ΚΡΙΤΙΚΗ
Η σύνθετη πνευματική λειτουργία και ικανότητα του ανθρώπου, να εξετάζει σε βάθος την ουσία των πραγμάτων με εναλλακτικούς τρόπους σκέψης χωρίς να περιορίζεται στα φαινόμενα, να ελέγχει,
να συγκρίνει πρόσωπα, πράγματα, γεγονότα, καταστάσεις και να εκφέρει την άποψή του αντικειμενικά για κάθε ατομική ή ομαδική ανθρώπινη δημιουργική έκφραση.
ΜΟΡΦΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ
• α. Θετική - εποικοδομητική κριτική (επιδοκιμασία, επιβράβευση, ενθάρρυνση, τεκμηριωμένη διαπίστωση αρνητικών και γόνιμος εντοπισμός τους προς διόρθωσιν του δημιουργού). β. Αρνητική - κακοπροαίρετη κριτική (αποδοκιμασία, αρνητισμός, μηδενισμός, εμπάθεια, μισαλλοδοξία, συμφεροντολογία).
• α. Κριτική προς τους άλλους. β. Αυτοκριτική.
• Κριτική στην α. καθημερινή ζωή, β. τέχνη, γ. στην επιστήμη, δ. στην πολιτική
ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ
Πνευματικός τομέας
1. Η άσκηση της κριτικής, αλλά και της αυτοκριτικής, συμβάλλει στην πνευματική εξέλιξη και πρόοδο του ανθρώπου. Η άσκηση της κριτικής, διατηρεί σε διαρκή εγρήγορση το άτομο.
2. Ο άνθρωπος οξύνει τον νου του, ωθείται σε γόνιμο και δημιουργικό εσωτερικό διάλογο.
3. Μέσω της κριτικής ο άνθρωπος διαρκώς αμφισβητεί και αναζητεί την αλήθεια, τη γνησιότητα, το αυθεντικό. Δεν αποδέχεται τίποτε χωρίς να το σκεφτεί, αλλά πείθεται μόνο με λογικά και τεκμηριωμένα επιχειρήματα.
4. Απομακρύνεται από τις προκαταλήψεις, τη δεισιδαιμονία, το δογματισμό, αποκτά εσωτερική, πνευματική ελευθερία.
5. Η εποικοδομητική κριτική και αυτοκριτική οδηγεί στην αυτογνωσία και την ετερογνωσία, προϋποθέσεις της προσωπικής και κοινωνικής εξέλιξης.
Ψυχικός τομέας
1. Επιβεβαίωση και αναγνώριση των ικανοτήτων μας (ηθική ικανοποίηση).
2. Αυτοπεποίθηση από τη θετική κριτική.
3. Απόκτηση ατομικής και κοινωνικής ταυτότητας και συνείδησης, αφού η άποψη για τον ευτό μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την άποψη τω άλλων για εμάς.
Κοινωνικός τομέας
1. Το άτομο με υπευθυνότητα ασκεί καθημερινά έλεγχο σε κάθε είδους πληροφορία. Έτσι αποσοβείται ο κίνδυνος της παραπληροφόρησης, δεν γίνεται παθητικός δέκτης των καταστάσεων αλλά ενεργεί με την δική του βούληση και έτσι αποφεύγει τη μαζοποίηση.
Πολιτικός τομέας
2. Καλλιεργεί ενεργούς πολίτες, θεσμοφύλακες της δημοκρατίας και των δημοκρατικών θεσμών.
3. Περιορίζονται οι αυθαιρεσίες, αφού ασκείται διαρκής έλεγχος στους πολιτικούς και στον τρόπο άσκησης της πολιτικής και εξυγιαίνεται ο πολιτικοκοινωνικός βίος.
Πολιτιστικός τομέας
1. Ανανεώνονται και εξελίσσονται οι επιστήμες, τα γράμματα, η τεχνική, οι τέχνες και η καθημερινότητα.
2. Η άκριτη αποδοχή ή απόρριψη των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων, μπορεί να οδηγήσει στην υποβάθμιση του πολιτιστικού επιπέδου, αλλά και την απομάκρυνση του καλλιτέχνη και του έργου του από το ευρύτερο κοινό.
