ΚΕΙΜΕΝΟ
Η φιλία
Η φιλία, δώρο ακριβό και ευτύχημα σπάνιο, έχει πανάρχαιους τίτλους ευγένειας. Την εχάρηκαν άνθρωποι εκλεκτοί, σε όλα τα γεωγραφικά και τα ιστορικά πλάτη της οικουμένης, και την εγκωμίασαν ποιητές, σοφοί, πολιτικοί με τον τρόπο του ο καθένας, αλλά όλοι με την ίδια συγκίνηση. Άλλωστε, εκτός από την καταγωγή της λέξης (που είναι κατευθείαν παράγωγο του κύριου για την «αγάπη» ρήματος: φιλείν), και μόνο το γεγονός ότι, για να τονίσουμε την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη μας προς τα πιο οικεία μας πρόσωπα, δηλώνουμε ότι τους θεωρούμε «φίλους», μαρτυρεί πόσο ψηλά η κοινή συνείδηση τοποθετεί τη φιλία.
Τι είναι η φιλία; «Εύνοια», φυσικά, όπως λέγει ο Αριστοτέλης• να έχεις, δηλαδή, καλές διαθέσεις απέναντι σ’ έναν άνθρωπο, να αισθάνεσαι στοργή γι’ αυτόν, να επιζητείς την συντροφιά του και να θέλεις την ευτυχία του• να είσαι εύνους προς κάποιον και αυτός εύνους προς εσένα• να υπάρχει ανταπόκριση, αμοιβαιότητα στα αισθήματά σας, να τον αγαπάς και να τον τιμάς κι εκείνος, επίσης, να σε αγαπά και να σε τιμά. Γι’ αυτό, όσο τρυφερές κι αν είναι οι σχέσεις μας με τα άψυχα, δεν λέγονται φιλία. Όταν αγαπούμε ένα άψυχο πράγμα, αυτό που αισθανόμαστε δεν είναι φιλία.
Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη φιλικών σχέσεων, κατά τον Αριστοτέλη: «διά το χρήσιμον», «δι’ ηδονήν», «διά το αγαθόν». Στην πρώτη περίπτωση, συνδεόμαστε μ’ έναν άνθρωπο, επειδή ο ένας μας είναι στον άλλο χρήσιμος (για τις υποθέσεις, τις ανάγκες, τη σταδιοδρομία, τις πολιτικές φιλοδοξίες μας κ.τ.λ.). Στη δεύτερη, διατηρούμε στενές σχέσεις μαζί του, επειδή μας προξενεί ευχαρίστηση (είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.). Και στις δύο περιπτώσεις, «αγαπούμε» τον άλλο κι εκείνος μας «αγαπά» όχι για την ανθρώπινη ποιότητά μας, επειδή, δηλαδή, είμαι εγώ αυτός που είμαι και είναι εκείνος αυτός που είναι (κατά το σώμα και την ψυχή, το ήθος, το πνεύμα), αλλά επειδή κάτι άλλο περιμένουμε απ’ αυτόν και αυτός από εμάς, ένα κέρδος (υλικό ή ηθικό) ή μιαν απόλαυση (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).
