Η άγνοια είναι δύναμη
Μια από τις βαθιά ριζωμένες παραδοχές των σύγχρονων κοινωνιών είναι ότι όσο πιο πολύ γνωρίζουμε τόσο ορθολογικότερα μπορούμε να διαχειριστούμε τη ζωή μας. Η σημερινή κοινωνία της πληροφορίας, ιδιαίτερα, είναι η λογική απόληξη ιδεών και πρακτικών που άρχιζαν να εμφανίζονται στην Ευρώπη με τον Διαφωτισμό: η ορθολογική διαχείριση των οικονομικών, κοινωνικών και τεχνολογικών αλλαγών είναι όχι μόνο επιθυμητή αλλά και εφικτή, στο μέτρο που αυξάνουμε τις γνώσεις μας.
Σήμερα, ξέρουμε ότι αυτή η παραδοχή είναι απλοϊκά αισιόδοξη για να είναι ορθή. Η απόκτηση πληροφοριών από μόνη της όχι μόνο δεν αρκεί για να αντιμετωπιστούν τα κοινωνικά προβλήματα, αλλά αντιθέτως ενδέχεται μερικές φορές να τα επιδεινώνει. Αν, λ.χ., είναι γνωστό από τα ΜΜΕ ότι «μόνο όταν ο γιατρός πάρει φακελάκι θα σε φροντίσει καλά», είναι πολύ πιθανόν οι γνώστες αυτής της πληροφορίας είτε να προσέλθουν καχύποπτοι στη συνάντηση τους με τον γιατρό, είτε να του ζητήσουν να δεχτεί το φακελάκι που στατιστικώς (ή ,έστω, σύμφωνα με τα ΜΜΕ) ο γιατρός υποτίθεται ότι παίρνει.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η άγνοια είναι προτιμότερη από τη γνώση. Αυτή την ανομολόγητη παραδοχή εμπεριέχει η πρόταση νόμου του κ. Α. Λοβέρδου να απαγορευτούν οι μετρήσεις τηλεθέασης των δελτίων ειδήσεων. Η πρόταση αυτή αποβλέπει στο να πιεσθούν οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθμοί να ανεβάσουν την ποιότητα των σχετικών εκπομπών τους.
Πως θα συμβεί αυτό; Σήμερα, οι μετρήσεις τηλεθέασης των δελτίων ειδήσεων ωθούν τα ιδιωτικά κανάλια να μετέρχονται σχεδόν οποιαδήποτε μέθοδο προκειμένου να αυξήσουν την τηλεθέαση. Μεγάλη τηλεθέαση σημαίνει πολλούς θεατές, άρα πολλούς αποδέκτες των ακριβών διαφημιστικών μηνυμάτων, άρα περισσότερες διαφημίσεις, άρα περισσότερα έσοδα για τους τηλεοπτικούς σταθμούς. Αν δεν πραγματοποιούνται μετρήσεις τηλεθέασης, αν δηλαδή οι σταθμοί δε γνωρίζουν τη δημοτικότητα των σχετικών εκπομπών τους, τότε είναι λιγότερο πιθανόν να αποδυθούν σε έναν φρενήρη ανταγωνισμό μεταξύ τους για την προσέλκυση διαφημίσεων (αφού δεν θα είναι γνωστό το μέγεθος της τηλεθέασης), άρα θα αναγκαστούν να σκέπτονται περισσότερο με τα κριτήρια της κοινής ευπρέπειας, της πολιτικής αγωγής και της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, παρά με το κυρίαρχο σήμερα κριτήριο της μεγιστοποίησης του ίδιου οικονομικού συμφέροντος.
Το ζητούμενο είναι να καταργηθεί η ανατροφοδότηση του τηλεοπτικού παραγωγού με τις πληροφορίες για τα αποτελέσματα της δράσης του. Η άγνοια, εν προκειμένω, είναι δύναμη - δύναμη όχι για τον παραγωγό αλλά για την ευνομούμενη κοινωνία. Οι ειδησεογραφικές εκπομπές δε συνιστούν απλώς ένα εμπόρευμα αλλά, συγχρόνως, ένα από τα ισχυρότερα μέσα για
την ενημέρωση και τη διαμόρφωση της γνώμης των πολιτών σε μια δημοκρατία- το πολίτευμα που κατ' εξοχήν νομιμοποιείται από τη γνώμη των πολιτών. Οι μετρήσεις τηλεθέασης επιτείνουν την εμπορευματοποίηση του δελτίου ειδήσεων, αφού οι σχετικές πληροφορίες χρησιμοποιούνται από τους σταθμούς για να προωθηθεί το «προϊόν» στην αγορά διαφημιστικού χρόνου.