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
1. Υψηλό μορφωτικό επίπεδο
2. Ανιδιοτέλεια
3. Κοινωνική συνείδηση και υπευθυνότητα, ευαισθησία, σεβασμός στο συνάνθρωπο
4. Ισχυρό αίσθημα δικαίου
5. Έλλειψη δογματισμού, φανατισμού, μισαλλοδοξίας, προκαταλήψεων, διάθεσης για επιβολή με κάθε τρόπο προσωπικών συμφερόντων
6. Διαρκής αναζήτηση της αλήθειας, μέσω της προσεκτικής εξέτασης και παρατήρησης
7. Δημοκρατικό πολίτευμα, ελευθερία σκέψης και έκφρασης,
8. Πλουραλισμός
9. Ύπαρξη ουσιαστικής παιδείας με στόχο τη διαμόρφωση «μορφωμένων» ανθρώπων, με γνώσεις, ηθική, αξίες, πρότυπα και υπεύθυνη δραστηριοποίηση φορέων ενημέρωσης, πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας που έχει ως στόχο να διαμορφώσει αντικειμενικά την κοινή γνώμη
Ειδικότερα
Ο κριτής, είναι σημαντικό να διακρίνεται για:
1. τις γενικές και ειδικές του γνώσεις
2. τη γλωσσική του επάρκεια
3. την αντικειμενικότητα, αμεροληψία, αναλυτικότητα, υπευθυνότητα απέναντι στον εαυτό του και τους άλλους
4. τον σεβασμό στον συνάνθρωπο, εσωτερική καλλιέργεια,
5. ευαισθησία, ψυχοπνευματική συγκρότηση
6. την καλοπροαίρετη κριτική διάθεση και τη χρήση ήπιου τόνου
7. στην άσκηση της κριτικής
8. την ενίσχυση της κριτικής με τη διατύπωση προτάσεων βελτίωσης του παρόντος έργου
9. να έχει σαν στόχο την ποιοτική βελτίωση του κρινόμενου
Ο κρινόμενος, είναι σημαντικό να διακρίνεται για:
1. τον βαθμό υπευθυνότητάς του, και την επιθυμία του για αυτοβελτίωση
2. το υψηλό του μορφωτικό επίπεδο, ώστε να αντιλαμβάνεται τα θετικά και αρνητικά του στοιχεία
3. τη δεκτικότητα στην κριτική και τον διάλογο
4. την άσκηση αυτοέλεγχου και αυτοκριτικής
5. τη διάκριση της θετικής από την αρνητική κριτική
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟΚΡΙΤΙΚΟΥ
Ο κριτικός έργων τέχνης πληροφορεί και ενημερώνει, διευκολύνοντας την προσέγγιση ενός έργου από το κοινό (µε στοιχεία για το δημιουργό, την εποχή του, τους εκτελεστές ενός έργου, το θέµα /υπόθεση, την έµπνευση, την τεχνοτροπία κ.λπ.). Άρα επιδιώκει να:
1. αποκαλύψει τις προθέσεις του δημιουργού
2. συσχετίσει το καλλιτεχνικό έργο µε άλλα έργα της εποχής που το γέννησε
3. αναδείξει τα βαθύτερα νοήµατα του
4. βοηθήσει το δέκτη να προσεγγίσει το έργο της τέχνης
5. ενθαρρύνει τον καλλιτέχνη ή να του υποδείξει καλλιτεχνικές αδυναµίες του
ΟΡΙΣΜΟΙ
Αυτοκριτική: Πρόκειται για την πνευματική ικανότητα του ανθρώπου να ερευνά συνειδητά τον εαυτό του µε στόχο να ανακαλύψει όλες τις πνευματικές, ηθικές, ψυχικές και σωµατικές του δυνάµεις αλλά και αδυναµίες, µε σκοπό να διαµορφώσει-ρυθµίσει ανάλογα την συµπεριφορά του.
