το Συνοδικόν. Είποντο η σημαία, η πρεσβεία και πλήθη ομογενών, τα οποία ανήλθον εις την μεγάλην πατριαρχικήν αίθσυσαν. Ο εθνάρχης ησπάσθη και πάλιν την σημαίαν και το Σύνταγμα, καθώς και τους πληρεξσυσίους. Επηκολούθησε δεξίωσις. Προσεφέρθησαν καφές, ποτά και γλυκίσματσ. Και πάλιν ήχησαν ευχαί υπέρ της ευημερίας της νέας πολιτείας, τέλος δʼ έληξεν η υποδοχή παρά τω Πατριάρχη. Προσκυνήσαντες και ασπασθέντες τας χείρας του ανεχώρησαν εκ του πατριαρχικού οίκου. Εφιππεύσαντες δε και πάλιν, διήλθον δια των αυτών οδών, κατευθυνόμενοι εις την αποβάθραν του Βαχρέ. Τα συνηγμέναπλήθη των ομογενών εν συγκινήσει και δακρύοις εχαιρέτων την ιονικήν σημαίαν και τους πληρεξουσίους καθώς και την ακολουθίαν των. Όταν έφθασαν εις την αποβάθραν εσήλθον εις πολυτελές πλοιάριον Το προσφερθέν υπό Του Σουλτάνου. Επί της πρώρας ανεπετάσθη η ιονική σημαία.

Ο ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΗΜΑΙΑΣ

Ευθύς δε ως εξεκίνησε, πλήθος ελληνικών λεμβών και ακατίων συνώδευσε το πλοιάριον των πληρεξουσ Μόλις έφθασε προ των ναυλοχούντων πολεμικών της Ρωσίας και της Αγγλίας, ταύται εχαιρέτισαν δια 21 κανονιοβολισμών την πρώτην ελληνικήν σημαίαν. Πλείστα ελληνικά πλοία ελλιμενισ μένα εκεί, σπετσιωτικα και υδραΙκά, εχαιρέτισαν επίσης την ιονικήν σημαίαν δια 21 κανονιοβολισμών! Ολόκληρος ο Κεράτιος Κόλπος αντήχει εκ ζητωκραυγών και κανονιοβολισμών.

Η χαρά ήτο γενική και μάλιστα μεταξύ των ομογενών και των ξένων. Τα Πρόσωπα των Ελλήνων έλα μπον εξ υπερηφανείας και ελπίδων. Τα μάτια εβούρκωναν εκ συγκινήσεως προ του πρωτοφανούς εκείνου δια τον Ελληνισμόν θεάματος. Όταν τέλος η λέμβος έφθασεν εις το Τόπ Χανέ, τα οθωμανικά πολεμικά πλοία εχαιρέτισαν την ιονικήν σημαίαν δια πυκνών κανονιοβολισμών, η δε εκεί τοποθετημένη οθωμανική πυροβολαρχία ήρχισε βάλλουσα, τιμή ήτις δια πρώτην φοράν απενέμετο εις ξένην σημαίαν από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως το 1453! Αυτός ο Σουλτάνος λέγεται ότι παρηκολούθησε την πομήν εκείνην.

ΠΩΣ ΘΑ ΕΔΗΛΟΥΤΟ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΣΟΥΛΤΑΝΟΝ

Ως δείγμα της υποταγής των νήσων προς την Τουρκίαν, η ιονική σημαία Θα υψώνετο επί τινος ιονικού πλοίου επισήμως. Τούτο διερχόμενον κάτωθεν των ανακτόρων του Βοσπόρου Θα εχαιρέτα, εις δήλωσιν της υποτελείας της Επτανήσου προς τον Σουλτάνον. Πράγματι η τοιαύτη εορτή ωρίσθη υπό των Τούρκων δια την 2Οήν Μαρτίου του 1801.

Η ΤΕΛΕΤΗ 

Ιδού πως την περιέγραψεν αυτόπτης, παραστάς εις αυτήν:

Το πλοίον «Παναγία Τριάς», ανήκον εις τον Κεφαλλήνα Γεράσιμον Κοντογσύρην, εκπλεύσαν από της αποβάθρας του ΚαράκιοΙ κατηυθύνθη προς τα ασιατικά παράλια κʼ έπλευσεν είτα προς τας Πριγκηποννήσσυς άνευ σημαίας. Ολίγον ύστερον, ο επιτετραμμένος της Πολιτείας Λευκόκιλος, μετά του διερμηνέως, του γραμματέως της πρεσβείας και άλλων Επτανησίων, ήρχοντο επιβαίνοντες λέμβων εις συνάντησιν του πλοίου. Ανελθόντων απάντων επί του πλοίου τούτου εψάλη αγιασμός παρά του προσκληθέντος ιερέως, ευλογηθείσα 8ʼ η σημαία της Επτανήσου ανεπετάσθη ιτρώτην ήδη φοράν επί του ιστού του πλοίου, χαιρετισθείσα δια τινων κανονιοβολισμών.

Το πλοίον επληρώθη αμέσως υπό πλήθους των συρρευσάντων εμπόρων και πλοιάρχων Επτανησίων. Ωθούμενον δε υπό ουρίου ανέμου έπλεε πλησίστιον και εχαιρέτα διʼ είκοσι και ενός κανονιοβολισμών, καθʼ ήν στιγμήν παρέκαμπτε το ακρωτήριον, όπου υψούνται εντός αειθαλούς άλσους τα σουλτανικά ανάκτορα. Είτα στρέψαν την πρώραν κατηʼυθύνθη εις Τόπ Χανέ, όπου εχαιρέτισε και αντεχαιρετίσθη. Τα εκεί πλησίον ελλιμενισ μένα πλοία διαφόρων εθνών ύψωσαν τας σημαίας των, μεταξύ δε τούτων τέσσαρα επτανησιακά ύψωσαν το πρώτον τότε την εθνικήν σημώαν, λαβόντα προηγουμένως το σχετικόν φφμάνιον. Ο Σουλτάνος εκ των ανακτόρων παρηκολούθησε την εορτήν και ησθάνθη ιδιαιτέραν χαράν δια την ύψωσιν της ιονικής σημαίας, η οποία ήτο και σημαία των νέων υποτελών του…

Περισσότερα ιστορικά αφιερώματα εδώ.