Στη σημερινή εποχή υπάρχουν πολλά «σχήματα» οικογένειας. Η αύξηση των διαζυγίων από τη μια πλευρά, η οικονομικές δυσκολίες από την άλλη έχουν αναγκάσει πολλές οικογένειες να αλλάξουν μορφή, ή τόπο διαμονής. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές οικογένειες οι οποίες εξαρχής λειτουργούν μονογονεϊκά από ανάγκη.
Δεν είναι λίγα τα παιδιά που δεν πρόλαβαν να γνωρίσουν έναν από τους δύο γονείς λόγο ξαφνικού θανάτου. Σε κάποια ηλικία, συνήθως στην προσχολική, το παιδί έρχεται σε επαφή με άλλες οικογένειες και διαπιστώνει ότι δεν είναι σαν τη δική του. Και τότε αρχίζουν οι απορίες. Πού είναι η μαμά μου/ ο μπαμπάς μου; Εγώ δεν έχω μαμά; Γιατί ο Γιαννάκης έχει μπαμπά και εγώ δεν έχω; Το τι λέμε στο παιδί κάθε φορά εξαρτάται από την ηλικία του και την συναισθηματική του ωριμότητα. Είναι αρκετά δύσκολο να εξηγήσουμε σε ένα μικρό παιδί την αλήθεια του θανάτου, ωστόσο αν βρισκόμαστε στη δυσάρεστη θέση να το κάνουμε, είναι προτιμότερο να είμαστε προετοιμασμένοι.
Παιδί και θάνατος γονέα.
Τα παιδιά είναι αρκετά εξοικειωμένα με την έννοια του θανάτου, μέσα από τα παραμύθια ή τις ιστορίες που βλέπουν στην τηλεόραση. Ωστόσο, σε κάθε ηλικία τα παιδιά αντιλαμβάνονται διαφορετικά το θάνατο.
Τα παιδιά είναι αρκετά εξοικειωμένα με την έννοια του θανάτου, μέσα από τα παραμύθια ή τις ιστορίες που βλέπουν στην τηλεόραση. Ωστόσο, σε κάθε ηλικία τα παιδιά αντιλαμβάνονται διαφορετικά το θάνατο.
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας συνήθως δεν δέχονται την οριστικότητα του θανάτου. Πιστεύουν ότι κάτι θα γίνει και θα γυρίσει ο γονέας που λείπει. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας αντιλαμβάνονται ότι είναι μη αναστρέψιμο το γεγονός, αλλά δυσκολεύονται να το αποδεχθούν για τη δική τους οικογένεια. Οι έφηβοι έχουν πλέον κατανοήσει τη θνητότητα του ανθρώπου και δίνουν δικές τους ερμηνείες γύρω από το θέμα.
Στην περίπτωση που ο ένας γονέας έχει πεθάνει πριν γεννηθεί το παιδί ή όταν ήταν σε πολύ μικρή ηλικία και είναι αδύνατον να θυμάται, τα πράγματα όσο επώδυνα και αν είναι, είναι καλό να εξηγούνται με απλά λόγια. Είναι σημαντικό, για το γονέα που καλείται να εξηγήσει στο παιδί, αυτά που θα πει να συμβαδίζουν με τη δική του αλήθεια γύρω από το θάνατο. Τι ακριβώς είναι ο θάνατος για τον ίδιο τον γονέα;
Έχει σχέση με τη θεία βούληση ή είναι ένα βιολογικό και αναπόφευκτο γεγονός; Ο λόγος που το τονίζουμε αυτό είναι ότι είναι πολύ σημαντικό για το παιδί, να φτιάξει μια αλήθεια γύρω από το θέμα την οποία μπορεί να υποστηρίξει και ο γονέας ανά πάσα στιγμή. Το παιδί προσχολικής ηλικίας είναι πολύ μικρό για να μπορέσει να φτιάξει μια ιδέα γύρω από το θέμα του θανάτου επομένως προτιμούμε να μιλάμε με απλά λόγια για τη βιολογική φύση του θανάτου. Είναι καλό το συγκεκριμένο θέμα να αντιμετωπίζεται ρεαλιστικά και φροντίζουμε να ακολουθούμε τις απορίες του παιδιού. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε πράγματα που δεν έχει ζητήσει να μάθει το παιδί.
Ακόμη είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε λέξεις που αντιστοιχούν στην πραγματικότητα. Αν πούμε «έφυγε» το παιδί πιθανό να καταλάβει ότι το εγκατέλειψε και μπορεί να γυρίσει. Καλύτερα να χρησιμοποιούμε λέξεις όπως «πέθανε», «δεν ζει», «θάνατος», «φέρετρο» καθώς τα παιδιά, ιδιαίτερα προσχολικής ηλικίας, δυσκολεύονται να κατανοήσουν τη μεταφορική σημασία των λέξεων.
Μια άλλη δυσκολία που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας γονέας είναι η στιγμή που το παιδί θέλει να «επικοινωνήσει» με το γονέα που έχει χαθεί. Σε αυτή τη περίπτωση είναι καλό να ακολουθούμε την νοητική και ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού. Μπορούμε να του προτείνουμε να φτιάξει κάποια ζωγραφιά, ή χειροτεχνία ή ό,τι άλλο εκείνο θελήσει και να αφήσουμε δίπλα σε μια φωτογραφία, ή όπου αλλού θέλει το παιδί (στην περίπτωση που δεν θέλει να πάει στο νεκροταφείο). Όταν το παιδί θελήσει να επισκεφτεί το νεκροταφείο θα το πει από μόνο του και δεν υπάρχει λόγος να του το αρνηθούμε.
Ιστορίες γύρω από το γονέα που δεν ζει πια είναι μια διαδικασία πολύ λυτρωτική τόσο για το γονέα όσο και για το παιδί. Μπορούμε να βλέπουμε φωτογραφίες, να λέμε διάφορα περιστατικά από τη κοινή, και όχι μόνο, ζωή του ζευγαριού. Ακόμη, μπορούμε να επισκεφτούμε κάποιον συγγενή από την οικογένεια του εκλιπόντος γονέα και να μοιραστούμε όλοι μαζί τις αναμνήσεις μας.
Το θέμα του θανάτου είναι αρκετά δύσκολο και δυσνόητο ακόμη και για τους ενήλικες. Μπορεί να προκαλέσει πολλά συναισθήματα στο παιδί, όπως θυμό, αγανάκτηση, θλίψη, μελαγχολία, και πολλά άλλα τα οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε με υπομονή. Όσο επώδυνο και αν είναι το θέμα της απώλειας για τον γονέα που έμεινε μόνος, το παιδί έχει δικαίωμα να ρωτήσει και να εκφράσει τα συναισθήματά του για το θέμα αυτό. Εμείς είμαστε ανοιχτοί και ενθαρρυντικοί προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς μόνο έτσι μπορεί το παιδί να «αγγίξει» το θέμα του θανάτου και να το διαχειριστεί.
Ωστόσο, αν δούμε ότι το παιδί αντιμετωπίζει παρατεταμένη θλίψη, απόσυρση από αγαπημένες δραστηριότητες, διαταραχή στην τροφή και τον ύπνο ή γενικότερα περίεργη συμπεριφορά είναι καλό να επισκεφθούμε κάποιον ειδικό.
Βασιλική Τσούτσου
Ψυχολόγος, M.Sc. Παιδαγωγική Ψυχολογία
Ψυχολόγος, M.Sc. Παιδαγωγική Ψυχολογία
Περισσότερες συμβουλές εδώ.