Τα δελτία ειδήσεων των ιδιωτικών σταθμών απευθύνονται σε δυο κύριες αγορές: στους τηλεθεατές και στους διαφημιζόμενους. Αποστερώντας τους σταθμούς από τη γνώση για τον βαθμό δημοτικότητας του «προϊόντος» τους, μειώνουμε τη δυνατότητα τους να το διακινούν στη διαφημιστική αγορά. Τους στερούμε, κατά συνέπεια, το δικαίωμα να το ευτελίζουν αναζητώντας την εντυπωσιοθηρία, προκειμένου να αυξήσουν τα ποσοστά τηλεθέασης.
Παραδόξως, σε μερικές περιπτώσεις, όσο λιγότερο γνωρίζουμε τόσο περισσότερο ωφελούμαστε. Οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού θα έφριτταν βέβαια στην ιδέα ότι η γνώση ενδέχεται να μην είναι πάντοτε δύναμη ότι η άγνοια μπορεί μερικές φορές να είναι προτιμότερη. Ωστόσο, όπως πολύ καλά γνώριζε ο Αριστοτέλης, όταν η γνώση παύσει να είναι κοινωνικό γεγονός, όταν η λειτουργικότητα της δεν βεβαιώνεται «κατά λόγον» και «κατ' αρετήν», τότε αδυνατεί να οδηγήσει στην «ευπραξία» - το αληθεύειν - γίνεται ιδιωτική υπόθεση, αποσυνδέεται από το κοινωνείν.
(Χαρίδημος Τσούκας, Το Βήμα)
Παρατηρήσεις
Α. Να πυκνώσετε την περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις.
(μονάδες 25)
Β.1 Να εντοπίσετε τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου του κειμένου και να προσδιορίσετε τον τρόπο με τον οποίο έχει αναπτυχθεί.
(μονάδες 5)
Β.2. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθέναν από τους υπογραμμισμένους όρους.
(μονάδες 5)
Β.3. Να εντοπίσετε τέσσερις λέξεις με δηλωτική και συνυποδηλωτική σημασία στην πρώτη παράγραφο του κειμένου.
(μονάδες 5)
Β.4. «Μια από τις βαθιά ριζωμένες παραδοχές των σύγχρονων κοινωνιών είναι ότι όσο πιο πολύ γνωρίζουμε τόσο ορθολογικότερα μπορούμε να διαχειριστούμε τη ζωή μας». Να αναλύσετε το περιεχόμενο της παραπάνω θέσης σε 60-80 λέξεις.
(μονάδες 10)
Γ. Να συντάξετε ένα άρθρο για το σχολικό περιοδικό στο οποίο θα παρουσιάζετε τις προϋποθέσεις μέσω των οποίων θα εξασφαλιστεί η θετική λειτουργία των ΜΜΕ, καθώς και τη στάση που θα πρέπει να διαμορφώνουν οι πολίτες ως πομποί και δέκτες των πληροφοριών, σε 400- 500 λέξεις.
(μονάδες 50)
Απαντήσεις
Α. Περίληψη
Ο αρθρογράφος αναλύει τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την απαγόρευση καταμέτρησης της τηλεθέασης των ειδησεογραφικών δελτίων. Αρχικά, διατυπώνει την άποψη ότι η πληροφόρηση δε βοηθά στην καλύτερη αντιμετώπιση των κοινωνικών κρίσεων. Η πρόταση νόμου για απαγόρευση καταμέτρησης της τηλεθέασης των δελτίων ειδήσεων αποσκοπεί στη βελτίωση τους, εφόσον θα αποφευχθεί ο ανταγωνισμός για τις διαφημίσεις. Η άγνοια της ακροαματικότητας από την εμπορευματοποίηση, θα συμβάλλει στη βελτίωση της ενημέρωσης και στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Γιατί, όπως υποστηρίζει και ο Αριστοτέλης, όταν η γνώση γίνει χρησιμοθηρική παύει να οδηγεί στην ευτυχία και στο συλλογικό καλό.
