Ελεύθερος χρόνος - Ψυχαγωγία - Σχεδιάγραμμα έκθεσης

ΟΡΙΣΜΟΣ

Ελεύθερος χρόνος ορίζεται ο χρόνος που απομένει, εάν αφαιρεθεί ο εργάσιμος χρόνος και ο λεγόμενος νεκρός χρόνος
(αυτός που καταναλίσκεται για τη μετάβαση από τη μια δραστηριότητα σε μιαν άλλη) και αφήνεται στην ελεύθερη διάθεση του ατόμου σύμφωνα με τις ιδιαίτερες επιθυμίες του. Στην ελληνική γλώσσα ο διαθέσιμος χρόνος ονομάζεται ελεύθερος, ακριβώς για να διαφοροποιηθεί από τον εργάσιμο χρόνο που έχει χαρακτήρα καταναγκαστικό. Επομένως, πρόκειται για σαφή διχοτόμηση του ανθρώπινου χρόνου, γεγονός που συνυφαίνεται τόσο με το χαρακτήρα της εργασίας όσο και με τον τρόπο ζωής, τις νοοτροπίες και τις κοινωνικές συμπεριφορές.

Ψυχαγωγία (ψυχή + άγω) = Με τον όρο αυτό εννοούμε το σύνολο των δημιουργικών τρόπων αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, που προσφέρουν στον άνθρωπο όχι μόνο ευχαρίστηση, χαλάρωση, φυγή από την καθημερινότητα και τη μονοτονία αλλά και ψυχική και πνευματική καλλιέργεια.

Διασκέδαση (από το ρήμα διασκεδάννυμι = διασκορπίζω) = Με τον όρο αυτό εννοούμε την εκτόνωση, την ψυχική εκφόρτιση που έχει ανάγκη ο άνθρωπος στη ζωή του και ειδικότερα στον ελεύθερο χρόνο του, προκειμένου να νιώσει ψυχικά ισορροπημένος. Ιδιαίτερα στην εποχή μας, με την πολυπλοκότητα των κοινωνιών και τις μεγάλες απαιτήσεις, τα καταιγιστικά μηνύματα και τους αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους, η διασκέδαση είναι απαραίτητη.

Σημείωση: Διακρίνουμε τη γνήσια ψυχαγωγία και τη νόθη ψυχαγωγία, όπως επίσης την υγιή διασκέδαση και την ανούσια διασκέδαση που τελικά οδηγεί και στην ψυχοκτονία. Το ιδανικό είναι ο άνθρωπος στον ελεύθερο χρόνο του να συνδυάζει τη γνήσια ψυαχαγωγία με την υγιή διασκέδαση αλλά και την ξεκούραση.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ

• Η σημασία του ελεύθερου χρόνου είχε εκτιμηθεί ήδη από την αρχαία Ελλάδα, καθώς ο Αριστοτέλης πίστευε πως ο ελεύθερος χρόνος

• δεν είναι το τέλος της δουλειάς, αλλά ότι η
• δουλειά αποτελεί το τέλος του ελεύθερου χρόνου, ακριβώς επειδή κατ’ αυτόν ηευτυχία του ανθρώπου βρίσκεται στην
• ιδιοποίηση του χρόνου του. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος ήταν αντίθετος σε έναν ελεύθερο χρόνο
• αφιερωμένο στην τεμπελιά. Η ευτυχία, έλεγε, δεν μπορεί να βρίσκεται στηνευχάριστη διασκέδαση, εάν το μέτρο της είναι ένας άνθρωπος όχι ουσιαστικά παιδευμένος. Έτσι, στην
• αρχαία Ελλάδα οι πνευματικές ενασχολήσεις των πολιτών ήταν απόρροια τουυψηλού πολιτιστικού επιπέδου της κλασικής αρχαιότητας, κάτι βέβαια που άρχισε να παρακμάζει μαζί με την παρακμή της ίδιας της αρχαίας κοινωνίας.
• Είχε δίκιο λοιπόν ο Παπανούτσος όταν έγραφε : «Αν όχι ο βεβαιότερος, ασφαλώς όμως ο παραστατικότερος δείκτης πολιτισμού μιας κοινότητας ανθρώπων είναι ο τρόπος ψυχαγωγίας της».
• Στους νεότερους χρόνους, ο Τόμας Μορ το 1515 στην «Ουτοπία» του φαντάζεται6ωρη εργασία και το διαθέσιμο χρόνο να αφιερώνεται στην αύξηση των γνώσεων, γεγονός που θα επιτρέπει στον άνθρωπο καλύτερη συμμετοχή στην ιδανική πολιτεία.
• Στην «Πόλη του Ήλιου» του Καμπανέλα, εργάσιμη μέρα έχει μειωθεί στις τέσσεριςώρες και ο καθένας αξιοποιεί το χρόνο του σύμφωνα με τις ιδιαίτερες κλίσεις καιανάγκες του.
• Ο Όουεν θεωρούσε τη δημιουργία, την πνευματική ενασχόληση, στοιχεία αυτογνωσίας του ανθρώπου και πρότεινε τη μερική απασχόληση σαν λύση για την εξοικονόμηση περισσότερου ελεύθερου χρόνου.
• Από τον περασμένο αιώνα, όταν η εργατική τάξη απέκτησε ταξική συνείδηση και άρχισε να διεκδικεί δικαιώματα, ταυτόχρονα
• απαίτησε την μείωση του εργάσιμου χρόνου, θεσμοθέτηση του 8ωρου και δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΥΞΗΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

• Περισσότερες αργίες.

• Πενθήμερη εργασία.

• Οκτάωρη καθημερινή απασχόληση.

• Η σταδιακή επέκταση της ετήσιας άδειας με αποδοχές, αυξημένος χρόνος διακοπών.

• Η ιλιγγιώδης ανάπτυξη των επιστημών και η εισαγωγή αυτόματων ηλεκτρονικών μηχανών στην παραγωγική διαδικασία αντικατέστησαν τον ανθρώπινο μόχθο, αύξησαν την παραγωγή και μείωσαν το ωράριο της καθημερινής απασχόλησης με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο ελεύθερος χρόνος.

