Παράδοση
Ορισμοί
▪Το σύνολο των υλικών, πνευματικών, ηθικών, και γενικότερα πολιτιστικών στοιχείων του παρελθόντος που αποθησαυρίστηκαν μέσα από την ιστορική διαδρομή ενός λαού και συνθέτουν την πολιτιστική φυσιογνωμία και την εθνική ταυτότητα του, μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά με τον προφορικό ή το γραπτό λόγο και συμβάλλουν στην πολιτιστική εξέλιξη, με προϋπόθεση την προσαρμογή τους στην εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα και τη δημιουργική αξιοποίησή τους. Τα πολιτισμικά αυτά αγαθά είναι η γλώσσα, η θρησκεία, τα ήθη και έθιμα, το άγραφο δίκαιο, οι καλλιτεχνικές νοοτροπίες, οι πολιτικές αξίες και αρχές, κ.α.
▪Είναι ο πνευματικός και ιστορικός βίος του έθνους, που κληροδοτείται από τις προηγούμενες γενιές στις επόμενες.
Η λέξη είναι παράγωγο του ρήματος «παραδίδωμι», που σημαίνει: δίνω στα χέρια κάποιου, εμπιστεύομαι κάτι σε κάποιον, επιτρέπω. Η παράδοση λοιπόν είναι μια ζωντανή διαδικασία παράδοσης έργου. Μπορεί ως έννοια να ταυτιστεί με την ίδια τη ζωή. Όπως η ζωή, έτσι και η παράδοση ανανεώνεται συνεχώς και έτσι εξασφαλίζει τη διάρκειά της. Η ζωή του ανθρώπου δεν είναι στατική, στάσιμη. Το ίδιο συμβαίνει και με την παράδοση: κρατά αυτό που έχει και προσθέτει αυτό που δημιουργεί το παρόν.
Μορφές της παράδοσης
▪πνευματική ▪πολιτιστική ▪πολιτική
▪κοινωνική ▪ λαϊκή ▪επιστημονική
▪οικογενειακή ▪ εθνική ▪αισθητική
▪θρησκευτική ▪ ιστορική
Παγκόσμια παράδοση: πρόκειται για τα δημιουργήματα του παρελθόντος σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δράσης.
Η εθνική παράδοση αφορά τον πνευματικό και ιστορικό βίο ενός έθνους, που το διαφοροποιεί από τα άλλα έθνη: γλώσσα, ιστορία, ήθη-έθιμα, αγώνες, θυσίες, αρετές λαών.
Λαϊκή παράδοση: η παράδοση που περιλαμβάνει το σύνολο των έργων ή των δραστηριοτήτων που εκφράζουν το λαό και χαρακτηρίζεται από ανωνυμία, τυποποίηση , συλλογικότητα.
Λόγια παράδοση: η παράδοση που περιλαμβάνει τα έργα των λογίων και χαρακτηρίζεται από προσωπικό ύφος και πρωτοτυπία.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Η ελληνική παράδοση διέπεται από μια αναλλοίωτη συνέχεια και καθολικότητα. Πολλά στοιχεία του παρελθόντος είναι παρόντα στη σημερινή κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή του τόπου μας, όπως αδιάψευστα μαρτυρούν τα ακόλουθα:
· Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία (Προσωκρατικοί φιλόσοφοι, Πλάτωνας, Αριστοτέλης), με τις διαχρονικές ιδέες και αξίες, διδάσκεται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού και επεξεργασίας από διακεκριμένους μεταγενέστερους φιλοσόφους.
· Η δημοκρατικότητα στην πολιτική και τον τρόπο ζωής, γιατί οι Έλληνες δίδαξαν πρώτοι το δημοκρατικό πολίτευμα.
· Η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας, με τις όποιες αλλαγές υπέστη διαμέσου των αιώνων, αποτελεί το σημαντικότερο διακριτικό στοιχείο της εθνικής μας υπόστασης και της μακραίωνης ιστορίας της ελληνικής φυλής.