Του τρίτου είδους ο φιλικός δεσμός είναι η τέλεια, η ουσιαστική και ακατάλυτη φιλία. Τον κάνω συντροφιά, τον τιμώ, τον αγαπώ, με κάνει συντροφιά, με τιμά, με αγαπά, όχι επειδή περιμένω απ’ αυτόν ή εκείνος περιμένει από μένα ωφέλεια (με όλο που βέβαια και μπορώ και θα τον ωφελήσω, όπως και εκείνος επίσης, και μπορεί και θα με ωφελήσει), ούτε επειδή μου είναι ευχάριστος και του είμαι ευχάριστος (με όλο που πραγματικά αισθανόμαστε ευχαρίστηση ο ένας κοντά στον άλλο), αλλά επειδή, όντας ο καθένας μας αυτό που είναι, μοιάζουμε ο ένας στον άλλο –η ομοιότητά μας βρίσκεται στην ανθρώπινη αξία μας, στο υψηλό ποιόν της ανθρωπιάς μας. Η τέλεια, λοιπόν, φιλία είναι συνάντηση και δεσμός δύο προσώπων απάνω στον ίδιο ηθικό άξονα, στην ίδια αξιολογική κλίμακα. Θεμέλιο και εγγύηση της αγάπης τους είναι η «αρετή», και επειδή η αρετή είναι «κτήμα ες αεί» του ανθρώπου, ούτε αλλοτριώνεται, ούτε φθείρεται• οι φιλίες που δημιουργούνται απάνω σ’ αυτή τη βάση είναι σταθερές και μόνιμες, αδιάλυτες.
Φίλος είναι ο παραστάτης και σύμμαχός μας στον τραχύ αγώνα να υπάρξουμε, να σηκώσουμε το βάρος της ανθρωποσύνης μας, χωρίς να συντριβούμε ή να ευτελιστούμε. Όταν σε μια βαρυσήμαντη καμπή του βίου μελετούμε ή επιχειρούμε κάτι πολύ σοβαρό και επικίνδυνο, έχουμε ανάγκη από ένα καλόγνωμο σύμβουλο και αυστηρό κριτή, για να συζητήσουμε μαζί του ελεύθερα και χωρίς περιστροφές το πρόβλημά μας. Ποιος μπορεί να είναι αυτός ο σύμβουλος και κριτής; Μπορεί το πρόσωπο τούτο να είναι άλλος εκτός από τον φίλο;
Ε.Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, σσ. 111-121, Εκδόσεις Νόηση, Αθήνα, 2008 (Διασκευή).
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις). Μονάδες 25
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:
α. Ακόμα και οι τρυφερές σχέσεις μας με τα άψυχα είναι φιλία.
β. Η αμοιβαιότητα των αισθημάτων είναι απαραίτητη προϋπόθεση της φιλίας.
γ. Η φιλία δεν αποκλείει την προσδοκία οποιασδήποτε υλικής ανταμοιβής και ευχαρίστησης.
δ. Η τέλεια φιλία είναι εκείνη που στηρίζεται σε ηθικές αξίες.
ε. Σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής μας μπορούμε να στηριχτούμε και σε άλλους συμπαραστάτες και συμβούλους εκτός από έναν φίλο.
Μονάδες 10
Β2. α) Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου του κειμένου «Μπορούμε να διακρίνουμε … (την τέρψη της ευχάριστης συναναστροφής).» και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
Μονάδες 4
β) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις; Άλλωστε (1η παράγραφος) δηλαδή (2η παράγραφος) Όταν (2η παράγραφος) λοιπόν (4η παράγραφος).
Μονάδες 4
Β3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: εγκωμίασαν, ευχαρίστηση, συναναστροφής, ακατάλυτη, φθείρεται.
Μονάδες 5
β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: οικεία, επιδέξιος, ωφέλεια, αξία, αυστηρό.
Μονάδες 5
Β4. α) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της παρένθεσης στις παρακάτω περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου: «διά το χρήσιμον» «αγαπά» (υλικό ή ηθικό). Μονάδες 3 β) Να αιτιολογήσετε τη λειτουργία του β΄ ενικού ρηματικού προσώπου στη δεύτερη παράγραφο και του α΄ πληθυντικού στην τρίτη παράγραφο.
Μονάδες 4
Γ1. Σε ομιλία 500-600 λέξεων που θα γράψετε για να εκφωνήσετε σε εκδήλωση του σχολείου σας, με θέμα τις ανθρώπινες σχέσεις στη σύγχρονη εποχή, να εκθέσετε: α) τα χαρακτηριστικά της γνήσιας φιλίας, όπως εσείς την αντιλαμβάνεστε και β) την άποψή σας σχετικά με τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης/διαδικτύου στη δημιουργία σχέσεων φιλίας.