• Η εξειδίκευση, σε κάθε δραστηριότητα υπάρχει ένας ειδικός με αποτέλεσμα ναεξοικονομείται ελεύθερος χρόνος.

• Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η βελτίωση των μέσων μεταφοράς και συγκοινωνίας, η οποία εκμηδένισε τις αποστάσεις.

• Η μείωση του ωραρίου εργασίας για να απασχοληθούν περισσότεροι άνθρωποι και να περιοριστεί η ανεργία.

• Αυξήθηκε το εργατικό δυναμικό.

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥΤΙΜΟΣ Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ;

• Η μηχανοποίηση και τυποποίηση της εργασίας έκανε αναγκαία την αύξηση του ελεύθερου χρόνου για να ανανεωθεί ο ανθρώπινος οργανισμός, οι σωματικές και οιψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου.

• Η αναζήτηση του ελεύθερου χρόνου είναι μια διέξοδος του ανθρώπου που επιζητά ναελευθερωθεί από τον ασφυκτικό και ανθυγιεινό χώρο της εργασίας και γενικά από την ορθολογιστική οργάνωση της ζωής του.

• Απαλλάσσει από την ένταση, την ανία, την πλήξη και την αλλοτρίωση, καταστάσεις στις οποίες οδηγεί η μηχανιστική, μονότροπη και εξειδικευμένη σημερινή εργασία.

• Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να διατεθεί για ερασιτεχνική απασχόληση και ατομική δημιουργία,
• δραστηριότητες που αποφορτίζουν το άτομο από την ένταση και τη μονοτονία της εργασίας.
• Δίνει τα περιθώρια να καλλιεργήσει τα ταλέντα και τις κλίσεις του.

• Συμβάλλει στην ψυχολογική ισορροπία του ατόμου, γιατί του δίνει τη δυνατότητα νααπαλλαγεί από το άγχος, την εσωστρέφεια, την απομόνωση και να συνάψειδιαπροσωπικές σχέσεις με άτομα που βρίσκονται έξω από το χώρο εργασίας του.

• Τα ταξίδια κοντά στη φύση και άλλες μορφές ψυχαγωγίας θα του επιτρέψουν ναξεφύγει από την καθημερινότητα, θα το ηρεμήσουν και θα το βοηθήσουν να ξαναβρείτον εαυτό του.

• Δίνεται η δυνατότητα για ευρύτερη πνευματική και πολιτιστική καλλιέργεια. Το άτομοβγαίνει από το μονόδρομο της υπερεργασίας και διαθέτει το χρόνο του για ευρύτερο προβληματισμό, ενδοσκόπηση και ενασχόληση με τις τέχνες και τα γράμματα. Η λογοτεχνία, το θέατρο και οι άλλες μορφές τέχνης δίνουν νέα διάσταση στη ζωή, αναβαθμίζουν την ποιότητά της και γεμίζουν τον άνθρωπο με νέες παραστάσεις και γνώσεις, ιδιαίτερα σήμερα που είναι ισόπεδη, μονότονη και άχαρη.

• Συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ατόμου, γιατί μπορεί να διαθέσει τον ελεύθερο χρόνο του σε κοινωνικές δραστηριότητες και να συνεργαστεί με τους συνανθρώπους του για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. Με αυτό τον τρόπο του δίνεται η ευκαιρία να εξασφαλίσει τη συναισθηματική γαλήνη, να αποβάλλει τις εγωιστικές τάσεις, να επαναπροσδιορίσει αξίες και να απαλλαγεί από την αντικοινωνική αντίληψη ότι το ατομικό συμφέρον είναι υπέρτερο του κοινωνικού.

• Συντελεί στη συγκρότηση της προσωπικότητας. Η ορθή διάθεση του ελεύθερου χρόνου είναι ο κυριότερος παράγοντας για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου.

Η δυνατότητα ενασχόλησης με πνευματικές, πολιτιστικές, κοινωνικές, πολιτικές και άλλες δραστηριότητες καταξιώνουν την ύπαρξή του, γιατί αισθάνεται πολίτης του κόσμουκαι τα ενδιαφέροντα και η προσφορά του ξεφεύγουν από το ατομικό κέλυφος και προσλαμβάνουν ευρύτερη κοινωνική σημασία. Το άτομο αναπτύσσει πνεύμα συνεργασίας,άμιλλας και ομαδικότητας και καλλιεργεί τις ψυχικές του αρετές (αγωνιστικότητα, τόλμη, αποφασιστικότητα, επιμονή).

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

Παρά την αύξηση του διαθέσιμου χρόνου τα τελευταία χρόνια και τον πολλαπλασιασμό των εναλλακτικών λύσεων για το ξόδεμά του, εμφανίστηκε το φαινόμενο άλλοι να

• ντρέπονται για τις δυνατότητες και τη χρήση του ελεύθερου χρόνου και
• άλλοι να παραπονιούνται πως έχουν οργανώσει με τέτοιο τρόπο τη ζωή τους που δεν τους απομένει διαθέσιμος χρόνος.
• Μάλιστα οι δεύτεροι ισχυρίζονται πως σε καμιά άλλοι εποχή ο άνθρωπος δεν αντιμετώπιζε τόσο έντονο πρόβλημα χρόνου όσο στη σημερινή.
  Καθώς οι δύο ερωτήσεις διίστανται αναρωτιέται κανείς που βρίσκεται η αλήθεια. Για να απαντηθεί το ερώτημα, ας έχουμε υπόψη πως το πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου στις μέρες μας έχει δύο διαστάσεις, μία ποσοτική και μία ποιοτική.
• Η ποσοτική συνίσταται στην ουσιαστική χρονική συρρίκνωση του μη εργασιακού χρόνου, η δε

• ποιοτική αναφέρεται στη φαλκίδευση του ίδιου του χαρακτήρα του ως χρόνου ελεύθερων και μη χειραγωγούμενων επιλογών.

 ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Ο περιορισμός του ελεύθερου χρόνου οφείλεται τόσο στην αύξηση του εργάσιμου χρόνου όσο και στην

• αντίστοιχη αύξηση του νεκρού χρόνου και του
• χρόνου που διαθέτει ο άνθρωπος για την επανάκτηση των βιολογικών του δυνάμεων. Η μείωση αυτή μπορεί πρωτίστως να αποδοθεί :

• Σε υπερωρίες.

• Σε υπερεργασία και δεύτερη απασχόληση που μπορεί να οφείλεται είτε σε μη επαρκείς αποδοχές από την πρώτη εργασία είτε στην επιθυμία να καλύψουμε περισσότερες καταναλωτικές μας ανάγκες.

• Σε σύνθετα εργασιακά καθήκοντα.

• Στο θεσμό της μερικής απασχόλησης και του ελαστικού ωραρίου.

• Σε επαγγέλματα κοπιαστικά που απαιτούν πολλές ώρες ανάπαυσης για ανάκτηση

δυνάμεων.

• Στην αύξηση του νεκρού χρόνου που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο δραστηριότητες.

Σημείωση : Ιδιαίτερος λόγος βέβαια μπορεί να γίνει για τις εργαζόμενες γυναίκες, καθώς η ανάληψη πολλαπλών και συχνά αλληλοσυγκρουόμενων ρόλων υπό τις παρούσες συνθήκες εξανεμίζει τον ελεύθερο χρόνο τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, ενώ ο αγώνας για την ισότητα των δύο φύλων οδήγησε στην εκ μέρους της γυναίκας κατάκτηση ολοένα και περισσότερων θέσεων στον δημόσιο, στον εξω-οικιακό τομέα, δεν επέφερε όμως και αντίστοιχη απαλλαγή από παραδοσιακές θέσεις και ρόλους στον ιδιωτικό, στον ενδο-οικιακό τομέα. Ένα μέρος του ελεύθερου χρόνου των γυναικών αναλίσκεται στην εκπλήρωση παραδοσιακών οικιακών ρόλων.

 ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Πόσο ουσιαστικά ελεύθερος είναι ο «ελεύθερος χρόνος» μας, σε ποιο βαθμό οι επιλογέςείναι αποτέλεσμα αποκλειστικά προσωπικής βούλησης και όχι έξωθεν χειραγώγησης ; Τελικά ο αλλοτριωμένος στην εργασία του άνθρωπος, μπορεί να είναι ελεύθερος έξω από αυτήν; η σύγχρονη κοινωνιολογική σκέψη στέκεται με σκεπτικισμό απέναντι στο φαινόμενο του ελεύθερου χρόνου και μάλιστα πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν πως τελικά αποτελεί φενάκη και άλλον έναν αλλοτριωτικό μηχανισμό.

• Η στείρα τεχνοκρατική αντίληψη και ο βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής εκφυλίζουντον πνευματικό δυναμισμό του ανθρώπου, οπότε

• δεν έχει την πνευματική ωριμότητα να ασχοληθεί με δημιουργικές ενασχολήσειςστον ελεύθερο χρόνο του.

• Η εργασία εισπράττεται απαξιωτικά και χρησιμοθηρικά ως βιοπορισμός και μόνο, με αποτέλεσμα ο ελεύθερος χρόνος να λειτουργεί σαν πεδίο ψυχοπνευματικής εκτόνωσηςκαι όχι δημιουργικής αναζωογόνησης του ανθρώπου. Η απουσία νοήματος και καταξίωσηςστην εργασία υπονομεύει τον ελεύθερο χρόνο, γιατί ο αλλοτριωμένος εργαζόμενος ουσιαστικά αποσκοπεί σ’ ένα

• αντιστάθμισμα, στην εύρεση ενός υποκατάστατου της απολεσθείσης του δημιουργικότητας.

• Η ανταγωνιστική σημερινή κοινωνία γεμίζει το άτομο άγχος, αβεβαιότητα και ανασφάλεια, με αποτέλεσμα ο ελεύθερος χρόνος να

• διατίθεται και αυτός για προβληματισμό που σχετίζεται με την εργασία.

• Η ταχύτατη εξέλιξη αύξησε τις υποχρεώσεις του ανθρώπου, με αποτέλεσμα τηνελαχιστοποίηση του ελεύθερου χρόνου, προκειμένου να ανταποκριθεί σε αυτές.

• Συσσώρευση πάρα πολλών ανθρώπων στα μεγάλα αστικά κέντρα, έλλειψη ζωτικού χώρου για προσωπική έκφραση, απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας, αποξένωση. Όλα αυτά αλλοτριώνουν τους ανθρώπους και τους στρέφουν στην ανούσια εκτόνωση και τη μη υγιή ψυχαγωγία.

• Η συνθετότητα των κοινωνιών, η καθημερινή πίεση, η αγωνία για το μέλλον, οι φοβερές απαιτήσεις, η αποξένωση από κάθε τομέα της ιδιωτικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, οι αλληλοσυγκρουόμενοι ρόλοι σε συνδυασμό με σοβαρά προβλήματα, όπως η ανεργία, ηαναξιοκρατία, καταπιέζουν τον άνθρωπο και τον οδηγούν σε εκτόνωση, ακόμη και σεαντικοινωνικές συμπεριφορές στον ελεύθερο χρόνο του.

• Η οικογένεια διέρχεται κρίση, χάνει το νόημα της εστίας, οπότε δεν υπάρχει χρόνος καιδιάθεση, ώστε να μεταλαμπαδεύσουν οι γονείς στα παιδιά τις κατάλληλες αρχές και τα κατάλληλα ενδιαφέροντα, για να αξιοποιούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους.

• Το σχολείο λειτουργεί περισσότερο ως φορέας χρησιμοθηρικής γνώσης καιλιγότερο ως φορέας
• ανθρωπιστικής παιδείας, που διαμορφώνει ανθρώπους σφαιρικούς καιπολύπλευρους, ώστε να έχουν συνείδηση ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι χρόνος για εσωτερική ανάταση και όχι για ψυχοκτονία. Οι νέοι είναι οι «πιο σκληρά εργαζόμενοι», προκειμένου να αποκτήσουν τα εφόδια για τη μελλοντική τους αποκατάσταση.

