Δημοσιογραφική δεοντολογία - Έκθεση Β' Λυκείου - Κριτήριο αξιολόγησης με απαντήσεις

Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

       Τα τελευταία χρόνια βρισκόμαστε μάρτυρες μιας απογοητευτικής κατάπτωσης των κοινωνικοπολιτικών ηθών στη χώρα μας. Δε θα μιλήσω εδώ για ευθύνες της πολιτικής ηγεσίας, στην οποία συνηθίζουμε να φορτώνουν με τα στραβά του τόπου αυτού για να ξεφορτωθούμε τις δικές μας ευθύνες. Αλλά θα εντοπίσω την παρατήρησή μου στη συμπεριφορά της κοινωνικής εξουσίας σας.

Και ως τέτοια θεωρώ κατά κύριο λόγο τον Τύπο.

Τον Τύπο που διαμορφώνει συνειδήσεις, που μορφώνει κοινωνικά, που κατευθύνει ιδεολογικά, που προσανατολίζει πολιτικά, σήμερα περισσότερο από το Σχολείο και από την Εκκλησία, τους κλασικούς αυτούς ιδεολογικούς μηχανισμούς της κατεστημένης εξουσίας.

Και θα ήθελα να θέσω το ερώτημα – απλώς για προβληματισμό – αν ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, που αποτελεί υποχρέωση της Πολιτείας σύμφωνα με τη συνταγματική επιταγή, απασχολεί όσο πρέπει όλους τους φορείς της λεγόμενης «τέταρτης εξουσίας», έτσι ώστε να νομιμοποιούνται στην επίκλησή του, όταν αυτός ο σεβασμός παραμερίζεται από τους εκάστοτε ασκούντες την κρατική εξουσία.

Γιατί, πώς θα αξιώνεται ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από το Κράτος, όταν καθημερινά από εφημερίδες μας κατασπιλώνονται υπολήψεις, κατασυκοφαντούνται επώνυμοι και ανώνυμοι πολίτες, θίγεται «ελαφρά τη καρδία» η τιμή απλών ανθρώπων για χάρη μιας δήθεν δημοκρατικής ενημέρωσης της κοινής γνώμης και ενός κακώς εννοούμενου «ελέγχου» της κοινωνικής ζωής;

Και δε θα σταθώ στις προσβολές των επωνύμων, των δημοσίων προσώπων, που και περισσότερες δυνατότητες άμυνας έχουν και στο κάτω – κάτω από τη φύση της δουλειάς τους βρίσκονται εκτεθειμένοι στη δημόσια (καλόπιστη, μα και κακόπιστη) κριτική. Θα εντοπίσω το θέμα κυρίως στους απλούς ανθρώπους που έτυχε να εμπλακούν σε μια οικογενειακή ή κοινωνική περιπέτεια και έγιναν βορά του κυκλοφοριακού ανταγωνισμού εφημερίδων και στόχος του επαγγελματικού ζήλου φιλόδοξων δημοσιογράφων. Οι περιγραφές των εγκλημάτων από τις στήλες ορισμένων, με την «εισβολή» της δημοσιότητας και στις πιο προσωπικές πτυχές της ζωής του ανθρώπου, μας πείθουν πως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια πολύ λίγο υπολογίζεται στην άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος από ορισμένους φορείς του.

Η απόδοση εγκληματικής ετικέτας όπως «δράκος», «καταχραστής», «τρομοκράτης», αμέσως μετά την αποκάλυψη κάποιου εγκλήματος και πριν καλά – καλά αρχίσει η ανάκριση γι’ αυτό, αποτελεί συνηθισμένη πρακτική της μεγαλύτερης μερίδας του Τύπου μας. Για να μη μιλήσουμε για τους εντός εισαγωγικών χαρακτηρισμούς, όπως «μάνα», «πατέρας», που υποδηλώνουν την αναξιότητα του ανθρώπου να φέρει την αντίστοιχη ιδιότητα.

Αλλά για να αποδοθεί σε κάποιον ο χαρακτηρισμός του εγκληματία, χρειάζεται τουλάχιστο αμετάκλητη καταδικαστική απόφαση, πλήρως αιτιολογημένη, από ισόβιους και ανεξάρτητους (κατά το Σύνταγμα) δικαστές, ύστερα από δημόσια διαδικασία και προηγούμενη απαραίτητη ακρόαση του κατηγορουμένου. Όλα αυτά – που αποτελούν συνταγματικές επιταγές και ιστορικές κατακτήσεις του ανθρώπου στον αγώνα του για ελευθερία και αξιοπρέπεια – αντικαθίστανται στον τόπο μας από το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ!