Μονάδες 40
(Πανελλαδικές Εξετάσεις Γ' Λυκείου 2016)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1. Ο συγγραφέας αναλύει τα χαρακτηριστικά και την αξία της γνήσιας φιλίας για τον άνθρωπο. Αρχικά, παραθέτει τη σημασιολογική προσέγγιση του όρου και τη διαχρονικότητά του, επικυρώνοντας την υψηλή της θέση στην ανθρώπινη συνείδηση. Ο θεσμός αυτός προϋποθέτει την καλοπροαίρετη διάθεση και την ανταποδοτικότητα συναισθημάτων σε έμψυχα όντα. Στη συνέχεια, κατηγοριοποιεί τη φιλία με κριτήρια τον ωφελιμισμό και την ψυχική τέρψη, με κοινό άξονα την ιδιοτέλεια και την ευχαρίστηση. Η σημαντικότερη έκφρασή της, όμως, αποκτά υπόσταση στις ποιοτικές διαπροσωπικές σχέσεις, στις οποίες ο καθένας διατηρεί την αυτονομία του, αλλά και την ανθρώπινη πλευρά του. Συνεπώς, η φιλία που εδράζεται στην αρετή είναι ακλόνητη, προστατευτική και ο φίλος η διαρκής εσωτερική συνείδηση του ανθρώπου.
Β1. α. ΛΑΘΟΣ β. ΣΩΣΤΟ γ. ΣΩΣΤΟ δ. ΣΩΣΤΟ ε. ΛΑΘΟΣ
Β2. α. Η τρίτη παράγραφος του κειμένου αναπτύσσεται με συνδυασμό των μεθόδων της διαίρεσης («Στην πρώτη περίπτωση … επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.») και της αιτιολόγησης («Και στις δύο περιπτώσεις … της ευχάριστης συναναστροφής»). Στη διαίρεση η διαιρετέα έννοια είναι η φιλία, η διαιρετική βάση είναι ο στόχος της φιλίας και τα μέλη της είναι «διά το χρήσιμον», «δι’ ηδονήν» και «διά το αγαθόν». Επίσης, υπάρχουν και παραδείγματα («είναι διασκεδαστικός, έξυπνος συνομιλητής, επιδέξιος συμπαίκτης κ.τ.λ.»).
β. Άλλωστε → δηλώνει έμφαση / προσθήκη δηλαδή → δηλώνει επεξήγηση Όταν → δηλώνει χρονικοϋποθετική σχέση λοιπόν → δηλώνει συμπέρασμα
Β3. α. εγκωμίασαν = εξύμνησαν ευχαρίστηση = ευδαιμονία, τέρψη συναναστροφής = επαφής ακατάλυτη = σταθερή, αδιάκοπη φθείρεται = αλλοιώνεται
β. οικεία ≠ ανοίκεια, αλλότρια επιδέξιος ≠ αδέξιος ωφέλεια ≠ ζημία αξία ≠ απαξία αυστηρό ≠ επιεική
Β4. α. «διά το χρήσιμον» : παράθεση σε ευθύ λόγο των λεγομένων του Αριστοτέλη/λόγια έκφραση «αγαπά»: αμφισβήτηση (υλικό ή ηθικό): επεξήγηση και καλύτερη κατανόηση του κειμένου από τον αναγνώστη
β. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το β΄ ενικό πρόσωπο για να δώσει στο κείμενό του αμεσότητα, ζωντάνια, οικειότητα και συμβουλευτικό τόνο. Επίσης, χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό πρόσωπο για να του δώσει αμεσότητα, ζωντάνια και οικειότητα, καθώς και για να δηλώσει την συμμετοχή στον προβληματισμό και του ίδιου, αλλά και του αναγνώστη.