• Γενικότερα η οικογένεια, το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και η πολιτεία δε βοηθούν στον εντοπισμό των κλίσεων και των ενδιαφερόντων των νέων, ώστε με βάση αυτά, να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους και δεν παρέχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις (γυμναστήρια, βιβλιοθήκες, προκλήσεις επικοινωνίας με τη φύση) για μια τέτοια προοπτική.

• Τα ΜΜΕ και πρωτίστως η τηλεόραση με τα φθηνά θεάματα και τα «εύπεπτα σόου» προβάλλουν αρνητικά πρότυπα ως προς το θέμα της ψυχαγωγίας, οπότε τελικά προσανατολίζουν τους δέκτες στην ανούσια διασκέδαση.

• Το ίδιο το άτομο ευθύνεται: μιμητισμός, υποδούλωση στη μόδα, έλλειψη ενδιαφερόντων.

• Ο καταναλωτισμός οδήγησε στην υπερεργασία για την απόκτηση των υπέρμετρων αγαθών. Ο άνθρωπος γίνεται βορά στη μανιώδη αναζήτηση του χρήματος για τηνικανοποίηση των πλασματικών του αναγκών, γεγονός που αλώνει τον ελεύθερο χρόνο.

«Ουσιαστικά, η καταναλωτική μας κοινωνία είναι κοινωνία κατανάλωσης προϊόντων με προορισμό τον ελεύθερο χρόνο. Τα μακαρόνια δεν είναι απλώς τροφή, επιτρέπουν στην οικογένεια να γιορτάσει γύρω στο τραπέζι. Ο καφές δεν βοηθά στο να βγει η δουλειά, οργανώνει την παρέα, τα ρούχα υπόσχονται ένα άλλο στυλ ζωής, το αυτοκίνητο δεν είναι μέσο μεταφοράς, εξασφαλίζει την έξοδο από τη σκληρή πραγματικότητα της πόλης». Οhomo consumens είναι ο χαρακτηριστικός τύπος της εποχής μας. Η διαφήμιση δεν αφήνει το άτομο ήσυχο, με αποτέλεσμα να ζει για να εργάζεται και να μην εργάζεται για να ζει.

• Η έλλειψη ουσιαστικής ανθρωπιστικής και κριτικής σκέψης επιτρέπει στην κυρίαρχη ιδεολογία να περνά ανάλογα πρότυπα.

• Η εμπορευματοποίηση της προσφερόμενης ψυχαγωγίας : ο ελεύθερος χρόνος εξαρτάται από εμπορεύματα και γίνεται εμπόρευμα και ο ίδιος. Η δημιουργία άλλωστε της λεγόμενης πολιτιστικής βιομηχανίας που κύριο γνώρισμα της αποτελεί η μαζική κουλτούρα, επινοήθηκε για να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο του ανθρώπου. (μαζική κουλτούρα = όταν διάφορα στοιχεία της κουλτούρας επιλέγονται, μεταδίδονται και επιβάλλονται στους κοινωνούς με κριτήρια την εμπορικότητα, τότε τα στοιχεία αυτά μετατρέπονται σε μαζικά / καταναλωτικά προϊόντα. Οι φορείς που τα μεταδίδουν και τα επιβάλλουν είναι κατά κανόνα τα ΜΜΕ. Εξυπηρετεί την καταναλωτική κοινωνία, τη διάδοση του κομφορμισμού, την απόκτηση απατηλών γνώσεων, τη δημιουργία απλοϊκών εικόνων για τη ευτυχία).

• Επικρατεί η τυποποίηση και η βιομηχανοποίηση της κάλυψης του ελεύθερου χρόνου. Η βιομηχανία του Χόλλυγουντ σχηματοποίησε το εσωτερικό κενό και παράγει υποκατάστατα ονείρων.

• Η κυρίαρχη αντίληψη είναι πως ψυχαγωγία = «σκότωμα της πλήξης», ανώδυνο ξόδεμα του ελεύθερου χρόνου. Έτσι για τους περισσότερους ανθρώπους των σύγχρονων μεγαλουπόλεων ο ελεύθερος χρόνος γίνεται μια απόπειρα φυγής κυρίως από τον εαυτό τους.

• Ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο το απότομο πέρασμα από τα παραδοσιακά κοινωνικά μορφώματα στη σύγχρονη κοινωνία της αφθονίας έχει επιφέρει μια άνευ προηγουμένου αξιολογική σύγχυση, με αποτέλεσμα ο Νεοέλληνας να διαμορφώνει τα πρότυπα του ελεύθερου χρόνου σύμφωνα με τα συμφέροντα των δημιουργών του επιδεικτικού καταναλωτισμού. Επίσης η χρόνια πολιτιστική εξάρτηση της χώρας μας από τη Δύση και η προσπάθεια άλωσης της αυθεντικής παραδοσιακής κουλτούρας μέσω κοσμοπολίτικων εισαγόμενων ειδώλων, λειτούργησε με τέτοιο τρόπο, ώστε ο Νεοέλληνας να υποτιμήσειτις αξίες του και να ταυτίσει το μοντέρνο στη διασκέδαση και τη ψυχαγωγία με τις αξίες του δυτικού και δη του αμερικάνικου τρόπου ζωής.

• Όσο για τη νεολαία αυτή πάντα αποτελούσε το στόχο του εμπορικού κυκλώματος, των μεγάλων πολυεθνικών μονοπωλίων της τέχνης και των ΜΜΕ. Είναι ο κύριοςκαταναλωτής των πολιτιστικών υποπροϊόντων, στην προσπάθειά της να ξορκίσει τις αβεβαιότητές και ανασφάλειές της, να υποκαταστήσει τα χαμένα ιδανικά της, να αμφισβητήσει το κατεστημένο, να κάνει την επανάστασή της.

Παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές του ατόμου

1. Η πνευματική καλλιέργεια και η γενικότερη παιδεία και ψυχοσύνθεση του ατόμου.

2. Οι ευκαιρίες που παρέχει το ευρύτερο πολιτιστικό περιβάλλον.

3. Η οικονομική του δυνατότητα.

4. Τα ΜΜΕ και τα πρότυπα που προβάλλουν.

5. Το υλιστικό πνεύμα της εποχής.

6. Η ηλικία. Κάθε ηλικία έχει το δικό της τρόπο ψυχαγωγίας που καθορίζεται από την ψυχοβιολογική κατάσταση.

ΜΟΡΦΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΓΝΗΣΙΑΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ– ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ.

• Πνευματικός τομέας : α) ενημέρωση, β) μελέτη βιβλίων, διάβασμα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, λογοτεχνίας

• Ηθικός τομέας : α) ενδοσκόπηση – αυτοκριτική : για να επιλέξουμε καλύτερα το χρόνο μας, πρέπει να γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να είμαστε καλύτερα ενημερωμένοι σε ό,τι μας προτείνει η ζωή, η σωστή χρησιμοποίηση του χρόνου δεν επιβάλλεται, σμιλεύεται σιγά σιγά από μας τους ίδιους, β) διεύρυνση κλίσεων, ενδιαφερόντων, ώστε οι άνθρωποι να στραφούν σε ανάλογες δραστηριότητες, γ) επαναπροσδιορισμός των αξιών : πρωταρχικός στόχος του ανθρώπου να μην είναι ο υλικός ευδαιμονισμός αλλά η πνευματική του συγκρότηση, μόνο τότε θα κατορθώσει να αποβάλει την καταναλωτική μανία, την απληστία και θα δώσει άλλες προτεραιότητες στη ζωή του .

• Κοινωνικοπολιτικός τομέας : α) συμμετοχή στα κοινά – θα οδηγήσει στην αναβάθμιση της πολιτικής ζωής και στον περιορισμό της πολιτικής αλλοτρίωσης, β) άσκηση ελέγχου στην ηγεσία, γ) σύναψη υγιών – ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων, αναθέρμανση της ψυχικής επικοινωνίας των ανθρώπων με βάση τον ειλικρινή διάλογο, την αμεσότητα και την προσέγγιση του ψυχισμού των άλλων, οι φιλικές συντροφιές αποτελούν μέσο και κίνητρο βελτίωσης του χαρακτήρα μας αφού θα φτάσουμε στην αυτογνωσία, στον αυτοπροσδιορισμό και στην ετερογνωσία, δ) ένταξη σε κοινωνικοπολιτικές ομάδες,

συλλόγους

• Πολιτιστικός τομέας : α) επαφή με την τέχνη, παρακολούθηση θεάτρου, κινηματογράφου, παρακολούθηση διαλέξεων, β) συμμετοχή σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες, γ) επαφή με τη φύση για να ξαναβρεί το άτομο την ψυχική του ηρεμία και γαλήνη που χάθηκαν στο λαβύρινθο των πολύβουων μεγαλουπόλεων, δ) συμμετοχή σε συναυλίες, ε) ατομικά – ομαδικά παιχνίδια, αθλητισμός χωρίς ανταγωνιστικό πνεύμα που οδηγεί στη χαλάρωση, στην εκτόνωση και στην αποσυμπίεση από το καθημερινό άγχος, στ) επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, ζ) τουρισμός στο εσωτερικό της χώρας και το εξωτερικό, γνωριμία με άλλους πολιτισμούς, τρόπους ζωής, έργα τέχνης, μνημεία, η) στροφή στην παράδοση και άντληση ανθρωπιστικών στοιχείων, θ) ενασχόληση με μορφές ατομικής έκφρασης, η αυτοέκφραση αποτελεί βασική διέξοδο στα σημερινά αδιέξοδα που επισωρεύει η κοινωνία μας Δημιουργία πολιτιστικής υποδομής με κέντρα που θα καλύπτουν τις πολλαπλές πολιτιστικές ανάγκες των νέων ανθρώπων και θα τους δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης των δημιουργικών ικανοτήτων και ταλέντων τους.

• Τα ΜΜΕ πρέπει να ενισχύσουν με πολιτιστικές εκπομπές τη διάθεση για γνώση,δημιουργία και πρωτοβουλία.

• «Όπως σβήνουν την πυρκαγιά στο δάσος με μια άλλη φωτιά που την περιορίζει, έτσι για να παλέψουμε ενάντια στην έλλειψη χρόνου, πρέπει να αφιερώσουμε χρόνο για να σκεφτούμε τη χρησιμοποίηση του χρόνου μας : να δώσουμε χρόνο στο χρόνο».

• «Τη λύση στο πρόβλημα θα δώσει η μεγαλύτερη μόρφωση του λαού σε συνδυασμό με τηδικαιότερη οργάνωση της κοινωνίας.

• Εάν μορφωθεί αληθινά ο άνθρωπος, θα φωτισθεί το πνεύμα και θα λεπτυνθεί η ευαισθησία του, και έτσι θα αποκτήσει μέτρα αυστηρότερα για να κρίνει και τους άλλους και τον εαυτό του.
• Και εάν οργανωθεί με δικαιοσύνη η κοινωνία όπου ζει, θα σεβαστεί και θα τιμήσεικαι τους άλλους και τον εαυτό του.
• Τότε δεν θα έχουμε λόγο να ανησυχούμε για το πώς θα διαθέσει το χρόνο της αργίας του, όσο μακρός και αν είναι. Ας τον αφήσουμε ελεύθερο και εκείνος θα τον καλύψει με ευχαρίστηση και σωφροσύνη. Εάν όμως μείνει άξεστος και αγροίκος, η μακρά ανάπαυση θα τον εκβαρβαρώσει και θα γίνει δυστυχέστερος βυθίζοντας στην εξαθλίωση και όλους τους άλλους.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ

ΧΡΟΝΟΥ – ΝΟΘΗΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΟΥΣΙΑΣ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ

• Παθητική θέαση των προγραμμάτων της τηλεόρασης.