Όταν ύστερα από πολλούς μήνες η Δικαιοσύνη καλείται να μιλήσει, έρχεται δεύτερα και καταϊδρωμένη! Και αν βέβαια η απόφασή της είναι καταδικαστική, το κακό – που δεν είναι λίγο – εντοπίζεται σ’ αυτή την ίδια έλλειψη σεβασμού της αξιοπρέπειας του ανθρώπου από τα μέσα που υποτίθεται πως την υπηρετούν και την προστατεύουν. Αν όμως, όπως πολλές φορές συμβαίνει, η απόφαση είναι αθωωτική, τότε τι γίνεται με το «δράκο» και τον «τρομοκράτη» ή την «άστοργη μάνα»; Η (καθυστερημένη) κρατική δικαιοσύνη του αποδόθηκε, βέβαια. Η κοινωνική του όμως θέση έχει ανεπανόρθωτα κουρελιαστεί.

Δεν αρκεί να φωνάζουμε σε όλους τους τόνους «ποτέ πια φασισμός» σε κάθε επέτειο δημοκρατικής αποκατάστασης. Το τέρας του φασισμού βρίσκεται «δυνάμει» μέσα μας και άθελά μας το τροφοδοτούμε για μια εφήμερη ικανοποίηση των ενστίκτων μας. Αν ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του ανθρώπου δε μας γίνει καθημερινό βίωμα, καμιά συνταγματική επιταγή δε θα μπορέσει να τον εξασφαλίσει, ακόμα και σε περίοδο πλήρους δημοκρατίας.

Ιωάννης Μανωλεδάκης, εφημερίδα «Τα Νέα», 3.10.85

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου σε 100 λέξεις χωρίς τη διατύπωση προσωπικών σχολίων.

Μονάδες 25

Β.1.i. Αφού μελετήσετε την πέμπτη παράγραφο του κειμένου, να εντοπίσετε τις αναφορικές προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος τους (ονοματικές – επιρρηματικές, παραθετικές – προσδιοριστικές).

Μονάδες 2,5

ii. Ποια είναι τα κριτήρια που λάβατε υπόψη σας για τη διάκριση των παραπάνω προτάσεων;

Μονάδες 2,5

Β.2. i. Διαμορφώνει, επιταγή, κατασπιλώνονται, βορά, κατασυκοφαντούνται: Να γραφούν τα συνώνυμα των λέξεων.

Μονάδες 2,5

ii. Ζήλος, αποκάλυψη, αμετάκλητη, καταδικαστική, εφήμερη: Να γραφούν τα αντώνυμα των λέξεων.

Μονάδες 2,5

Β.3. Τα εισαγωγικά ως σημείο στίξης κατέχουν κυρίαρχη θέση στο άρθρο, η λειτουργικότητά τους όμως διαφέρει. Να επισημάνετε κάποιες από τις λειτουργίες τους χρησιμοποιώντας παραδείγματα από το κείμενο.

Μονάδες 5

Β.4. Ο Τύπος χαρακτηρίζεται ως η «Τέταρτη εξουσία». Να τεκμηριώσετε την παραπάνω άποψη σε ολοκληρωμένη παράγραφο.

Μονάδες 10.

Γ. Διαβάσατε πρόσφατα ένα άρθρο στο οποίο καταγράφονταν οι αρνητικές πτυχές των Μ.Μ.Ε.. Εμπνευσμένοι από τις απόψεις του αρθρογράφου αποφασίζετε να δημοσιεύσετε ένα άρθρο στη σχολική σας εφημερίδα, όπου επισημαίνετε τα σύγχρονα φαινόμενα απαξίωσης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, αλλά και τις προϋποθέσεις για το σεβασμό της δημοσιογραφικής δεοντολογίας (το κείμενο δε θα πρέπει να υπερβαίνει τις 500 λέξεις).