· Ο θεσμός της εκκλησίας και το θρησκευτικό συναίσθημα του Έλληνα, παρά την ηθική παρακμή των ημερών μας, κατέχουν σημαντική θέση στη νεοελληνική κοινωνία.
· Οι ιστορικοί αγώνες και τα εντυπωσιακά επιτεύγματα των Ελλήνων παραδειγματίζουν τους Νεοέλληνες και τους προσανατολίζουν σε υψηλά έργα.
· Το αθλητικό πνεύμα και η Ολυμπιακή ιδέα, που θεμελίωσαν πρώτοι οι αρχαίοι μας πρόγονοι, διασώζονται σήμερα μέσω των Ολυμπιακών αγώνων και διδάσκουν τις επερχόμενες γενιές, σε θεωρητικό επίπεδο και όχι μόνο.
· Τα υλικά επιτεύγματα της κλασικής περιόδου (Παρθενώνας, Ακρόπολη) αποτελούν άξονα παιδείας για τους σημερινούς Έλληνες.
· Τα ήθη και έθιμα, κυρίως στην ελληνική επαρχία, είναι εμφανείς αποδείξεις της ζωντανής παρουσίας του παρελθόντος στο παρόν.
Η οικογένεια στην ελληνική κοινωνία διατηρεί πιο έντονα τα συνεκτικά στοιχεία στα μέλη της και δεν υφίσταται σε μεγάλο βαθμό τη διάβρωση από τη σημερινή αλλοτρίωση.
Η σημασία της παράδοσης
Ατομικό επίπεδο : Η παράδοση μας επιτρέπει να οργανώσουμε την προσωπική μας ζωή σε σταθερές βάσεις , έτσι , ώστε να εξισορροπήσουμε την ατομική μας υπόσταση στο κοινωνικό περιβάλλον και να ικανοποιήσουμε την πρωταρχική μας ανάγκη για κοινωνικότητα.
α) στον πνευματικό τομέα:
1.Μεταβιβάζει κάθε είδους γνώσεις, την πείρα των αιώνων, βοηθά στην πληρέστερη και βαθύτερη κατανόηση του ιστορικού παρελθόντος.
2. Συμβάλλει στην αποφυγή των σφαλμάτων γιατί διδάσκει από τα λάθη του παρελθόντος και οδηγεί στην αυτογνωσία των λαών και των ατόμων.
3. Αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Συντελεί στην ολοκλήρωση του ατόμου, του δίνει ρίζες και ισορροπία.
4. Διευρύνει τα πνευματικά ενδιαφέροντα και συντελεί στον εξανθρωπισμό του τεχνικού πολιτισμού.
β) στον εθνικό τομέα:
1.Αποτελεί συνδετικό κρίκο των γενεών και δεν επιτρέπει το χάσμα τους. Οι ιστορικές μνήμες και αναφορές καταφάσκουν την εθνική υπόσταση και διατηρούν την εθνική ιδιαιτερότητα, γεγονός που επιτρέπει την επιβίωση του έθνους.
2.Διασφαλίζει την εθνική συνείδηση και συντελεί στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας απέναντι στον κίνδυνο της παγκοσμιοποίησης.
3.Οδηγεί στην εθνική αυτογνωσία.
4. Αποτρέπει την εθνική αλλοτρίωση.
γ) στον κοινωνικό τομέα:
1. Κοινωνικοποιεί το άτομο μέσα από τη γνώση της πολιτιστικής κληρονομιάς και δημιουργίας του λαού του.
2. Μεταλαμπαδεύει αξίες που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν (φιλία, άμιλλα, φιλοξενία, προώθηση κοινωνικού συμφέροντος).
3. Προσφέρει πρότυπα για μίμηση.
4. Ενισχύει το πνεύμα της συλλογικότητας, της συνεργασίας.
5. Είναι φορέας ηθών και εθίμων, που διαμορφώνει τους άγραφους νόμους της ηθικής και τα κοινωνικά κριτήρια για τον καθορισμό του πλαισίου κοινωνικών σχέσεων, με στόχο την κοινωνική ευρυθμία και ομαλότητα.