• Χουλιγκανισμός αντί για άθληση.

• Εμμονή σε εκτονωτικές μορφές διασκέδασης και μόνο (π.χ. μπαρ, κλαμπ).

• Χαρτοπαιξία, αλκοόλ, ακόμη και μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς (π.χ. Βία, εγκληματικότητα, ναρκωτικά).

• Βιομηχανοποιημένοι τρόποι εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου.

• Υπερκατανάλωση υλικών αγαθών ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο, οπότε αυτός εμπορευματοποιείται και υποβαθμίζεται.

• Σύναψη επιφανειακών – επιδερμικών σχέσεων με τους συνανθρώπους μας.

• Ανάγνωση ευτελών εντύπων.

• Πλήρης αδράνεια στον ελεύθερο χρόνο. Στο όνομα της ανάπαυσης αρκετοί φτάνουν στο άλλο άκρο, την πλήρη παθητικοποίηση και απραξία, που μόνο δημιουργική δεν είναι.

• Υπερεντατικοποίηση της εργασίας, ενασχόληση με επαγγελματικά θέματα και στον «υποτιθέμενο» ελεύθερο χρόνο. Όταν ο τελευταίος αποκτά χρησιμοθηρική σκοπιμότητα, παύει να είναι πραγματικά ελεύθερος χρόνος.

• Απομάκρυνση από αληθινές μορφές τέχνης, επαφή μόνο με εμπορευματοποιημένες και τυποποιημένες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, δηλαδή με μορφές μαζικής κουλτούρας.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.

Η νόθα ψυχαγωγία επιδρά αλλοτριωτικά στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα οδηγεί :

• στην παθητικοποίηση

• στο άγχος και την πλήξη

• στην αντιπνευματικότητα και τον πνευματικό μαρασμό

• στη μαζοποίηση

• στην αναπαραγωγή της μοναξιάς – έλλειψη επικοινωνίας

• στην εξασθένιση της κριτικής – επιλεκτικής ικανότητας

• στον εθισμό της ποσότητας και όχι της ποιότητας που προσφέρει η αισθητική απόλαυση

• στην αλλοίωση του αισθητικού κριτηρίου

• στην αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας

• στον εφησυχασμό

• στη φυγή από την κοινωνική πραγματικότητα – ασφαλιστική δικλείδα εκτόνωσης των κρίσεων και της κοινωνικής δυσαρέσκειας, προετοιμασία για ακόμα μια αλλοτριωτική και ανιαρή μέρα εργασίας.

ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ.

Εξοικονομώντας ο σύγχρονος άνθρωπος διαρκώς χρόνο για τις συνεχώς πολλαπλασιαζόμενες ανάγκες του, δε βρίσκει ελεύθερο χρόνο, για να επικοινωνήσει, να συνομιλήσει με το διπλανό του, το συνάνθρωπό του. Δημιουργεί σχέσεις συμβατικές, επιφανειακές, εφήμερες, που τις διεκπεραιώνει μάλιστα με λόγο σπασμωδικό και ανέκφραστο. Για παράδειγμα, εντάσσει τις επικοινωνιακές του στιγμές σ’ έναν αυστηρό προγραμματισμό, ώστε να μη χαθεί «πολύτιμος» χρόνος στην προσπάθειά του να εργαστεί περισσότερο, για να ικανοποιήσει τις αυξανόμενες επιθυμίες του. Έτσι, μηχανοποιεί, προκατασκευάζει και τον αυθορμητισμό της επικοινωνίας του με το συνάνθρωπο του.

Μάλιστα, όταν οι διάφορες βιομηχανίες συμφερόντων τον έχουν υπερφορτώσει με επιθυμίες τις οποίες δεν προλαβαίνει να εκπληρώσει, τότε ο σύγχρονος άνθρωπος διεκπεραιώνει τις επαφές του με το συνάνθρωπο απρόσωπα, με τη χρήση του τηλεφώνου ή του ηλεκτρονικού υπολογιστή, καθιστώντας πλέον την επαφή απόμακρη, τυπική και ανούσια.

ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ.

Η ποιότητα ζωής κατακτάται από ολοκληρωμένες προσωπικότητες και ολοκληρωμένοςως προσωπικότητα είναι εκείνος ο οποίος έχει ομαλή σχέση με τον εαυτό του, ομαλή σχέση με τους συνανθρώπους του και ομαλή σχέση με τη φύση. Ο σύγχρονος άνθρωπος, επειδή κατά τις λιγοστές ελεύθερες ώρες του ούτε το πνεύμα του ανανεώνει ούτε τηνψυχική του γαλήνη και ηρεμία δεν απολαμβάνει – πιεσμένος να ικανοποιήσει τιςπολλαπλασιαζόμενες επιθυμίες του εκτονώνεται στις ελεύθερες ώρες του με νόθους τρόπους ψυχαγωγίας, οι οποίοι τον φθείρουν παρά τον ξεκουράζουν – ούτε τις σωματικές του δυνάμεις αξιοποιεί – αντίθετα τις εντατικοποιεί στο κυνήγι της ικανοποίησης των επιθυμιών του (υλικών κυρίως) και τις καταστρέφει – δεν μπορεί να κατακτήσει την ποιοτική ζωή. Και τούτο γιατί διαταράσσει την ομαλή σχέση με το πνεύμα του, την ψυχή του, το σώμα του, τον εαυτό του δηλαδή και απομακρύνεται από το πρώτο γνώρισμα της ποιοτικής ζωής. Όμως, ο σύγχρονος άνθρωπος με το να διασκεδάζει κατά το λιγοστό ελεύθερο χρόνο του συμβατικά, επίπλαστα, ευκαιριακά σε μαζικές αλλά απρόσωπες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, δεν ανοίγεται, δεν εκφράζεται και έτσι δεν αναπτύσσονται σχέσεις οικείες, γνώριμες, ζεστές. Και ακόμη μέσα στα υπερύψηλα σημερινά οικοδομήματα, μέσα στις τσιμεντένιες πόλεις, ο σύγχρονος άνθρωπος εγκλωβίζει και άλλο τον περιορισμένο ελεύθερο χρόνο του.

