ΠΡΟΤΥΠΑ και ΕΙΔΩΛΑ
Κάθε νέος στην προσπάθειά του να διαμορφώσει την προσωπικότητά του, μιμείται μορφές που σέβεται και θαυμάζει, πρόσωπα που είναι καταξιωμένα στη συνείδησή του. Τα πρώτα πρότυπα του νέου είναι οι γονείς του. Στην κρίσιμη φάση της εφηβείας όμως, αυτοί εύκολα απομυθοποιούνται και υποκαθίστανται από λαμπερές μορφές- αστέρες – είδωλα που προβάλλονται κυρίως από τα Μ.Μ.Ε. Η ταύτιση του νέου με πρότυπα ή είδωλα είναι ένας από τους σημαντικότερους μηχανισμούς της κοινωνικοποίησης, γιατί αυτός μιμείται τους ανθρώπους που θαυμάζει, ακολουθεί τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς τους, ενστερνίζεται τις αξίες τους και υιοθετεί τις ιδέες τους.
Σύγκριση Προτύπων -Ειδώλων
- Το πρότυπο είναι μορφή που συνήθως ανήκει στο παρελθόν. Εντοπίζεται στο χώρο της Ιστορίας (κοινωνικοί – πολιτικοί – εθνικοί αγώνες), των Επιστημών, των Γραμμάτων, των Τεχνών και του Ανθρωπισμού. Το είδωλο, αντίθετα, είναι ένας ζωντανός μύθος. Εντοπίζεται στο χώρο του θεάματος (εμπορική Τέχνη, Μ.Μ.Ε., μόδα, αθλητισμός), αλλά και στην πολιτική (ειδωλοποίηση πολιτικών ηγετών) και στη θρησκεία (θεοποίηση ηγετών παραθρησκευτικών ή αιρετικών οργανώσεων).
- Το πρότυπο έχει αξία διαχρονική, λάμψη αιώνια. Δύσκολα καταξιώνεται, αλλά μένει για πάντα στο Πάνθεον των Ηρώων. Η λάμψη του ειδώλου, όμως, είναι προσωρινή, φευγαλέα. Τα είδωλα απομυθοποιούνται με την ίδια ευκολία και ταχύτητα που επιβάλλονται. Είναι «διάττοντες αστέρες».
- Η αξία του προτύπου είναι αυθεντική, γνήσια. Πηγάζει από την προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο, την ηθική στάση ζωής και τα ανθρωπιστικά ιδανικά του. Αντίθετα, η ακτινοβολία του ειδώλου είναι κατασκευασμένη, η λάμψη του είναι τεχνητή, γι’ αυτό και η αξία του είναι νόθη. Το είδωλο αναδεικνύεται και επιβάλλεται από το μυθοποιητικό σύστημα με τα Μ.Μ.Ε. και τη διαφήμιση.
- Το πρότυπο είναι αρωγός στη δημιουργία ολοκληρωμένης, ανεξάρτητης και ξεχωριστής προσωπικότητας, σε αντίθεση με το είδωλο, που επιβάλλει την άρνηση του προσώπου και την ένδυση προσωπείου που τυποποιεί το νέο και αφανίζει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του.
- Το πρότυπο ενθαρρύνει τη γόνιμη – κριτική μίμησή του και την υιοθέτηση των θετικών μόνο στοιχείων της προσωπικότητάς του. Το είδωλο, όμως, επιβάλλει τη δουλική μίμηση, την τυφλή αντιγραφή του τρόπου εμφάνισης, σκέψης και συμπεριφοράς του.
- Το πρότυπο καθιερώνεται με την ώριμη κριτική και λογική σκέψη, ενώ το είδωλο επιβάλλεται με το φανατισμό, την προσωπολατρία, το συναίσθημα και όχι τη λογική.
- Το πρότυπο ωφελεί τους νέους, ενώ το είδωλο τούς ζημιώνει πνευματικά, ηθικά και ψυχικά.
Πρότυπα που πρέπει να προβάλλονται:
(με βάση και τα προβλήματα της επoχής μας)
1. Του ιδεολόγου (εποχή: κρίσης ιδεολογιών, μηδενιστικής αμφισβήτησης, έλλειψης οραμάτων).
2. Του ατόμου με αξίες, ιδανικά (εποχή: κρίσης αξιών, ανυπαρξίας ιδανικών, αλλοτρίωσης, υλιστικής νοοτροπίας)
3. Του αγωνιστή (εποχή: παθητικοποίησης, διαλυτικής εξατομίκευσης, εφησυχασμού).