δ) στον ηθικό τομέα:
1. Εμπνέει σεβασμό στα μεγάλα ιδανικά.
2. Κληροδοτεί ηθικές αξίες (σεβασμός στον άνθρωπο, ανιδιοτέλεια, τήρηση του μέτρου).
ε) στον πολιτικό τομέα:
1.Ενισχύει τη δημοκρατία με τις αρχές και τις αξίες του παρελθόντος (Αθηναϊκή Δημοκρατία).
στ)στον πολιτιστικό τομέα:
1. Η παράδοση επηρεάζει την Τέχνη και διατηρεί ζωντανό τον πολιτισμικό θησαυρό του παρελθόντος και μέσα από τη γόνιμη αξιοποίησή του βοηθά στην πολιτισμική ανάπτυξη.
2. Συντελεί στην πολιτισμική επικοινωνία ανθρώπων και λαών.
Αιτίες κρίσης της παράδοσης
1. Το χάσμα των γενεών και ο γενικότερος αρνητισμός των νέων.
2.Ο λανθασμένος τρόπος γνωστοποίησής της στους νέους μέσω της οικογένειας και της παιδείας.
3.Η προγονοπληξία και η προοδοπληξία.
4.Η στροφή προς την ύλη, λόγω του υλικού ευδαιμονισμού.
5.Το τεχνοκρατικό πνεύμα της κοινωνίας.
6.Η γενικότερη κρίση των αξιών, των θεσμών και των αρχών.
7.Η ξενομανία, ο μιμητισμός ξένων προτύπων.
8. Η διαφήμιση ξενόφερτων στοιχείων που οδηγεί στην αλλοτρίωση.
9. Ο τουρισμός αλλοιώνει τις συνειδήσεις με την εισαγωγή ξενικών ηθών.
Η εμπορευματοποίηση της παράδοσης
Δυστυχώς, στις μέρες μας η παράδοση είναι εμπορεύσιμη, όπως φανερώνουν οι φολκλορικές εκδηλώσεις και η διάθεση ιστορικών χώρων για διαφήμιση προϊόντων, ενώ αντικείμενο εκμετάλλευσης και αγοραπωλησίας έχουν γίνει τα ιερά εκκλησιαστικά σκεύη και τα μνημεία . Το θλιβερό αυτό φαινόμενο, που εκπορνεύει την εθνική μας συνείδηση και διαβρώνει την ψυχική και πνευματική μας αντοχή, συνδέεται άρρηκτα με τη δομή , τα πρότυπα και τις αξίες της σύγχρονης εποχής.
Προγονοπληξία
Ορισμός
Η προσκόλληση στο παρελθόν, σε κάθε παραδοσιακό στοιχείο, η αναγωγή του σε ιδανικό: η δογματική προσήλωση στην παράδοση, η στείρα προγονολατρεία, η άκριτη απόρριψη κάθε νέου ή ξένου στοιχείου.
συνέπειες προγονοπληξίας
1.Διατήρηση προκαταλήψεων, δεισιδαιμονιών. Υποθάλπεται η θρησκευτική μισαλλοδοξία και καλλιεργείται ο φονταμενταλισμός (= συντηρητική θρησκευτική αντίληψη που πρεσβεύει την τυφλή προσήλωση στη θρησκεία και αρνείται κάθε νεωτερικό στοιχείο.)
2.Ανάπτυξη δογματισμού,
3.Άρνηση της τεχνολογικής προόδου και της ανάπτυξης.
4.Στασιμότητα στις Τέχνες και στις Επιστήμες, πνευματική και πολιτισμική οπισθοδρόμηση.
5.Δουλική μίμηση παλιότερων προτύπων. Εξιδανίκευση των κατορθωμάτων των προγόνων και ταυτόχρονος περιορισμός της πρωτοβουλίας και της αυτενέργειας των απογόνων.Συρρίκνωση φαντασίας, ακινητοποίηση προβληματισμού.