Αυτογνωσία: Είναι η βαθιά γνώση και κατανόηση του εαυτού µας. Πραγµατώνεται µέσω της εσωτερικής αναζήτησης των σωµατικών, ψυχικών, συναισθηµατικών, ηθικών και πνευµατικών χαρακτηριστικών µας. Οδηγεί το άτοµο στην ανακάλυψη των ορίων του, των ικανοτήτων, δεξιοτήτων, κλίσεών του αλλά και αδυναµιών και µειονεκτηµάτων. Διακρίνεται στην Ηθική (Σωκράτης), µε στόχο την κατάκτηση της αρετής και στην Ψυχολογική (Freud, Piaget, Adler…) µε στόχο την αλλαγή της συµπεριφοράς του ατόµου και την απαλλαγή του από κάθε είδους συµπλέγµατα.
ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ
Πνευµατικό επίπεδο
1. Ο άνθρωπος µέσω της αυτοκριτικής και του αυτοελέγχου, οδηγείται στην αυτογνωσία, γίνεται περισσότερο αντικειµενικός και αποκτά µια πιο σφαιρική εικόνα της πραγµατικότητας. Αυτό του δίνει τη δυνατότητα να προλαµβάνει λάθη, να εντοπίζει αδυναµίες, αλλά και να διαµορφώνει τη δική του προσωπικότητα και κοσµοθεωρία, δίχως να χειραγωγείται (αφού γνωρίζει τι θέλει).
2. Σταµατά να είναι παθητικός δέκτης και γίνεται ενεργητικός εκφραστής των προσωπικών του πεποιθήσεων, αξιών και αντιλήψεων, επηρεάζοντας την εξέλιξη των γεγονότων.
3. Αναπτύσσοντας ισχυρή βούληση αποβάλλει κάθε είδους δογµατισµό, φανατισµό και προκατάληψη.
Ψυχικό επίπεδο
1. Μέσω της αυτοκριτικής και της αυτογνωσίας το άτοµο αποκτά αυτοκυριαρχία, αυτοπεποίθηση, αλλά και αυτοεκτίµηση, ικανά να το οδηγήσουν στην επίτευξη των στόχων του. Επαγγελµατικό επίπεδο
1. Η αυτοκριτική και η αυτογνωσία βοηθούν τους νέους ανθρώπους να αυτοελέγχονται και να αξιολογούν τις ικανότητές τους, τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους, επιλέγοντας έτσι το επάγγελµα που ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία τους.
Κοινωνικό επίπεδο
1. Το άτοµο µαθαίνει να αποδέχεται τα λάθη και τις αδυναµίες του καθώς και την καλοπροαίρετη κριτική των άλλων.
2. Η αυτοκριτική και η αυτογνωσία συµβάλλουν στην κοινωνικοποίηση του ανθρώπου, την ανάπτυξη υγιών σχέσεων µε τους άλλους, αφού καλλιεργούν την ταπεινότητα, την υποχωρητικότητα και απωθούν τον εγωισµό και την αλαζονεία.
3. Γνωρίζοντας τις αδυναµίες του ο άνθρωπος γίνεται περισσότερο ανεκτικός.
Ηθικό επίπεδο
1. Ο άνθρωπος απαλλάσσεται από πάθη και αδυναµίες, και διατηρείται σε µία συνεχή ηθική εγρήγορση ώστε να γίνεται ολοένα και καλύτερος.
2. Γνωρίζοντας τις αδυναµίες του προβάλλει µέσω της καθηµερινότητάς του ηθικές αξίες όπως η δικαιοσύνη, η µετριοπάθεια, η αλληλεγγύη, η υποµονή.
ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ – ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗΣ
1. Η εγωπάθεια, η αλαζονεία, η έπαρση και ο εγωκεντρισµός των ανθρώπων τους εµποδίζει να αντιληφθούν αλλά και να αναγνωρίσουν τα λάθη τους και να επέµβουν δυναµικά για την εξάλειψή τους.
2. Τα πρότυπα της σύγχρονης κοινωνίας ωθούν τον άνθρωπο στον υλισµό και τον καταναλωτισµό, αποµακρύνοντάς τον από κάθε τι πνευµατικό.
