ΕΠΙΣΤΗΜΗ
ΒΑΣΙΚΟΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΕ :
Ανθρωπιστικές – κοινωνικές
Θετικές – φυσικές
ΚΛΑΔΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
Θετικές και φυσικές επιστήμες: Ερευνούν τα φυσικά φαινόμενα και χρησιμοποιούν σαν μέθοδο την παρατήρηση , το πείραμα και τη λογική
Ανθρωπιστικές επιστήμες: Διερευνούν την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και υπόσταση , εμβαθύνουν σε υπαρξιακές και φιλοσοφικές αναζητήσεις. Προσεγγίζουν οντολογικά τον άνθρωπο.
Κοινωνικές: Ασχολούνται με τη μελέτη των κοινωνιών και την εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο.
Εφαρμοσμένες: Ασχολούνται με την πρακτική επίλυση προβλημάτων μέσω συστηματικών μεθοδολογιών και την επιστημονική θεμελίωση των μεθόδων αυτών.
Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί πως η ταξινόμηση αυτή είναι μόνο συμβατική, ενώ δεν είναι σπάνιο ένα επιστημονικό πεδίο να συνθέτει στοιχεία από διαφορετικούς κλάδους. Όταν αυτό το γεγονός ορίζει τον χαρακτήρα του πεδίου, μιλάμε για διεπιστημονικό πεδίο, διακλαδική επιστήμη ή διεπιστήμη (π.χ. βιβλιοθηκονομία, επιστήμη συστημάτων, γνωσιακή επιστήμη κλπ).
Σχέση επιστήμης και τεχνολογίας
Είναι σχέση αμφίδρομη. Οι επιστήμονες ασχολούνται με τη μελέτη του κόσμου, ενώ η τεχνολογία αξιοποιώντας τις επιστημονικές γνώσεις έχει σαν στόχο την ανανέωση ή την αλλαγή των φυσικών νόμων και δεδομένων για να ικανοποιηθούν ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες. Η τεχνολογία βρίσκει λύσεις για να αξιοποιήσει τις γνώσεις αυτές και παρέχει τις διαδικασίες και τα μέσα που μας εξασφαλίζουν τεχνογνωσία που χρειαζόμαστε για να κατασκευάσουμε αυτοκίνητα, κατοικίες, σκεύη, πλοία, εργαλεία, μηχανήματα,…
Η επιστήμη μελετά τις ιδιότητες των διαφόρων υλικών (τη δομή, την αντοχή, το χρώμα,…) για παράδειγμα του ξύλου, των πλαστικών,… Ενώ η τεχνολογία χρησιμοποιεί τα πορίσματα αυτά πρακτικά στην κατασκευή υλικών και μέσων σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (βιομηχανία, ιατρική, επικοινωνία, μεταφορές κ. λ. π) για να προαχθεί ο τεχνικός πολιτισμός και να υψωθεί το βιοτικό επίπεδο του ανθρώπου. Επιστήμη και τεχνολογία προϋποθέτουν και ελέγχουν η μια την άλλη.
Η επιστήμη ως αυτοσκοπός.
- Σύμφωνα με αυτό το δόγμα η επιστήμη δεν περιορίζεται από κανένα ηθικό όριο αλλά στοχεύει στην αποκάλυψη της αλήθειας με κάθε κόστος. Οι επιστήμονες ερευνούν χωρίς να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα αποτελέσματα των μελετών τους. Υπηρετούν την εξέλιξη χωρίς όρια, χωρίς περιορισμούς από κοινωνικές επιταγές. Η επιστημονική γνώση θεωρείται προνόμιο των λίγων-ειδικών («ελίτ») οι οποίοι δεν νιώθουν την υποχρέωση να τη μεταγγίσουν στους άλλους ανθρώπους.
ΤΑ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
- Η εμπειρία μάς βεβαιώνει, ειδικότερα, ότι η εφαρμογή των επιστημονικών αποτελεσμάτων διεύρυνε την προσδοκώμενη διάρκεια ζωής, εξαφάνισε ή περιόρισε τις ασθένειες και τις επιπτώσεις τους, αποτέλεσε ασπίδα για τη βιολογική επιβίωση του ανθρώπινου είδους απέναντι στις άλογες δυνάμεις της φύσης παρέχοντάς του τα μέσα αυτοπροστασίας του.