Β.1. ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:
θεματική περίοδος: «Σήμερα, ξέρουμε ότι αυτή η παραδοχή είναι απλοϊκά αισιόδοξη για να είναι ορθή. Η απόκτηση πληροφοριών από μόνη της όχι μόνο δεν αρκεί για να αντιμετωπιστούν τα κοινωνικά προβλήματα, αλλά αντιθέτως ενδέχεται μερικές φορές να τα επιδεινώνει».
Λεπτομέρειες: « Αν, λ.χ., είναι γνωστό ... υποτίθεται ότι παίρνει».
Κατακλείδα: Δεν υπάρχει
Μέθοδος ανάπτυξης: Με παραδείγματα
Β.2. επιθυμητή: ποθητή
αποβλέπει: αποσκοπεί
μετέρχονται: χρησιμοποιούν
αποτελέσματα: συνέπειες
επιτείνουν: μεγιστοποιούν
αναζητώντας: ψάχνοντας
Β.3. συνυποδήλωση: ριζωμένες, διαχειριστούμε δήλωση: παραδοχές, αυξάνουμε
Β.4. Αναμφισβήτητα, όσο πιο πολύ γνωρίζουμε τόσο πιο λογικά μπορούμε να διαχειριστούμε τη ζωή μας. Όταν ο άνθρωπος είναι κοινωνός της γνώσης, απελευθερώνεται πνευματικά από δογματικές απόψεις και στερεότυπες αντιλήψεις. Εμβαθύνει στην ουσία των γεγονότων, ασκεί κριτική και προσεγγίζει ευκολότερα την αλήθεια. Μέσω της επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης, εξάλλου, κατάφερε να βελτιώσει τη ζωή του και να δημιουργήσει πολιτισμό. Παράλληλα, τα ΜΜΕ με την έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση καθιστούν τον άνθρωπο διαμορφωτή των εξελίξεων και όχι απλό θεατή. Η ζωή του ανθρώπου, κατά συνέπεια, είναι αποτέλεσμα της γνωστικής εξέλιξης.
Γ. Προϋποθέσεις για την εξασφάλιση της θετικής λειτουργίας των ΜΜΕ:
► Ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος που εξασφαλίζει ελευθερία έκφρασης, άσκηση γόνιμης κριτικής, πολυφωνία, δυνατότητα ανάπτυξης διαλόγου
► Ανεξαρτησία από οικονομικοπολιτικά συμφέροντα για αντικειμενικότητα στην πληροφόρηση και αποφυγή υπηρέτησης συμφερόντων
► Εγκυρότητα και αξιοπιστία στην ενημέρωση για την προσέγγιση της αλήθειας, επιτυχή αντιμετώπιση προβλημάτων και ενεργοποίηση του ατόμου
► Δημοσιογραφική δεοντολογία για σεβασμό της ιδιωτικής ζωής, επιλογή ποιοτικών θεμάτων, επαγγελματικό ήθος και υπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος
► Η πολιτεία επιβάλλεται να θεσπίσει κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας, να αξιολογεί το δημοσιογραφικό έργο και να ελέγχει τον τρόπο λειτουργίας των ΜΜΕ για να αποφεύγεται η χρησιμοθηρία
► Οι δημοσιογράφοι να έχουν υψηλού επιπέδου μόρφωση, για να μπορούν να ανταποκρίνονται επαρκώς στα καθήκοντα τους και να διαχειρίζονται σωστά τον λόγο
Ο πολίτης ως πομπός και δέκτης των πληροφοριών είναι αναγκαίο να:
► Έχει τη δυνατότητα πρόσβασης στα ΜΜΕ
► Σέβεται την ιδιωτική ζωή των δημοσίων προσώπων
► Διασταυρώνει τις πληροφορίες
► Αποφεύγει τον σχολιασμό
► Έχει δικαίωμα στην πολύπλευρη ενημέρωση
► Αποφεύγει την άκριτη αποδοχή πληροφοριών
► Ελέγχει την αλήθεια και την εγκυρότητα των πληροφοριών
Επαναληπτικά θέματα ΟΕΦΕ 2008
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.