Μονάδες 50

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το κείμενο πραγματεύεται το θέμα του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από τον Τύπο. Αρχικά, ο αρθρογράφος αναγνωρίζει τον Τύπο ως την «Τέταρτη εξουσία» και του καταλογίζει ευθύνες για την κρίση των κοινωνικών και πολιτικών αξιών. Διερωτάται αν δικαιούνται οι φορείς του να επικαλούνται το σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όταν η τελευταία προσβάλλεται από την κρατική εξουσία αλλά και την τακτική των εφημερίδων. Θεωρεί ότι η δημοκρατική ενημέρωση αποτελεί πρόσχημα για τη δυσφήμηση επώνυμων προσώπων αλλά και απλών ανθρώπων, στο όνομα της οποίας παραβιάζεται η ιδιωτική ζωή και στιγματίζονται οι πολίτες. Στη συνέχεια, επισημαίνει ότι, αν και η καταδίκη του ατόμου προϋποθέτει την απόφαση της δικαιοσύνης, έχει ήδη προηγηθεί ο διασυρμός του από τον Τύπο. Καταλήγει λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι φασισμός υπάρχει ακόμη και στη δημοκρατία, όταν δε γίνεται για τον πολίτη καθημερινό βίωμα ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Β.1. i. ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

·       και έγιναν βορά … φιλόδοξων δημοσιογράφων»: αναφορική ονοματική προσδιοριστική.

Β.1. ii. ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

·       Οι αναφορικές ονοματικές προτάσεις προσδιορίζουν, όπως και οι ονοματικοί προσδιορισμοί, έναν ονοματικό όρο μιας άλλης πρότασης.

·       Οι αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις προσδιορίζουν ένα επίρρημα ή ένα άλλο επιρρηματικό προσδιορισμό μιας πρότασης.

·       Οι αναφορικές προσδιοριστικές προτάσεις ακολουθούν χωρίς κόμμα, διαβάζονται μαζί με τον όρο στον οποίο αναφέρονται και είναι απαραίτητο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζουν.

·       Οι αναφορικές παραθετικές χωρίζονται με κόμμα, διαβάζονται χωριστά με επιτονισμό και παρουσιάζονται ως ξεχωριστές και δευτερεύουσες ως προς το περιεχόμενο του προσδιοριζόμενου όρου.

Β.2.i. Συνώνυμα:

·       διαμορφώνει: μορφοποιεί,

·       επιταγή: προσταγή,

·       κατασπιλώνονται: κηλιδώνονται,

·       βορά: λεία,

·       κατασυκοφαντούνται: διαβάλλονται.

Β.2. ii. Αντώνυμα:

·       ζήλος: αδιαφορία,

·       αποκάλυψη: συγκάλυψη,

·       αμετάκλητη: μετακλητή,

·       καταδικαστική: απαλλακτική,

·       εφήμερη: μόνιμη.

Β.3. ΧΡΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΩΝ

Η χρήση εισαγωγικών στο άρθρο είναι συχνή, ωστόσο η λειτουργικότητά της ποικίλλει. Τα εισαγωγικά λοιπόν, άλλοτε χρησιμοποιούνται, για να τονίσουν εμφατικά λέξεις που κατέχουν ιδιαίτερη θέση στο κείμενο (όπως για παράδειγμα η λέξη «τέταρτη εξουσία») και άλλοτε εκφράζουν την πρόθεση του αρθρογράφου για έμμεσο σχολιασμό («ελαφρά τη καρδία»), την ειρωνική και συχνά επικριτική του διάθεση («εισβολή»). Τέλος, χρησιμοποιούνται και για την παράθεση απόψεων που δε διατυπώνει ο ίδιος ο κειμενογράφος («ποτέ πια φασισμός»).

Β.4. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Ο Τύπος σήμερα αποτελεί την «Τέταρτη εξουσία». Η έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών συμβάλλει στην καλή λειτουργία της δημοκρατίας. Ο Τύπος ασκεί έλεγχο στην νομοθετική, δικαστική και εκτελεστική εξουσία. Η δημοσιοποίηση νομοσχεδίων μπορεί να οδηγήσει τόσο στην τροποποίηση, όσο και στην αναθεώρησή τους. Παράλληλα, ελέγχει τη δικαστική εξουσία που επηρεάζεται από την άποψη της κοινής γνώμης, η οποία φυσικά διαμορφώνεται από τον Τύπο. Κατά συνέπεια, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο το αποτέλεσμά της να αμφισβητείται ή να αναιρείται, όταν σε αυτό ασκείται αρνητική κριτική. Τέλος, ο λαός όρισε τον Τύπο, για να ελέγχει την εκτελεστική εξουσία, διασφαλίζοντας διαφάνεια. Συνεπώς, ο Τύπος αποτελεί εγγύηση για τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και δίκαια χαρακτηρίζεται ως η «Τέταρτη εξουσία».

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Ο «ΥΠΕΡΟΧΟΣ» ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ!