Τρόποι για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ψυχαγωγίας των νέων

1. Η οικογένεια να

 παρέχει κίνητρα και ερεθίσματα για γνήσια ψυχαγωγία

 εθίζει σε μορφές γνήσιας ψυχαγωγίας (συντροφιές, διάβασμα, επαφή με τη φύση)

 αναπτύσσει το διάλογο, ώστε ο νέος να επικοινωνεί δημιουργικά με τους

συνανθρώπους του.

2. Η εκπαίδευση να

 προβλέπει στα αναλυτικά προγράμματα και να δημιουργεί προϋποθέσεις, ώστε οι νέοι να εκφράζουν τις κλίσεις και τις δεξιότητές τους

 να καλλιεργεί την αγάπη για το βιβλίο με καλογραμμένα διδακτικά εγχειρίδια και ενημέρωση για κατάλληλα αναγνώσματα

 φέρνει τους νέους από νωρίς σε επαφή με τις καλές τέχνες και συμβάλλει στην αισθητική αγωγή τους.

 οργανώνει επισκέψεις σε μουσεία και σε άλλου είδους πολιτισμικές δραστηριότητες (συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις)

3. Οι καλλιτέχνες να

 δημιουργούν πραγματικά έργα τέχνης, ώστε να ανταποκρίνονται στο μορφωτικό και παιδαγωγικό τους ρόλο

 μη λειτουργούν στο πνεύμα του σύγχρονου καταναλωτισμού

 αποφεύγουν τους ελιτίστικους και ακατάληπτους τρόπους έκφρασης που απομακρύνουν τους νέους από την τέχνη

4. Η πολιτεία να

 χορηγεί χρήματα για ίδρυση βιβλιοθηκών, θεάτρων, χώρων άθλησης, πολιτιστικών κέντρων για μόρφωση, δημιουργική αναζήτηση και εκτόνωση

 ενισχύσει τους πολιτιστικούς συλλόγους, γεγονός που θα βοηθήσει στην πολιτιστική δραστηριοποίηση των νέων και στην δημιουργική επαφή με τις τοπικές παραδόσεις

 ελέγχει την ποιότητα της παρεχόμενης από τα ΜΜΕ ψυχαγωγίας . δημιουργήσει αθλητικούς (στάδια, γυμναστήρια με ελεύθερη είσοδο) και πολιτιστικούς χώρους (θέατρα, σχολές χορού, ωδεία, βιβλιοθήκες).

 αναβαθμίσει και την καλλιτεχνική δραστηριότητα σε περιοχές που μειονεκτούν εξαιτίας γεωγραφικών και οικονομικών ανισοτήτων.

5. Απαραίτητα είναι τα ταξίδια, για γνωριμία με άλλους λαού ς και πολιτισμούς που καλλιεργήσουν ένα κλίμα ειρήνης και φιλίας, θα συμβάλλουν στη δημιουργική αφομοίωση ξένων στοιχείων και θα διευρύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες.

6. Οι νέοι πρέπει να έρχονται σε επαφή με τη φύση για εκτόνωση από το άγχος και το εξοντωτικό ωράριο εργασίας, ανάκτηση ευεξίας και πνευματικής διαύγειας, επικοινωνία με το πρωταρχικό στοιχείο γνώσης.

7. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό για εκτόνωση από τις καθημερινές υποχρεώσεις.

8. Η καλλιέργεια των κλίσεων και των δεξιοτήτων, ώστε να αναπληρώνεται το δημιουργικό κενό που αφήνει η εξειδίκευση στη σύγχρονη κοινωνία και να ολοκληρώνεται η πολυσύνθετη προσωπικότητα του ατόμου.

9. Η ανάπτυξη της κοινωνικότητας των νέων, που οδηγεί σύσφιγξη των ανθρώπινων δεσμών, στην ανάπτυξη καλύτερων ανθρώπινων σχέσεων και στην καταπολέμηση της μοναξιάς και της αποξένωσης.

10. Γενικότερη πνευματική καλλιέργεια από τη νεανική ηλικία, ώστε ο νέος να καταστεί ικανός να επιλέγει σωστούς τρόπους ψυχαγωγίας.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΘΗΚΑΜΕ ΣΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ «ΤΑΧΥΦΑΓΕΙΑ» ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΨΥΧΙΣΜΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

 Η εντατικοποίηση της εργασίας, ο άνθρωπος φορέας πολλών ρόλωναλληλοσυγκρουόμενων, διεξάγει έναν «αγώνα δρόμου ενάντια στον εαυτό του». Δεν έχει την πολυτέλεια να επιστρέφει στο σπίτι του το μεσημέρι και να απολαμβάνει με ηρεμία και χωρίς άγχος το φαγητό του.

 Το συνεχές ωράριο εργασίας στα περισσότερα κράτη.

 Το σπίτι κατάντησε «κέντρο διερχομένων» και «ξενοδοχείο ύπνου». Όλες οι βασικές δραστηριότητες, φαγητό, διασκέδαση λαμβάνουν χώρα εκτός σπιτιού.

 Η κρίση της οικογένειας, των θεσμών, των αξιών και των ανθρώπινων σχέσεων, που αποδυνάμωσαν την αξία του τελετουργικού, όπως κάποτε, οικογενειακού τραπεζιού.

 Η επιδερμικότητα των σχέσεων, τα γεύματα που είναι σύντομα, τυπικά, επαγγελματικά, χρησιμοθηρικά.

Οι Έλληνες είναι φύσει εξωστρεφείς, κοινωνικοί, πρόσχαροι. Αυτές οι εκφάνσεις του ψυχισμού τους περιορίζονται, αναστέλλονται και καταπιέζονται στα σύγχρονα ταχυφαγεία, όπου δεν μπορούν να αναπτύξουν την κοινωνικότητά τους διότι ούτε το περιβάλλον ούτε ο περιορισμένος χρόνος που τους δίνεται ευνοεί την εκδήλωσή τους. Έτσι σταδιακά οδηγούμαστε στην αλλοτρίωση, στην ψυχρότητα και στην τυπικότητα και καταργείται ο αυθορμητισμός και ο συναισθηματισμός που χαρακτήριζε τις σχέσεις μας.