- Άνοδος του βιοτικού επιπέδου του ανθρώπου, βελτίωση της ποιότητας ζωή. Η επιστήμη εξασφάλισε τα μέσα για να ανέλθει το άτομο από το στάδιο του αγώνα για την επιβίωση σε συνθήκες κοινωνικής ευμάρειας μέσω των τεχνολογικών επιτευγμάτων. Η επιστήμη αποτέλεσε το διαβατήριο του ανθρώπου για τις ποικίλες ανέσεις που έχει σε πρακτικό επίπεδο και για την πνευματική – ψυχική του ανύψωση σε μια ανώτερη οντολογική σφαίρα.
- Προσφέρει στον άνθρωπο ελευθερία προσωπικών και συλλογικών επιλογών και λειτουργεί απελευθερωτικά όσον αφορά τις εξαρτήσεις, φοβίες, δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις του, οι οποίες οφείλονται στην άγνοια των νόμων της φύσης και των κανόνων κοινωνικής συμβίωσης. Η αύξηση των γνώσεων γύρω από τη φυσική νομοτέλεια και τους νόμους που τη διέπουν απάλλαξε τον άνθρωπο από φοβίες προς ανύπαρκτες μυστηριακές δυνάμεις και τον οδήγησε από τον σκοταδισμό στον αυτοκαθορισμό και στην πίστη της δύναμης του «λόγου»» με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξης.
- Άνοδος του πνευματικού επιπέδου του ανθρώπου και κατ’ επέκταση άνοδος του πολιτισμού. Ηλεκτρονική τεχνολογία, νέες τεχνολογίες, πληροφορική, ατομική ενέργεια κ.ά. δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αποτελούν σταθμούς πολιτισμού.
- Λιγόστεψε ο ανθρώπινος μόχθος και αυξήθηκαν τα παραγόμενα αγαθά. Οι μηχανές ξεπερνούν σε μυϊκή δύναμη τον άνθρωπο και υπερτερούν σε αποτελεσματικότητα. Ο άνθρωπος εργασιακά ξεπέρασε τις συνθήκες δουλείας περασμένων αιώνων κι έγινε κύριος των μηχανών, από «δουλοπάροικος» έγινε «δημιουργός». Αυξήθηκε η παραγωγικότητα των προϊόντων με αποτέλεσμα τη μείωση του χρόνου παραγωγής και την μείωση του κόστους των προϊόντων.
Αύξηση ελεύθερου χρόνου.
- Η πληροφοριακή και συμμετοχική δημοκρατία, χάρις στα τηλεπικοινωνιακά μέσα που φτάνουν στην πιο απομακρυσμένη καλύβα-οικία των ανθρώπων.
Με την ταχύτατη επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο καταργήθηκαν οι περιορισμοί του χρόνου και του χώρου.
- Ενίσχυση δημοκρατικών θεσμών, διεύρυνση επικοινωνίας και συνεργασίας των λαών, ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων, διεθνισμός ,ειρήνη.
ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ
- Ο άνθρωπος έχασε την ελευθερία του (αφού λ.χ. παρακολουθείται η ιδιωτική του ζωή από τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα, γίνονται υποκλοπές τηλεφωνημάτων πολιτικών κ.ά.), μηχανοποιήθηκε και μαζοποιήθηκε, αποξενώθηκε από τον εαυτό του και τους άλλους και αγχώθηκε, αλλοτριώθηκε από τα Μ.Μ.Ε. και αποπροσανατολίστηκε από τους ανθρωπιστικούς στόχους.