4. Αυτού που συμμετέχει στα κοινά (εποχή: πολιτικής αλλοτρίωσης, ατομικιστικών προτεραιοτήτων, αποστασιοποίησης από το κοινωνικο /πολιτικό γίγνεσθαι).
5. Του πολιτικοποιημένου ατόμου (εποχή: πολιτικής αλλοτρίωσης, οπαδοποίησης, κομματικού φανατισμού, αδιαφορίας για τα κοινά).
6. Του πνευματικού ανθρώπου (εποχή: αποπνευματοποίησης, απουσίας πνευματικών ενδιαφερόντων, κυριαρχίας ειδώλων - ευτελών προτύπων, υλιστικών επιδιώξεων).
7. Του ολοκληρωμένου ηθικοπνευματικά επιστήμονα (εποχή: τεχνοκρατικής αντίληψης, στυγνής εξειδίκευσης, μονομέρειας, μονοδιάστατου προσανατολισμού του σύγχρονου ανθρώπου, μαζοποίησης).
8. Του ατόμου με πνεύμα οικουμενικής συνείδησης (εποχή: κρίσιμων παγκόσμιων προβλημάτων, παγκοσμιοποίησης των φαινομένων στο χώρο του πολιτισμού, της επικοινωνίας, της πολιτικής κ.λπ.)
9. Του ανθρώπου με οικολογικές ευαισθησίες (εποχή: υποβάθμισης ή καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος, οικολογικής κρίσης και διατάραξης της οικολογικής ισορροπίας)
10. Του φιλειρηνιστή (εποχή: παγκόσμιων αναταράξεων, δημιουργίας νέων εστιών πολέμου, πολεμικών συγκρούσεων, πυρηνικής απειλής).
Προβαλλόμενα αρνητικά πρότυπα
1. Του ευτυχισμένου καταναλωτή που:
- ταυτίζει το «έχειν» με το «είναι».
- διακατέχεται από το πνεύμα υλικού ευδαιμονισμού. Η ευτυχία θεωρείται ως αποτέλεσμα της καταναλωτικής δυνατότητας και όχι προσωπικών βιωμάτων.
2. Του οικονομικά και επαγγελματικά επιτυχημένου που:
- χρησιμοποιεί αθέμιτα μέσα, για να υλοποιήσει τους ατομικιστικούς του στόχους. (αρριβισμός) ,
- διακατέχεται από την κυριαρχία του ιδανικού του "ελάσσονος" μόχθου.
- Του εξειδικευμένου τεχνοκράτη που:
- προσαρμόζεται απόλυτα στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής
- επιδιώκει υπεραμοιβές, την απόκτηση κοινωνικοοικονομικής δύναμης, την αναβάθμιση του γοήτρου του.
- ενεργεί δίχως κοινωνικές, περιβαλλοντικές .κ.ά. ευαισθησίες.
4. Του ατομικιστή, αδιάφορου για τα κοινωνικο - πολιτικά ζητήματα που:
- επιδιώκει ατομικές λύσεις και αποφεύγει τη συλλογική αγωνιστική δράση,
- δε συμμετέχει στα κοινά, κοινωνικά κινήματα κ.λπ.
5. Πρότυπα βίας που προβάλλονται κυρίως από τα ΜΜΕ, τον παγκόσμιο κινηματογράφο.
Η ταύτιση των παιδιών -που αποτελούν τα πιo ευάλωτα θύματα- με τέτοιους ήρωες καλλιεργεί έναν επικίνδυνο μιμητισμό, την επιθετικότητα κ.α.
6. Ξενικά πρότυπα
Προβάλλονται κυρίως από:
- .την παγκόσμια πολιτιστική βιομηχανία (οι ταινίες του χόλυγουντ οι αποκαλούμενες σαπουνόπερες, οι "αστέρες" της ξένης μουσικής μαζικής κατανάλωσης κ.λπ.)
- τη διαφήμιση (άμεση και έμμεση) ξενικών προϊόντων, που παράγονται στις τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, προωθούνται στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, και οδηγούν στην ξενομανία, εξαιτίας της οποίας ελλοχεύουν οι κίνδυνοι της εθνικής και πολιτιστικής αλλοτρίωσης.
7. Τα είδωλα (αστέρες της τέχνης, του αθλητισμού). Πρόκειται για «κατασκευασμένα» και πρόσκαιρα πρότυπα που
- προωθούνται, κυρίως, για λόγους οικονομικούς, αφού αξιοποιούνται από ισχυρούς οικονομικούς κύκλους για την ελκυστική και για αποτελεσματική προβολή των προϊόντων τους.
