Αρχαία Ιστορία (Α' Γυμνασίου) - Κεφάλαιο 7 - Η ανάπτυξη της Μακεδονίας

 

Λέξεις Κλειδιά: Μακεδόνες, Φίλιππος Β΄, μάχη στη Χαιρώνεια, Αλέξανδρος, εκστρατεία.

 

 

ΚΕΦΑΛΑIΟ Ζ' Η ΑΝΑΠΤYΞΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Οι Μακεδόνες βασιλείς, αντιμετωπίζοντας συνεχείς κινδύνους στον βορρά, συχνά έστρεφαν το ενδιαφέρον τους προς τον νότο, έπειτα μάλιστα από τις συνεχείς συγκρούσεις ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις. Ο Φίλιππος Β’ εγκαινίασε πολιτική παρέμβασης στα ελληνικά θέματα με κορυφαίο γεγονός τη μάχη στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.), με την οποία πέτυχε να πείσει τους Έλληνες να τον ακολουθήσουν σε εκστρατεία εναντίον των Περσών. Την εκστρατεία τελικά πραγματοποίησε ο γιος του Αλέξανδρος, ο οποίος με μια ταχεία επέλαση διέλυσε την αυτοκρατορία των Περσών φθάνοντας μέχρι την Ινδική. Το έργο του μεγάλου στρατηλάτη ανέκοψε ο πρόωρος θάνατός του (323 π.Χ.).

 

 

 

1. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝIΑΣ
Οι Μακεδόνες ζουν απομονωμένοι	Ιωνικό κιονόκρανο από ναό στην περιοχή της αρχαίας Θέρμης, στο κέντρο της σημερινής Θεσσαλονίκης (Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο). Οι Μακεδόνες βρίσκονται σε στενή πολιτισμική σχέση με τις πόλεις της νότιας Ελλάδας. Οι Μακεδόνες για πολλά χρόνια έζησαν απομονωμένοι στο βόρειο τμήμα της χώρας. Πιστοί στις παραδοσιακές τους συνήθειες διατήρησαν το θεσμό της βασιλείας. Τα παράλια της Μακεδονίας είχαν αποικιστεί από τους νότιους Έλληνες, οι οποίοι σταδιακά ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με τους κατοίκους του εσωτερικού της περιοχής. Οι Μακεδόνες, αναγκασμένοι να αποκρούουν επιθετικές ενέργειες των γειτόνων τους, Ιλλυριών και Παιόνων, απέκτησαν νωρίς πολεμική πείρα, γεγονός που απέβη καθοριστικό για τον τρόπο ζωής τους. Η απόκρουση των επιδρομών αυτών είχε αναμφισβήτητα θετική επίδραση στο βίο των νότιων Ελλήνων.
Η επαφή με τους άλλους Έλληνες	Οι σχέσεις των Μακεδόνων με τους νότιους Έλληνες έγιναν στενότερες μετά την απόκρουση του περσικού κινδύνου. Οι Αθηναίοι την περίοδο αυτή κάνουν αποκλειστική εισαγωγή ξυλείας από τη Μακεδονία, ύλη απαραίτητη για τη ναυπηγική.
Ο Αλέξανδρος Α’	Σημαντική ήταν η συμβολή του Αλέξανδρου Α’ (495-450 π.Χ.) στην αναδιοργάνωση του κράτους. Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι ο ίδιος έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες. Είναι αυτός που, ακολουθώντας αναγκαστικά τους Πέρσες, την παραμονή της μάχης των Πλαταιών πλησίασε το ελληνικό στράτευμα και ανακοίνωσε στους αρχηγούς την απόφαση του Μαρδόνιου για την επικείμενη σύγκρουση. Αργότερα, στην προσπάθειά του να επεκτείνει τη δράση του πέραν της Μακεδονίας, οργάνωσε το πεζικό και το ιππικό των Μακεδόνων και πέτυχε τη διεύρυνση των ορίων του κράτους του. Πρωτεύουσα του κράτους ήταν οι Αιγές έ ως τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ., οπότε ο βασιλιάς Αρχέλαος (413-399 π.Χ.) μετέφερε την έδρα του στην Πέλλα. Οι Αιγές διατήρησαν τη σπουδαιότητά τους, αφού εκεί ενταφιάζονταν, κατά παράδοση, οι βασιλείς.
Η δράση του Αρχέλαου	Στα χρόνια της βασιλείας του Αρχέλαου η Μακεδονία σημείωσε μεγάλη ανάπτυξη. Η ήττα των Αθηναίων στην Σικελία του επέτρεψε να ανακτήσει τμήματα της περιοχής, που είχαν αποσπάσει παλιότερα οι Αθηναίοι. Το Δίο, το ιερό κέντρο των Μακεδόνων, απέβη μια δεύτερη Ολυμπία. Εκεί συγκεντρώνονταν οι Μακεδόνες για να τιμήσουν τους Ολύμπιους θεούς, προπάντων τον Δία, από τον οποίο έλαβε και το όνομά της η πόλη. Στην αυλή του Αρχέλαου συγκεντρώθηκαν σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής, ανάμεσα στους οποίους και ο Ευριπίδης. Το θάνατο του Αρχέλαου ακολούθησε για πολλά χρόνια ανασφάλεια και αβεβαιότητα ως τη στιγμή που την εξουσία πήρε στα χέρια του ο Φίλιππος Β’.
Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΕΛΑΟΥ Οι Μακεδόνες, οι οποίοι δεν είχαν αρκετή δύναμη για να αντισταθούν σε τόσο μεγάλο στρατό, αποτραβήχτηκαν στα δυσπρόσιτα μέρη και στις τειχισμένες πολιτείες τους. Δεν ήταν πολλές τότε, αλλά αργότερα ο Αρχέλαος του Περδίκκα, όταν έγινε βασιλιάς έχτισε τα όσα σήμερα υπάρχουν φρούρια και χάραξε ίσιους δρόμους. Οργάνωσε και την πολεμική μηχανή του κράτους, δηλαδή ιππικό, όπλα και άλλα εφόδια, καλύτερα από τους οκτώ προκατόχους του. Θουκυδίδης Β 100, μτφ. Αγγ. Βλάχου
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ Ο διάδοχος του Αλέξανδρου Περδίκκας Β’ φιλοξένησε στην αυλή του τον Μελανιππίδη, ποιητή διθυράμβων, και τον πρωτοπόρο της ιατρικής Ιπποκράτη τον Κώο. Ο Αρχέλαος, διάσημος στην Ελλάδα για τις νίκες των τεθρίππων του στα Πύθια και τα Ολύμπια, εξασφάλισε τις υπηρεσίες του διαπρεπούς ζωγράφου Ζεύξιδος, του μεγάλου μουσικού Τιμοθέου και του καλύτερου επικού ποιητή Χοιρίλου… Δύο από τους διασημότερους Αθηναίους τραγικούς ποιητές έζησαν και δημιούργησαν στη Μακεδονία επί σειράν ετών: ο Αγάθων (περίπου 407-401 π.Χ.) και ο Ευριπίδης (408-406 π.Χ.) Εκεί βρήκαν κοινό δεκτικότερο από ό,τι στην εμπόλεμη Αθήνα και – αν και λείπουν τα σχετικά αρχαιολογικά τεκμήρια – κάποια θεατρική παράδοση. Ο Ευριπίδης κατά την παραμονή του στη Μακεδονία έγινε εταίρος του βασιλέως και συνέγραψε δύο τραγωδίες, τον «Αρχέλαο»… και τις «Βάκχες». N.G.L. Hammond, Πνευματικός βίος [Μακεδονία, Εποπτεία Μ.Β. Σακελλαρίου], Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1982, σ. 91
Στήλη από τη Νέα Καλλικράτεια, 5ος αιώνας π.Χ. Η κόρη εικονίζεται σκεπτική κρατώντας στο χέρι της ένα περιστέρι (Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο).	Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Μελετήστε το παράθεμα «Πνευματικός βίος» και αναφέρετε τους στόχους της πολιτικής των πρώτων Μακεδόνων βασιλέων στον πνευματικό τομέα. 2. Αναζητήστε στοιχεία για τις ανασκαφές στη Βεργίνα και το Δίο και, αφού σχολιάστε τα ευρήματα, αξιολογήστε τη συμβολή της αρχαιολογίας στη γνώση του παρελθόντος. Να αξιοποιήσετε γι’ αυτό το σκοπό και τις σχετικές εικόνες του βιβλίου. Κεφαλή του Δία σε αργυρό νόμισμα. Ο Δίας ήταν ο κυριότερος θεός των Μακεδόνων (Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο).

 

 

 

2. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝIΑΣ ΕΠΕΚΤΕIΝΕΤΑI
	Φίλιππος Β’. Χρυσό μετάλλιο ρωμαϊκής εποχής (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη). Η Ολυμπιάδα, μητέρα του Αλέξανδρου. Χρυσό μετάλλιο ρωμαϊκής εποχής (Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο).
Η άνοδος του Φιλίππου Λάρνακα με το άστρο, σύμβολο της μακεδονικής δυναστείας βρέθηκε στο μεγάλο τάφο της Βεργίνας (Βεργίνα, Αρχαιολογικό Μουσείο).	Ο Φίλιππος, αρχικά ως επίτροπος του ανιψιού του και αργότερα ως βασιλιάς, έθεσε ως σκοπό του την αναδιοργάνωση του στρατού, προκειμένου να ισχυροποιηθεί στο εσωτερικό και να αντιμετωπίσει τις επιδρομές των βόρειων γειτόνων του. Πρόθεσή του ήταν να καταστήσει τη Μακεδονία μεγάλη δύναμη. Για το σκοπό αυτό επιστράτευσε αγρότες και ποιμένες της Μακεδονίας, τους οποίους εφοδίασε με μικρότερη ασπίδα και ένα μακρύ δόρυ, τη σάρισσα. Κάθε παραταγμένη μακεδονική φάλαγγα έδινε την εντύπωση κινούμενου φρουρίου. Οι πεδιάδες εξάλλου της Μακεδονίας διευκόλυναν τη συντήρηση αλλά και την εξάσκηση του ιππικού. Ο μακεδονικός στρατός, ενισχυμένος με πολιορκητικές μηχανές και ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες, εξελίχθηκε σε πανίσχυρη δύναμη. Ο Φίλιππος εφάρμοσε τη λοξή φάλαγγα με μεγάλη επιτυχία, την οποία συμπλήρωσε με την υποχωρητική κίνηση. Με τον ελιγμό αυτό έστρεφε το ενδιαφέρον του εχθρού σε όποιο σημείο επιθυμούσε και στη συνέχεια διενεργούσε κυκλωτική κίνηση. Ο Φίλιππος πέτυχε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις επιδρομές των Ιλλυριών και των Παιόνων και να αναπτύξει καλές σχέσεις με τη Θράκη, εξασφαλίζοντας σχετική ειρήνη στα σύνορά του.
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΦΙΛΙΠΠΟ Να θυμάσαι ότι όλοι τιμούν και θαυμάζουν κυρίως τους ανθρώπους που έχουν την ικανότητα να είναι συγχρόνως και πολιτικοί και στρατηγοί. Όταν λοιπόν βλέπεις σε μια πόλη να αυξάνονται εκείνοι που δείχνουν τα προτερήματα τούτα, φαντάσου τους επαίνους που εσύ θα λάβεις, όταν προσφέρεις σε όλους τους Έλληνες τις ευεργεσίες σου ως πολιτικός και υποτάξεις τους βάρβαρους χάρη στα στρατηγικά σου προσόντα. Εγώ πιστεύω ότι αυτά θα έχουν καλό τέλος. Γιατί κανένας δεν θα κατορθώσει ποτέ περισσότερα από σένα, ούτε θα γίνει ποτέ στους Έλληνες τόσο μεγάλη ευεργεσία όσο είναι το να απαλλαγούμε από τόσους πολέμους και να επέλθει ανάμεσά μας ομόνοια, ούτε φαίνεται πιθανό να ξαναποκτήσουν οι βάρβαροι τόσο μεγάλη δύναμη, όταν καταλύσεις αυτή που έχουν σήμερα. Ισοκράτης, Φίλιππος 140-141 (μετ. Σ. Παπαϊωάννου)
Ο ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΙΛΙΠΠΟ Yπάρχει ακριβώς αυτός ο φόβος, μήπως ο άνθρωπος αυτός, που είναι πανούργος και φοβερός στην εκμετάλλευση των περιστάσεων, άλλοτε υποχωρώντας, όταν τύχει, άλλοτε απειλώντας (και δικαιολογημένα θα φαινόταν πιστευτός), άλλοτε συκοφαντώντας εμάς και την απουσία τη δική μας, ανατρέψει και παρασύρει κάτι από την όλη κατάσταση. Δημοσθένης, Α’ Ολυνθιακός, 3 (μετ. Α. Σακελλαρίου)
Επέμβαση του Φιλίππου στη νότια Ελλάδα  Χάρτης της Μακεδονίας κατά το έτος του θανάτου του Φιλίππου (336 π.Χ.)	Οι ελληνικές πόλεις του νότου, εξάλλου, είχαν ήδη αρχίσει να παρακμάζουν. Οι συνεχείς και πολυετείς συγκρούσεις είχαν προξενήσει μεγάλες καταστροφές και οι άνθρωποι υπέφεραν. Δεν είχαν πάψει όμως να ακούγονται φωνές για ειρήνευση και ένωση των Ελλήνων. Ο ρητοροδιδάσκαλος Ισοκράτης απευθύνεται στον Φίλιππο και τον προτρέπει, αφού ενώσει τους Έλληνες, να στραφεί εναντίον των Περσών. Στην Αθήνα υπάρχουν πολιτικοί που υποστηρίζουν τον Φίλιππο και άλλοι που τον αντιμάχονται.
Η μάχη στη Χαιρώνεια	Ο Φίλιππος αναζητούσε συνεχώς λόγους για να επεμβαίνει στα θέματα της νότιας Ελλάδας, ιδιαίτερα μετά την κυριαρχία του στα παράλια της Μακεδονίας. Μια τέτοια ευκαιρία του έδωσε το αμφικτιονικό συνέδριο, όταν αυτό κήρυξε πόλεμο εναντίον των Αμφισσέων, για θέματα που σχετίζονταν με το μαντείο των Δελφών, και τον όρισε αρχιστράτηγο. Όταν οι Αθηναίοι έμαθαν ότι ο Φίλιππος είχε περάσει τις Θερμοπύλες και είχε στρατοπεδεύσει στην Ελάτεια, ένιωσαν έκπληξη και ταραχή. Αποφάσισαν τότε να δράσουν αποφασιστικά. Ενωμένος στρατός των Αθηναίων και των Θηβαίων παρατάχθηκε στην πεδιάδα της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) απέναντι από τον στρατό των Μακεδόνων. Στη σύγκρουση που ακολούθησε υπερίσχυσαν οι Μακεδόνες. Ο Φίλιππος εφάρμοσε με επιδεξιότητα τη λοξή φάλαγγα και πέτυχε να διασπάσει την παράταξη των Αθηναίων. Στη μάχη διακρίθηκε και ο γιος του Αλέξανδρος, μόλις 18 ετών. Η μάχη αυτή σήμανε την κυριαρχία των Μακεδόνων και το μαρασμό των πόλεων του ελληνικού νότου.
Το συνέδριο στην Κόρινθο	Το 337 π.Χ. έγινε συνέδριο στην Κόρινθο, όπου αποφασίστηκε από όλους τους Έλληνες με εξαίρεση τους Σπαρτιάτες η εκστρατεία εναντίον των Περσών υπό την αρχηγία του Φιλίππου. Η εκστρατεία όμως αυτή ματαιώθηκε, γιατί τον επόμενο χρόνο ο Φίλιππος δολοφονήθηκε.
	Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Ο Φίλιππος ανέθεσε στον Αριστοτέλη τη διαπαιδαγώγηση του γιου του Αλέξανδρου. Να κρίνετε την ενέργεια αυτή. 2. 405 π.Χ., 371 π.Χ. και 338 π.Χ.: Ποια γεγονότα έλαβαν χώρα κατά τα έτη αυτά και πώς επηρέασαν την πολιτική ζωή των Ελλήνων; 3. «Λέγω ὑμῖν ἤ τοῖς ὅπλοις κρατεῖν ἤ τοῖς κρατοῦσι (με τους ισχυρούς) φίλους εἶναι» (Πλούταρχος Φωκίων, 21): Αξιολογήστε τις συμβουλές που έδινε ο στρατηγός Φωκίων στους Αθηναίους για τη στάση που έπρεπε να τηρήσουν απέναντι στον Φίλιππο και να δικαιολογήσετε τον χαρακτηρισμό «συνετός» που αποδιδόταν σ’ αυτόν.