• Τα τεχνικά μέσα, που πράγματι δημιούργησαν σήμερα το θαύμα του τεχνικού πολιτισμού, παράλληλα εγκυμονούν κινδύνους να καταστρέψουν τον πλανήτη μας με τις αλλοπρόσαλλες εφαρμογές τους. Για παράδειγμα, η ατομική ενέργεια γίνεται δημιουργική δύναμη, όταν χρησιμοποιείται σωστά από έναν ηθικό και συνετό επιστήμονα. Τουναντίον, στα χέρια ενός παράφρονα ανθρώπου γίνεται (και έγινε λ.χ. στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι) καταστρεπτικό για τους ανθρώπους και τη φύση γενικότερα.Επίσης, άλλες «παρενέργειες» μπορούν να θεωρηθούν:
• «Οι φαρμακολογικές, γενετικές και ηλεκτρονικές παρεμβάσεις στο είναι και το γίγνεσθαιτου Ανθρώπου».
• Οι φοβερές συνέπειες της πολεμικής τεχνολογίας για άτομα, για έθνη ή και τον Πλανήτη ολόκληρο.
• Η υποβάθμιση και καταστροφή του περιβάλλοντος με τις ανυπολόγιστες ηθικές και υλικές ζημίες σε μας σήμερα και στις γενεές που θ’ ακολουθήσουν.
• Η μετακίνηση των ανθρώπων της υπαίθρου προς τα αστικά κέντρα (αστυφιλία).
• Η ανεργία (ειδικά στις τεχνολογικά προηγμένες χώρες).
• Η μείωση της πνευματικότητας του ανθρώπου, με γενικότερες συνέπειες μέσα στην Κοινωνία (π.χ. η ανήθικη εκμετάλλευση της παιδικής ηλικίας διά του διαδικτύου).
• «Οι φαρμακολογικές, γενετικές και ηλεκτρονικές παρεμβάσεις στο είναι και το γίγνεσθαιτου Ανθρώπου».
• Οι φοβερές συνέπειες της πολεμικής τεχνολογίας για άτομα, για έθνη ή και τον Πλανήτη ολόκληρο.
• Η υποβάθμιση και καταστροφή του περιβάλλοντος με τις ανυπολόγιστες ηθικές και υλικές ζημίες σε μας σήμερα και στις γενεές που θ’ ακολουθήσουν.
• Η μετακίνηση των ανθρώπων της υπαίθρου προς τα αστικά κέντρα (αστυφιλία).
• Η ανεργία (ειδικά στις τεχνολογικά προηγμένες χώρες).
• Η μείωση της πνευματικότητας του ανθρώπου, με γενικότερες συνέπειες μέσα στην Κοινωνία (π.χ. η ανήθικη εκμετάλλευση της παιδικής ηλικίας διά του διαδικτύου).
- Καταστροφή του φυσικού πλούτου του πλανήτη με ανυπολόγιστες συνέπειες
- Άνιση κατανομή πλούτου, διεύρυνση χάσματος πλουσίων – φτωχών
- Πολιτική εκμετάλλευση της επιστημονικής γνώσης, όπλο χειρισμού της κοινής γνώμης(προπαγάνδα, χειραγώγηση μαζών) παραβίασης των ατομικών ελευθεριών (επόπτευση ιδιωτικής ζωής), προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας(ψυχολογικός εξαναγκασμός, βασανιστήρια κ.α)
Ενδεικτικές περιπτώσεις επικίνδυνης (για τον άνθρωπο) χρήσης της επιστημονικής γνώσης.
- Έρευνες φυσικών / θετικών επιστημόνων χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή όπλων, συμβατικών ή πυρηνικών, συντελώντας στην απώλεια εκατομμυρίων ανθρώπινων ζωών και εξακολουθούν ακόμα και στη σύγχρονη εποχή να παρέχουν τεχνογνωσία για την τελειοποίηση μέσων μαζικού αφανισμού.
- Πολλοί επιστήμονες, ιδίως θεωρητικών επιστημών (ιστορικοί, κοινωνιολόγοι, ανθρωπολόγοι, γλωσσολόγοι), στήριξαν με τις εργασίες τους απολυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, δικαίωσαν την απάνθρωπη δράση τους και συνέβαλαν στη διαιώνιση της εξουσίας τους.