ΧΡΟΝΟΒΟΡΑ ΕΠΟΧΗ – ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΓΡΗΓΟΡΩΝ ΡΥΘΜΩΝ

Αίτια επικράτησης γρήγορων – έντονων ρυθμών

- Ο βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής στις σημερινές τεχνοκρατικές κοινωνίες οδηγεί το

σύγχρονο άνθρωπο σε ιδιαίτερα γρήγορους και εντατικοποιημένους ρυθμούς.

- Η ειδίκευση συντελεί επίσης στη γρήγορη επιτέλεση διαφόρων εργασιών και επιβάλλει επίσης ταχείς ρυθμούς.

- Η δυναμική εισβολή των H/Υ σ' όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής μας σε συνδυασμό με τον καταιγισμό πληροφοριών που δεχόμαστε απ' το διαδίκτυο μας έχουν μετατρέψει σ' άλογα κούρσας, που τρέχουν συνεχώς με στόχο να αφομοιώσουν όσο γίνεται περισσότερες πληροφορίες και να βρίσκονται μέσα στο πνεύμα της εποχής τους.

- Το υπερκαταναταλωτικό πνεύμα, που επικρατεί σήμερα και που πυροδοτείται έντονα απ' τη διαφήμιση. οδηγεί το σημερινό άνθρωπο στο αέναο κυνήγι χρήματος και υλικών αγαθών, προκειμένου να καλύψει τις υλικές ανάγκες του που διαρκώς διογκώνονται. Υπερεργάζεται, τρέχει και αγωνιά να γίνει πλουσιότερος.

- Γενικά τα ΜΜΕ έχουν εδραιώσει την εξουσία τους και ασκούν εντονότατη επίδραση στη ζωή του ανθρώπου και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Ο καταιγισμός των μηνυμάτων παρασύρει το σύγχρονο άνθρωπο σ' έναν εξαιρετικά ταχύρρυθμο τρόπο ζωής.

- Οι αυξημένες απαιτήσεις στο χώρο εργασίας και ο τεράστιος ανταγωνισμός στο δημόσιο αλλά κυρίως στον ιδιωτικό τομέα είναι οξύς (σύγχρονες κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες). Γι' αυτό οι εργαζόμενοι καλούνται να συρρικνώσουν τον ελεύθερο χρόνο τους και το χρόνο που φανερώνουν στην οικογένειά τους.

- Οι κοινωνίες είναι σήμερα σύνθετες και πολύπλοκες (κοινωνίες των μεγαλουπόλεων) με πολλούς και αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους για τα μέλη τους, μακριά απ' τη φύση και την ηρεμία, οδηγώντας τους σημερινούς πολίτες στη βίωση ενός πολύ γρήγορου ρυθμού ζωής με διαρκές άγχος.

- Οι φορείς κοινωνικοποίησης ενισχύουν το φαινόμενο. Οι γονείς δίνουν αρνητικό πρότυπο στα παιδιά τους κυνηγώντας διαρκώς το χρόνο και τα πολλά υλικά αγαθά στην καθημερινότητά τους ενώ και το σχολείο ειδικά στο λύκειο, εντάσσει τους μαθητές σ' ένα πρόγραμμα uπερεντατικοποίησης των σπουδών τους με στόχο την κατάκτηση μιας θέσης στο πανεπιστήμιο.

Συνέπειες από την επικράτηση των γρήγορων ρυθμών ζωής

- Συχνά ο άνθρωπος δεν προλαβαίνει να επεξεργαστεί και να κατανοήσει τα μηνύματα που τον βομβαρδίζουν, γι' αυτό οδηγείται στη σύγχυση και τη μαζοποίηση ή τον αποπροσανατολισμό. Τα ΜΜΕ μέσα απ' αυτούς τους ταχύτατους ρυθμούς προωθούν πιο αποτελεσματικά την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα σε βάρος των πολιτών.

- Το άτομο δεν έχει ηρεμία για ενδοσκόπηση και αυτοκριτική, ενώ χάνει το αληθινό νόημα και τις υψηλές αξίες μέσα στους γρήγoρoυς ρυθμούς της ζωής. Βυθίζεται στο άγχος, στερείτε τον ελεύθερο χρόνο και όταν τον έχει εκτονώνεται.

- Η υπoδoύλωση του ανθρώπου στους γρήγορους ρυθμούς και τις μεγάλες απαιτήσεις τον αποξενώνουν απ' τους υπόλοιπους. Οι σχέσεις γίνονται απρόσωπες ή στείρα ανταγωνιστικές, στην προσπάθεια του καθενός να ξεπεράσει το διπλανό του σε χρήμα και υλικά αγαθά.

- Μέσα σ' αυτούς τους γρήγορους ρυθμούς ο πολίτης λησμονεί τις πολιτικές υποχρεώσεις του, αδιαφορεί για τα κοινά και μην προλαβαίνοντας να εμβαθύνει στα πολιτικά δρώμενα και να διαμορφώσει άποψη οδηγείται εύκολα στη δημαγωγία.

- Υπερεργασία - κόπωση - τυποποίηση της εργασίας και τελικά της ίδιας της ζωής - μηχανοποίηση του ίδιου του ανθρώπου και αλλοτρίωσή του - προβλήματα υγείας.

- Οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής τον απομακρύνουν από μορφές δημιουργικής ψυχαγωγίας, από την ποιοτική τέχνη, ακόμη και από την ίδια την παράδoση αφού ο άνθρωπος μετατρέπεται σε θύμα της ταχύρρυθμης τεχνοκρατικής κοινωνίας και του υλιστικού της προτύπου και απομακρύνεται από πνευματικές αξίες, όπως η παράδοση.

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.