- αξιοποιούνται ως μέσο αποπροσανατολισμού των πολιτών από υγιή κοινωνικά και κυρίως πολιτικά ενδιαφέροντα. Τα είδωλα δεν είναι φορείς αξιών και ιδανικών αλλά πρόσωπα που διακρίνονται για την εφήμερη και ματαιόδοξη διασημότητά τους, την κοινωνική αναγνωρισιμότητά τους, την επιδεικτική χλιδή κ.λπ.
- χρησιμοποιούνται από το πολιτικό κατεστημένο ως μέσο κατευνασμού κάθε βαθύτερης νεανικής ανησυχίας. Το είδωλο βραχυκυκλώνει τους νέους σε μια πλαναίσθηση ζωής, τους μεταφέρει σε έναν κόσμο ψευδαισθήσεων. Καλείται να καλύψει υπαρξιακά και μεταφυσικά κενά, ιδεολογικά αδιέξοδα, ουσιαστικές πνευματικές ανησυχίες και προσωπικούς προβληματισμούς.
8. Της χειραιρετημένης/απελευθερωμένης γυναίκας η οποία φαίνεται πως μέσω:
- της απόκτησης υλικών αγαθών και της καταναλωτικής της δυναιότητας
- της χρήσης των συσκευών και των χρηστικών αγαθών της τεχνολογίας, αντεπεξέρχεται στους πολλούς, συχνά αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους, έχει την ψευδαίσθηση ότι καταξιώνεται κοινωνικά και εξισώνεται με τον άντρα.
9. Του ατόμου που εξιδανικεύει τη σωματική διάσταση και αδιαφορεί για την καλλιέργεια της ηθικοπνευματικής πτυχής της προσωπκότητάς του, που:
- αναλώνει το μεγαλύτερο μέρος του ελεύθερου χρόνου του στη βελτίωση της σωματικής του εικόνας και
- δεν επιδεικνύει το ανάλογο ενδιαφέρον για την πνευματική του διάσταση.
Η θετική επίδραση των προτύπων
- Διαμόρφωση υγιούς, ανεξάρτητης και ολοκληρωμένης προσωπικότητας. Ο θαυμασμός και η μίμηση των ανθρώπων που έχουν ευδοκιμήσει στον κοινωνικό χώρο βοηθά τους νέους να αναπτύξουν αξιόλογη και σεβαστή στην κοινωνία προσωπικότητα, να καταξιωθούν και οι ίδιοι και να γνωρίσουν την εκτίμηση και την αναγνώριση.
- Τα πρότυπα αναπτύσσουν την κριτική σκέψη και την πρωτοβουλία των νέων. Εμπνέουν τη νεανική ψυχή και ανοίγουν δρόμους προσωπικής έκφρασης και αυτενέργειας. Ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα και καλλιεργούν την αγωνιστικότητά τους. Προσφέρουν, έτσι, τη δύναμη της αυτοπεποίθησης, την πίστη στη ζωή και στην αξία του ανθρώπου.
- Τα πρότυπα αποτελούν υποδείγματα αρετής και ηθικοποιούν τους νέους, γιατί εμφυσούν ηθικές αρχές και υγιείς αξίες που προσφέρουν έρμα στη νεανική ύπαρξη και συμβάλλουν στη θετική διάπλαση του χαρακτήρα της. Ακόμη, σημαντική είναι η συμβολή τους στην υπευθυνοποίηση των νέων.
- Προσφέρουν ιδανικά στους νέους, ηθικά ερείσματα που νοηματοδοτούν την ύπαρξη και αποτελούν ευκαιρία δημιουργικής έκφρασης της νεανικής ορμής και αγωνιστικότητας. Οι νέοι πάντα χρειάζονται μια πίστη, ένα όραμα που θα φωτίσει και θα οδηγήσει τη ζωή τους (ειδικά οι νέοι της εποχής μας).
- Η ταύτιση με τα πρότυπα συμβάλλει στην ομαλή κοινωνικοποίηση των νέων, γιατί εμπνέει το σεβασμό στις αρχές και στις αξίες του κοινωνικού συνόλου και καλλιεργεί την κοινωνική και πολιτική συνείδηση. Οι νέοι αναπτύσσουν το ιδανικό της προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο και συντελούν στην ανάπτυξη του πολιτισμού ως εργαζόμενοι, επιστήμονες, καλλιτέχνες κτλ. Υιοθετούν, ακόμη, το όραμα της ανθρωπιστικής ανάπλασης της κοινωνικής δομής και συμμετέχουν σε κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες για την υλοποίησή του.