6.Εθνικός απομονωτισμός, σοβινισμός. Διαταράσσονται οι διακρατικές σχέσεις.
7.Ρατσισμός.
Πρόσκαιρη στροφή των νέων προς την παράδοση
Έρευνες και στατιστικές καταδεικνύουν μια σταδιακή στροφή μιας μερίδας των νέων, που αναζητούν στηρίγματα σε παραδοσιακές αξίες και θεσμούς, όπως η οικογένεια, ο στρατός και η δικαιοσύνη. Η τάση αυτή είναι συγκυριακή και φανερώνει την ανασφάλεια, που βιώνουν σήμερα οι νέοι εξαιτίας των εξής προβλημάτων:
Ανεργία,
σύγχυση ιδεών,
κρίση αξιών,
παγκοσμιοποίηση,
καταναλωτισμός και υλισμός,
πολιτική κρίση.
Προοδοπληξία
Ορισμός
Άκριτη αποδοχή κάθε νέου ή ξένου στοιχείου, πλήρης απόρριψη κάθε παραδοσιακού με την ιδέα πως παρεμποδίζει την πρόοδο.
Στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, ο άνθρωπος, προσκολλημένος τυφλά στη λογική της αγοράς και του κέρδους, αποδέχεται άκριτα τα υλιστικά και τεχνοκρατικά πρότυπα και ενστερνίζεται με πάθος μια δήθεν προοδευτικότητα. Η επανάσταση της τεχνολογίας διευκόλυνε τη διείσδυση των ισχυρών, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να θεοποιούν το παρόν και το ξένο και να υποτιμούν το παρελθόν, την παράδοση και το ντόπιο. Έτσι, κυριαρχεί ένα αντιπαραδοσιακό πνεύμα, που απομακρύνει από τις ρίζες, με δυσμενείς συνέπειες για το άτομο και την κοινωνία.
Συνέπειες
1.Άμβλυνση της εθνικής συνείδησης, απώλεια εθνικής ταυτότητας, πολιτιστική αλλοίωση, υποδούλωση.
2.Αδυναμία κατανόησης και ερμηνείας του παρόντος.
3.Κίνδυνος ετεροκαθορισμού.
Η σωστή στάση απέναντι στην παράδοση
1. Ουσιαστική γνώση της παράδοσης χωρίς δουλική μίμηση της.
2. Διατήρηση των ζωντανών δυναμογόνων στοιχείων για την παραγωγή νέων πολιτισμικών αγαθών.
3. Απόρριψη όλων των νεκρών στοιχείων που αντιβαίνουν στο πνεύμα της εποχής.
4. Συγκερασμός των στοιχείων της προόδου με την παράδοση.
5. Προστασία της παράδοσης από τη διαστρέβλωση ή την εμπορευματοποίηση.
6. Ουσιαστική και συνειδητή μετάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς στις επερχόμενες γενιές.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Ο σύγχρονος άνθρωπος χρειάζεται να συμφιλιωθεί με το παρελθόν και τις ρίζες του. Η στάση που οφείλει να τηρήσει απέναντι στην παράδοση, αλλά και στα ξενόφερτα στοιχεία έγκειται στα εξής:
· Απόρριψη των ακραίων τάσεων, είτε της άκριτης εμμονής στο παρελθόν μας, είτε της δουλικής αντιγραφής των ξένων στοιχείων: συντηρητισμός, στασιμότητα, αποτελμάτωση, εθνικισμός, ξενομανία, απώλεια εθνικής ταυτότητας, γλωσσική αλλοίωση, μαζοποίηση, χειραγώγηση…
· Υιοθέτηση της μεσότητας, με ορθή κρίση και διάσωση των αναλλοίωτων στοιχείων του παρελθόντος, κριτική ματιά και γόνιμη αφομοίωση των θετικών στοιχείων των άλλων πολιτισμών, όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, ο αλτρουισμός, πνευματικές και πολιτιστικές ανταλλαγές, συνεργασία λαών, δημιουργία κλίματος διεθνισμού, που καταργεί τις ρατσιστικές αντιλήψεις.