- Σε πολλές περιπτώσεις επιστήμονες διάφορων ειδικοτήτων παραμένουν αδρανείς απέναντι σε φαινόμενα πολύμορφης παραβίασης ανθρώπινων δικαιωμάτων.
- Συχνά, η επιστήμη και η τεχνολογία χρησιμοποιούνται από τα προηγμένα κράτη για την κατάκτηση της παγκόσμιας ηγεμονίας, τη διεύρυνση των ανισοτήτων ανάμεσα στους προηγμένους και τους λιγότερο ανεπτυγμένους λαούς.
- Η υπέρμετρη και αλόγιστη τεχνολογική ανάπτυξη οδήγησε στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος και στη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, με συνέπεια να απειλείται η ανθρώπινη ζωή και κάθε άλλη μορφή ζωής στον πλανήτη.
- Η άκρατη εμπορευματοποίηση της επιστήμης και η αντιμετώπισή της αποκλειστικά ως μέσον πλουτισμού: η εκμετάλλευση της ανθρώπινης ανάγκης, της αγωνίας και του πόνου από ορισμένους επιστήμονες, που λειτουργούν παραβιάζοντας ηθικές αξίες και επιστημονική δεοντολογία(π.χ. ιατρικά πειράματα φαρμακοβιομηχανιών).
- Στείρος ανταγωνισμός για τον προσεταιρισμό των αγαθών της επιστήμης και της τεχνολογίας. Κερδοσκοπική διαχείριση επιστημονικού πλούτου, οικονομική εκμετάλλευση ανακαλύψεων στον τομέα της γενετικής με άγνωστες συνέπειες για την παγκόσμια υγεία (γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, η παραγωγή εμβρύων για ανθρώπινα ανταλλακτικά).
Κοινωνική ευθύνη επιστήμονα
Θεωρείται ότι η επιστήμη και οι επιστήμονες δεν είναι άμοιροι κοινωνικής ευθύνης.
Σήμερα, με δεδομένο ότι η επιστημονική γνώση γίνεται πράξη μέσω της τεχνολογίας και επηρεάζει την καθημερινή ζωή όλων, ο επιστήμονας δεν μπορεί να καμώνεται τον αμέτοχο. Άλλωστε, όντας εξαρτημένος από τις χρηματοδοτήσεις κρατικών και ιδιωτικών φορέων (που προσδοκούν κέρδος, πολιτικό ή οικονομικό), γνωρίζει ή έστω υποψιάζεται την
πιθανότητα τουλάχιστον, χρήσης των επιστημονικών και τεχνικών πορισμάτων
του με τρόπο αθέμιτο. Επομένως, ένας επιστήμονας χωρίς τη συναίσθηση αυτής της ευθύνης είναι ένας επικίνδυνος άνθρωπος· και μάλιστα πολύ επικίνδυνος, δεδομένου ότι είναι έξυπνος και κατέχει πολλές γνώσεις(. Ι. Μανωλεδάκης).
Ο γνωστός συγγραφέας – φιλόλογος Σαρ. Καργάκος πολύ εύστοχα παρατηρεί:
«Στην εποχή μας ο μεγάλος κίνδυνος δεν είναι οι μηχανές που σκέπτονται σαν άνθρωποι, αλλά οι άνθρωποι που σκέπτονται σαν μηχανές. Η Τεχνολογία έδωσε στον άνθρωπο πολλά μα του αφαίρεσε το παν, την ανθρωπιά του. Τον έκανε υπεράνθρωπο αλλά και απάνθρωπο. Θεό και δαίμονα».
«Στην εποχή μας ο μεγάλος κίνδυνος δεν είναι οι μηχανές που σκέπτονται σαν άνθρωποι, αλλά οι άνθρωποι που σκέπτονται σαν μηχανές. Η Τεχνολογία έδωσε στον άνθρωπο πολλά μα του αφαίρεσε το παν, την ανθρωπιά του. Τον έκανε υπεράνθρωπο αλλά και απάνθρωπο. Θεό και δαίμονα».