- Η σύνδεση με πρότυπα από το χώρο της ιστορίας καλλιεργεί την ιστορική συνείδηση των νέων και αναπτύσσει το εθνικό τους φρόνημα. Παράλληλα, η πολιτισμική ενοποίηση του πλανήτη στην εποχή μας είναι συντελεστής της γνωριμίας του νέου με αξιόλογες μορφές από το διεθνή χώρο. Το γεγονός αυτό ενθαρρύνει το σεβασμό στον πολιτισμό των άλλων λαών, το πνεύμα του κοσμοπολιτισμού και την καλλιέργεια της διεθνιστικής συνείδησης των νέων.
Η αρνητική επίδραση των ειδώλων
- Η πίστη στα είδωλα ενισχύει την κουλτούρα της εντύπωσης και της επιφάνειας, ισχυροποιεί και τελικά παγιώνει το πνεύμα της ψεύτικης λάμψης και την αδιαφορία για την ουσία. Οι νέοι, έτσι, δεν ενδιαφέρονται για τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, για την πνευματική και ηθική τους καλλιέργεια. Αποδίδουν σημασία στην εξωτερική εμφάνιση και στην επίδειξη του υλικού πλούτου.
- Τα είδωλα προβάλλουν ως ιδανικό τον ευδαιμονισμό, την εύκολη και άνετη ζωή της χλιδής και των υλικών απολαύσεων. Καλλιεργούνται, έτσι, οι αξίες του καταναλωτισμού, του υλικού ευδαιμονισμού και της χρηματοθηρίας στη συνείδηση των νέων, με αποτέλεσμα να οδηγούνται στον αρριβισμό, στον ατομικισμό και στην ανηθικότητα. Οι υλιστικές αξίες που προβάλλουν τα είδωλα διαφθείρουν ηθικά τους νέους και εκτοπίζουν τις ανθρωπιστικές αξίες.
- Τα είδωλα προτείνουν συχνά αμοραλιστικό τρόπο ζωής. Προκαλούν το φανατισμό, ενθαρρύνουν τη βία και την επιθετική συμπεριφορά, οδηγούν στη ναρκομανία. Οι νέοι, μιμούμενοι τυφλά τον τρόπο ζωής των ειδώλων τους, υιοθετούν αντικοινωνική συμπεριφορά.
- Η ταύτιση με τα είδωλα καθιστά τους νέους προσωπολάτρες, ανθρώπους με αδρανοποιημένη κρίση που δέχονται παθητικά τα μηνύματα που προβάλλονται και χειραγωγούνται εύκολα στον τρόπο ζωής που ευνοεί τα οικονομικά συμφέροντα των εμπόρων του ελεύθερου χρόνου ή τα συμφέροντα της πολιτικής ηγεσίας.
- Ο πιθηκισμός των ειδώλων, η δουλική μίμησή τους, επιφέρει τον αφανισμό της προσωπικότητας του νέου, την τυποποίηση της φυσιογνωμίας του. Αν και ο στόχος του νέου ανθρώπου είναι να σχηματίσει μια ξεχωριστή προσωπικότητα, ο άκριτος και άκρατος μιμητισμός επιφέρει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα: ο νέος γίνεται ένα από τα πολλά αντίγραφα του ειδώλου που θαυμάζει. Αρνείται τον εαυτό του, το δικό του πρόσωπο, για να φορέσει ένα προσωπείο.
- Όταν ο νέος συνειδητοποιήσει ότι ήταν ψεύτικη και πρόσκαιρη η λάμψη του ειδώλου που λάτρευε ή όταν η ζωή του διδάξει πως η άκριτη μίμηση δεν οδηγεί στην επιτυχία και στην ευτυχία, ο νέος απογοητεύεται και αφοπλίζεται ψυχικά. Βλέποντας τα όνειρά του να καταρρέουν, σαν πύργοι που χτίστηκαν στην άμμο, χάνει τον ενθουσιασμό του για τη ζωή και κυριεύεται από την απαισιοδοξία.
Φορείς που μπορούν να προβάλλουν υγιή πρότυπα
οικογένεια
σχολείο
κοινωνία
λογοτεχνία
εκκλησία
Μ.Μ.Ε.
πνευματικοί άνθρωποι
πολιτιστικοί φορείς
ιστορία