Γ1. Επικοινωνιακό πλαίσιο: ομιλία σε εκδήλωση του σχολείου (προσφώνηση, αποφώνηση, αμεσότητα στο ύφος, διατήρηση του επικοινωνιακού ύφους και κατά τη διάρκεια της ανάλυσης, χρήση α΄, β΄ και γ΄ προσώπου).
Προσφώνηση
Κυρίες και κύριοι, Αγαπητές συμμαθήτριες και αγαπητοί συμμαθητές,
Πρόλογος
Συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ, με αφορμή την εκδήλωση που διοργανώνει το σχολείο μας με θέμα τις ανθρώπινες σχέσεις στη σύγχρονη εποχή. Ως εκπρόσωπος των μαθητών, δράττομαι της ευκαιρίας να αναφερθώ στα χαρακτηριστικά της γνήσιας φιλίας, αλλά και στον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στη δημιουργία φιλικών σχέσεων.
Ζητούμενο 1ο
Χαρακτηριστικά γνήσιας φιλίας
Ειλικρίνεια Ανιδιοτέλεια Εχεμύθεια Σεβασμός Διαρκής επικοινωνία Αμοιβαία συναισθήματα Αμοιβαία εκτίμηση Αφοσίωση Ψυχικός σύνδεσμος Ανοχή στα ελαττώματα Συμβουλές για βελτίωση των ελαττωμάτων Προσφέρει παρηγοριά στη θλίψη και στη στεναχώρια Προτρέπει τον φίλο στη δράση και στη δημιουργία Ενθάρρυνση στις αποτυχίες
Ζητούμενο 2ο
Ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης/ διαδικτύου στη δημιουργία σχέσεων
Από τη μία πλευρά,
Η κοινωνική δικτύωση εκμηδένισε τις αποστάσεις και συνέβαλε στη διατήρηση σχέσεων μεταξύ ανθρώπων που τους χωρίζουν χιλιόμετρα. Κάθε νέος μπορεί να δημιουργήσει το δικό του προφίλ που περιέχει προσωπικά δεδομένα και να συνάψει σχέσεις μέσα από εφαρμογές , όπως το facebook, που αποτελεί ένα ιδιαίτερα δημοφιλή τρόπο επικοινωνίας για νεαρούς χρήστες. Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης διευρύνουν τη δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας, καθώς οι χρήστες μπορούν να επικοινωνούν, να εντοπίζουν φίλους, να δημιουργούν νέες φιλίες, να διασκεδάζουν, να ανταλλάσσουν και να μοιράζονται οπτικοακουστικό υλικό, να εκθέτουν και να σχολιάζουν γεγονότα της καθημερινότητας.
Από την άλλη πλευρά,
Το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δε δημιουργούν πάντα υγιείς ή γνήσιες διαπροσωπικές σχέσεις. Οι διαδικτυακοί φίλοι δεν έχουν συχνά ουσιαστική επαφή, απλώς έχουν την ψευδαίσθηση μιας φιλικής σχέσης , η οποία στην πραγματικότητα είναι υποτυπώδης. Στην περίπτωση μάλιστα που οι σχέσεις συνάπτονται μέσω του διαδικτύου, χωρίς πρότερη προσωπική γνωριμία, ελλοχεύει ο κίνδυνος της εξαπάτησης του χρήστη , καθώς δεν υπάρχει η δυνατότητα εξακρίβωσης των στοιχείων που δίνονται. Επίσης, οι ανορθολογική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να οδηγήσει στη μαζοποίηση και στον ανούσιο μιμητισμό, που καταργούν το στοιχείο της ελεύθερης βούλησης.
Επίλογος
Η αξία της φιλίας είναι ανεκτίμητη. Το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να συμβάλλουν θετικά στη σύναψη υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, ωστόσο, χρειάζεται να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, προκειμένου να μην υποβαθμιστεί η αξία της φιλίας σε μία ψευδεπίγραφη μορφή επικοινωνίας.
Αποφώνηση
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.