Τρόποι δράσης των νέων και των αρμόδιων φορέων
Ατομική ευθύνη και ρόλος των νέων
Έμφαση της πνευματικότητας: κρίση, ενημέρωση, γνώση, αλλά και υπεύθυνη περισυλλογή, αυτοκριτική, πίστη στον άνθρωπο. Με αυτά θα συνειδητοποιήσουν οι νέοι ότι η ατομική και συλλογική αξιοποίηση της παράδοσης οδηγεί στην ποιοτική άνοδο του πολιτισμικού και βιοτικού επιπέδου ενός λαού και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την εθνική και οικουμενική πρόοδο.
Αποφυγή της προκατάληψης και της μεροληπτικής στάσης απέναντι στο παρελθόν. Οι νέοι οφείλουν να κατανοήσουν ότι μέσω του παρελθόντος κυοφορείται το εκάστοτε καινούργιο.
Αντίσταση στον υλισμό και τον τεχνοκρατισμό.
Αποφυγή του ατομικισμού, ενίσχυση της κοινωνικής συνείδησης, εθελοντική δράση.
Γόνιμη διάθεση του ελεύθερου χρόνου (διάβασμα, ταξίδια).
Οικογένεια
Συνεχής και γόνιμος διάλογος με τους νέους, απόρριψη του αυταρχισμού, της επιβολής, της ηθικολογίας και του ψευτορομαντισμού.
Οι γονείς οφείλουν να αποτελούν υγιή παραδείγματα για τα παιδιά τους (π.χ. η μορφή και η λειτουργία της οικογένειας, η επαφή με την εκκλησία και το σχολείο).
Σχολείο
· Το σχολείο χρειάζεται μέσω της ανθρωπιστικής παιδείας να προβάλλει, να σχολιάσει και να επεξηγήσει τις συνιστώσες του πολιτισμού των προγόνων μας, ώστε οι νεότερες γενιές να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τις παλαιότερες ηθικές αξίες.
· Βιωματική επαφή με την παράδοση μέσω εκπαιδευτικών εκδρομών, εργασιών για την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας, εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος «υιοθετώ ένα μνημείο».
· Επαναπροσδιορισμός της λειτουργίας των εορταστικών εκδηλώσεων και εμπεριστατωμένη διδασκαλία των θεωρητικών μαθημάτων, θρησκευτικά, ιστορία και γλώσσα.
· Ενίσχυση του ρόλου του δασκάλου και των μαθητικών κοινοτήτων με περιθώρια δημιουργικών πρωτοβουλιών και αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών.
Μ.Μ.Ε.
Προβολή της παράδοσης με ποιοτικές εκπομπές και περιορισμός των υπερκαταναλωτικών προτύπων.
Αποφυγή του εθνοκεντρισμού, μελέτη της παράδοσης και προβολή της σημασίας της, με στόχο την ευαισθητοποίηση του κόσμου και τον παραδειγματισμό των νέων.
Πνευματική ηγεσία
· Οι πνευματικοί άνθρωποι και οι επιστήμονες χρειάζεται να αξιολογήσουν την παράδοση και αφού απορρίψουν τα παρωχημένα, να αναδείξουν τα ζωντανά στοιχεία της παράδοσης.
Πολιτεία
· Μέριμνα για τη φύλαξη και την προστασία των αρχαιολογικών χώρων και οικονομική ενίσχυση των ερευνών για τη μελέτη και την ανάδειξη του πολιτισμού του παρελθόντος.
· Υλική στήριξη και τεχνολογική υποδομή και κινητοποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης για την προστασία και την ανάδειξη της κληρονομιάς κάθε τόπου.
· Συντονισμένη προβολή της παράδοσής μας στο εξωτερικό και ενίσχυση της δράσης του απόδημου ελληνισμού.