Η ευθύνη του επιστήμονα
Ως προς την επιστήμη του:
- Άριστη κατάρτιση κι εξειδίκευση στον επιστημονικό του τομέα
- Ανανέωση γνώσεων και αδιάλειπτη ενημέρωση γύρω από τις νέες επιστημονικές εξελίξεις
- Χρησιμοποίηση ορθολογικών μεθόδων στο επιστημονικό του έργο
- Ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια για την αποφυγή της πνευματικής μονομέρειας.
- Συνεργασία διεπιστημονική για την επίλυση σύγχρονων προβλημάτων με γνώμονα την κοινωνική ευημερία και το κοινό καλό.
Ως προς την κοινωνία:
- Να αντιστέκεται στη στράτευση και στο δόγμα η επιστήμη για την επιστήμη. Καθορισμός φραγμών και ορίων στην επιστημονική έρευνα με κριτήριο την προστασία της ανθρώπινης ζωής.
- Ανάληψη ευθύνης για την παραγόμενη γνώση, οφείλει να ελέγχει και να γνωρίζει σε ποιόν παρέχει τη γνώση και με τι σκοπό θα τη χρησιμοποιήσει.
- Αντίσταση στις οικονομικές πιέσεις, στον τυχοδιωκτισμό και στις σειρήνες του πλουτισμού εις βάρος της ανθρώπινης ζωής.
- Διαφώτιση της κοινής γνώμης για τις συνέπειες των επιστημονικών πορισμάτων στην ανθρώπινη ζωή. Εκλαΐκευση των γνώσεων και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.
- Κριτική στάση απέναντι στα κέντρα εξουσίας και να είναι θεματοφύλακας των ανθρώπινων δικαιωμάτων καταγγέλλοντας κάθε παραβίασή τους. Να μάχεται για τα ανθρωπιστικά ιδανικά.
Πώς μπορεί να τεθεί η επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου:
- Να πατάξει η πολιτεία κάθε μεθόδευση εμπορευματοποίησης της επιστημονικής γνώσης.
- Να σταματήσει τη χρηματοδότηση επιζήμιων για την ανθρωπότητα επιστημονικών ερευνών.
- Να τιμωρεί η πολιτεία παραδειγματικά τους επιστήμονες που λειτουργούν αντιδεοντολογικά.
- Παράλληλη και ισορροπημένη ανάπτυξη του τεχνικού και ηθικοπνευματικού πολιτισμού.
- Με την παροχή ανθρωπιστικής παιδείας (όπως είναι η ελληνοχριστιανική), που συμβάλλει στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου και εξυψώνει αυτόν σ’ όλους τους τομείς και θέτει τα δημιουργήματα του πολιτισμού στην υπηρεσία του ανθρώπου.
- Είναι ανάγκη, σε τελευταία ανάλυση, ο άνθρωπος να ξαναγίνει συνάνθρωπος και να μην αντιμετωπίζεται ως μέσο εκμετάλλευσης. Χρειάζεται και ο εξανθρωπισμός της επιστήμης.
- Συλλογική δράση και επαγρύπνηση πολιτών ενάντια σε μεθόδους άλογης χρήσης της επιστήμης
- Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης από τα ΜΜΕ.
- Ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τους επιστήμονες.
Χρειάζεται, λοιπόν, κάτι άλλο. Και αυτό είναι ο αναγεννημένος εν Χριστώ άνθρωπος.
Ο ενάρετος άνθρωπος με ηθικοπνευματικό περιεχόμενο, ο γεμάτος ανθρωπισμό και αγάπη για όλους και όλα.«Όταν η επιστημονική πρόοδος συνδυαστεί με την πνευματική εξύψωση και την πραγμάτωση των ηθικών αξιών, τότε θα βρει και την αληθινή της δικαίωση».
Ο ενάρετος άνθρωπος με ηθικοπνευματικό περιεχόμενο, ο γεμάτος ανθρωπισμό και αγάπη για όλους και όλα.«Όταν η επιστημονική πρόοδος συνδυαστεί με την πνευματική εξύψωση και την πραγμάτωση των ηθικών αξιών, τότε θα βρει και την αληθινή της δικαίωση».
Επιμέλεια: Τζανέτα Μαρούλη, http://idiaiterafilologika.gr