3. Η ανάγκη του ανθρώπου να αισθανθεί ότι ανήκει κάπου, αλλά και να γίνει αποδεκτός, συχνά τον ωθούν να συµµορφωθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις (σαν χαµαιλέοντας).
4. Οι προκατειληµµένες απόψεις, οι δεισιδαιµονίες και οι προλήψεις.
5. Η έλλειψη ψυχικού σθένους, θάρρους να αναγνωρίσουµε τις αδυναµίες µας.
6. Η απουσία παιδείας (κριτικής σκέψης, προβληµατισµού).
7. Η κολακεία, ο υπερβολικός έπαινος αλλά και η άδικη επίκριση, η υπερβολική αυστηρότητα.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗΣ
1. Συνειδητοποίηση της αξίας και της σηµασίας της αυτοκριτικής στην απόκτηση αλλά και αναβάθµιση της ποιότητας ζωής.
2. Καλλιέργεια της αυτοκριτικής από τα πρώτα χρόνια της ζωής µέσα στους κόλπους της οικογένειας.
3. Αποβολή προκαταλήψεων για τον εαυτό µας (συµπλέγµατα ανωτερότητας, κατωτερότητας, εγωισµός, εγωπάθεια, µαταιοδοξία) και υιοθέτηση πιο µετριοπαθών στάσεων και αντιλήψεων.
4. Δεκτικότητα στην κριτική και τον διάλογο και αντιµετώπιση µε µεγαλύτερη αντικειµενικότητα και ρεαλισµό των συνθηκών της καθηµερινότητας και των σχέσεών µας µε τους άλλους σε όλους τους τοµείς.
5. Για όλα αυτά απαιτούνται υψηλό µορφωτικό επίπεδο, υψηλός βαθµός ωριµότητας και κριτική ικανότητα, στοιχεία που καλλιεργούνται διαχρονικά µέσω της παιδείας.
6. Εµπειρίες που θα διαψεύσουν ή θα επιβεβαιώσουν ικανότητες.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟ
Το σχολείο δεν αναπτύσσει επαρκώς την κριτική σκέψη των µαθητών Ο µονοδιάστατος χαρακτήρας του σηµερινού σχολείου οδηγεί τους µαθητές στον περιορισµό των ενδιαφερόντων τους, στη συρρίκνωση των πνευµατικών οριζόντων. Mαθαίνουν να αποστηθίζουν, δεν αµφιβάλλουν, δεν προβληµατίζονται σε βάθος, δεν αµφισβητούν, δεν συνειδητοποιούν το νόηµα της αληθινής παιδείας. Κατά συνέπεια οι µαθητές αδυνατούν να διαµορφώσουν κριτική σκέψη.
ΑΙΤΙΑ
1. Το σύστηµα µάθησης ευνοεί τη στείρα αποµνηµόνευση και τον άγονο εγκυκλοπαιδισµό. Η διδασκαλία τυποποιείται, χάνει τη φαντασία, την πρωτοτυπία και τη δηµιουργική της πνοή.
2. Προωθείται λοιπόν η µηχανική µάθηση, η τυποποίηση της διδασκαλίας ή της εργασίας, η παθητική επανάληψη, η παιδαγωγική του «κάνε αυτό που σου λέω» και του «κάνε το όπως σου το λέω» .
3. Η υπερεντατικοποίηση του σηµερινού ελληνικού σχολείου και η βαθµοθηρία οδηγούν στην αποστροφή για ουσιαστική γνώση και προκρίνει τη στείρα αποµνηµόνευση.
4. Το περιεχόµενο των σχολικών βιβλίων είναι συνήθως αποσπασµατικό, παρωχηµένο και συχνά πρόχειρο. Ο αυταρχισµός του ενός σχολικού βιβλίου αποτελεί είδος πνευµατικής δικτατορίας, χωρίς περιθώρια για περαιτέρω αναζήτηση και προβληµατισµό.
5. Το σχολείο δεν προσφέρει πρότυπα και υποδείγµατα ζωής επαρκώς στηριγµένα σε αληθινές αξίες και αρχές ούτε προετοιµάζει τους νέους να κατανοήσουν τα σύγχρονα προβλήµατα και φαινόµενα.