Στο σύγχρονο, τεχνολογικά εξελιγμένο κόσμο, όπου οι ανάγκες για ενημέρωση είναι αυξημένες, ο ρόλος της έγκυρης δημοσιογραφίας είναι δικαιολογημένα καθοριστικός. Ο δημοσιογράφος, ως λειτουργός της ενημέρωσης, δεν ασχολείται μόνο με τη συλλογή πληροφοριών, αλλά ταυτόχρονα έχει ως έργο του την αξιολόγηση, ιεράρχηση και ιδίως την αντικειμενική και αμερόληπτη παρουσίασή τους στο κοινό. Όταν όμως ο ίδιος δεν εμφορείται από τις ηθικές και επαγγελματικές αρχές που συνιστούν τη δημοσιογραφική δεοντολογία, τότε καθίσταται υπεύθυνος παραπληροφόρησης και επικίνδυνος για το κοινωνικό σύνολο.

Στις μέρες μας συχνά είναι τα απαξιωτικά για τη δημοσιογραφία φαινόμενα και εκδηλώνονται με διάφορες μορφές όπως:

·       Η χρήση ανεπιβεβαίωτων και ύποπτων ως προς την προέλευσή τους πληροφοριών.

·       Η παράλειψη σημαντικών λεπτομερειών από μια είδηση.

·       Η παραπλανητική ενσωμάτωση σχολίων στα γεγονότα.

·       Ο αποπροσανατολισμός του κοινού με την υπερπροβολή ασήμαντων θεμάτων.

·       Ο λαϊκισμός που συνοδεύεται από υπερβολές.

·       Η ονοματολογία και η σεναριολογία που συνοδεύεται από στιγματισμό προσώπων.

·       Η αυθαίρετη ανάληψη δικαστικών αρμοδιοτήτων από δημοσιογράφους.

Τα φαινόμενα αυτά, τα οποία διαρκώς πληθαίνουν, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη λήψης μέτρων για τον έμπρακτο σεβασμό της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Τα μέτρα αυτά απευθύνονται σε ένα σύνολο παραγόντων και μπορούν να αποβούν αποτελεσματικά μόνο μέσα από την κοινή προσπάθεια. Συγκεκριμένα πρέπει:

Οι δημοσιογράφοι:

·          Να ασκούν το επάγγελμά τους με ευσυνειδησία και συναίσθηση της κοινωνικής τους ευθύνης.

·          Να στηλιτεύουν μέσα από τα συλλογικά τους όργανα ανάρμοστες συμπεριφορές των συναδέλφων τους.

·          Να ασκούν πίεση στις επιχειρήσεις των ΜΜΕ με τη δύναμη που τους δίνει ο συνδικαλισμός, ώστε να τηρούν τους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

Τα ΜΜΕ:

·          Να απεξαρτηθούν με την οικονομική βοήθεια της πολιτείας από τη χειραγώγηση διαφόρων  οικονομικών κέντρων.

·          Να συνεννοηθούν, ώστε να λειτουργούν μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και κάτω από ορισμένους κανόνες.

·          Να σέβονται τους δημοσιογράφους και το έργο τους, ώστε να μ ην τους εξωθούν σε αθέμιτες πρακτικές.

Η πολιτεία:

·          Να θεσπίσει βασικούς κανόνες με βάση τους οποίους θα λειτουργούν τα κανάλια και θα εργάζονται οι δημοσιογράφοι.

·          Να ενδυναμώσει τους μηχανισμούς ελέγχου της ενημέρωσης και επιβολής ποινών, όταν καταστρατηγούνται οι κανόνες δεοντολογίας.

·          Να διακόψει τη διαπλοκή των Μ.Μ.Ε. με ισχυρούς πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες.

·          Να παράσχει κατάλληλη εκπαίδευση μέσω του σχολείου ή άλλων επιμορφωτικών προγραμμάτων, ώστε οι πολίτες να μπορούν να αντισταθούν στη χειραγώγηση των Μ.Μ.Ε.

·          Να συνδράμει στους δημοσιογράφους, ώστε να μπορούν να αντισταθούν στη δύναμη των Μ.Μ.Ε. μέσα από ένα ισχυρό συνδικαλιστικό κίνημα.

Τέλος οι πολίτες:

·          Να αξιολογούν κριτικά την ποιότητα της ενημέρωσης που τους παρέχεται από τα διάφορα κανάλια.

·          Να περιθωριοποιούν τους δημοσιογράφους και τις εκπομπές που παραβιάζουν τον κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

·          Να συστήσουν συλλόγους, ώστε να μπορούν να αντιδρούν ομαδικά απέναντι στις παραβιάσεις του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.