6. Ο µονοδιάστατος χαρακτήρας της σηµερινής εκπαίδευσης και η έλλειψη κατάλληλης υποδοµής δεν προσφέρουν ερεθίσµατα για καλλιέργεια ποικίλων πολιτιστικών και µορφωτικών ενδιαφερόντων.
7. Η προετοιµασία των νέων για την πολιτικοποίηση τους δεν ολοκληρώνεται, καθώς ο θεσµός των µαθητικών κοινοτήτωνυπολειτουργεί (αδιαφορία ή κοµµατικοποίηση), ενώ δε γίνεται ουσιαστική διδασκαλία του µαθήµατος της πολιτικής αγωγής και του δικαίου, στοιχείο αρνητικό αφού αµέσως µετά το πέρας του σχολείου ο νέος αποκτά πολιτικά δικαιώµατα.
8. Δεν προωθείται η ουσιαστική εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας, οι εκδηλώσεις που αναφέρονται στις παραδόσεις έχουν λάβει τυπικό χαρακτήρα, η αισθητική του νέου δεν καλλιεργείται αφού απουσιάζουν οι καλλιτεχνικές και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ο νέος δεν διαµορφώνει σφαιρική προσωπικότητα.
ΤΡΟΠΟΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ
1. Στο σχολείο της δημιουργικότητας η σχολική ζωή θα µμπορούσε να οργανωθεί µε τρόπους που να ευνοούν τις πρωτοβουλίες, τις επιλογές, τις εργασίες των µμαθητών σε θέµατα που τους ενδιαφέρουν, να ανατίθεται στους µμαθητές η οργάνωση και παρουσίαση ορισμένων µαθηµάτων (διάφορες εκθέσεις, έκδοση περιοδικού ή εφηµερίδας, θεατρικές παραστάσεις, μουσικές παρουσίες, οµιλίες-συζητήσεις για θέµατα επικαιρότητας κοινωνικά ή πολιτικά, επιστημονικά, καλλιτεχνικά κτλ.).
2. Ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί η συμμετοχή των µαθητών στο διάλογο, ώστε να είναι όσο το δυνατόν ενεργητικότερη µε όλο τον κίνδυνο της «εκτροπής» από τη «διδασκαλία» που έχει σχεδιάσει ο διδάσκων.
3. Με ερωτήσεις αποκλίνουσες, ανοιχτού τύπου ο διδάσκων θα κινηθεί στο χώρο της συλλογικής προσπάθειας και της γόνιµης ανταλλαγής ιδεών. (Στο µάθηµα της Έκθεσης για παράδειγμα ο φιλόλογος θα µμπορούσε να ζητήσει τη γνώµη των µαθητών πάνω σε ένα πραγματικό ερώτηµα και σε όλες τις δυνατές οπτικές από τις οποίες µπορεί να θεωρηθεί. Θα µμπορούσε να ασκήσει τους µμαθητές σε ελεύθερες ανακοινώσεις-εισηγήσεις, οι οποίες θα συζητηθούν στη συνέχεια, σε προτάσεις για την επίλυση ενός πραγµατικού προβλήµατος, σε επιχειρηµατολογία υπέρ ή κατά ενός θέµατος, στη συγγραφή, τέλος, ενός συλλογικού κειμένου ή στην κατάστρωση σχεδίου για την αντιµετώπιση µιας πιθανής κατάστασης).
4. Το σχολείο πρέπει να εξοικειώνει τους µμαθητές µε την έρευνα, τα πειράµατα τις κατασκευές, την απόκτηση εμπειριών. Μαθήματα όπως η Τέχνη, η µμουσική, ο σχεδιασµός και η τεχνολογία, η εργασία πάνω στον υπολογιστή δίνουν την ευκαιρία στους µμαθητές να εκφραστούν προσωπικά και δηµιουργικά.
5. Ο διδάσκων θα πρέπει να είναι ανοιχτός και ευέλικτος, να οργανώνει, να εµψυχώνει, να ενθαρρύνει, να κατευθύνει το µμαθητή διακριτικά και στο βαθµό που θα κρίνει αναγκαίο στην αναζήτηση και ανεύρεση πληροφοριών.
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.