 

 

 

3. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ. Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
Τα πρώτα χρόνια    Πορτρέτο του Αλέξανδρου που βρέθηκε στη Βεργίνα σε τάφο που αποδίδεται στον Φιλίππο Β’ (Bιργίνα, Αρχαιολογικό Μουσείο). Οι μεγάλες συγκρούσεις	Στα 336 π.Χ., μετά τη δολοφονία του Φιλίππου, ο πρωτότοκος γιος του Αλέξανδρος γίνεται βασιλιάς της Μακεδονίας σε ηλικία είκοσι ετών. Μαθητής του Αριστοτέλη από τα παιδικά του χρόνια, αποκτά μια παιδεία βαθύτατα ελληνική, η οποία θα σφραγίσει ολόκληρη τη ζωή του. Διαβάζει Πίνδαρο, Ηρόδοτο, Θουκυδίδη και λατρεύει τον Όμηρο. Όνειρά του είναι η πραγματοποίηση των σχεδίων του πατέρα του για συντριβή της περσικής δύναμης και η διάδοση του ελληνικού πνεύματος σε όλο τον κόσμο. Μόλις καταλαμβάνει το θρόνο της Μακεδονίας ο Αλέξανδρος, συγκαλεί ξανά το Συνέδριο της Κορίνθου. Ονομάζεται από αυτό «στρατηγός αυτοκράτορας» των Ελλήνων. Κατόπιν τακτοποιεί με ταχύτητα τις πολιτικές εκκρεμότητες στην Ελλάδα και απερίσπαστος αρχίζει να προετοιμάζει την εκστρατεία εναντίον της Περσίας. Από το 336 π.Χ. βασιλιάς της Περσίας ήταν ο Δαρείος ο Γ’ ο Κοδομανός, ικανός ηγέτης, ο οποίος προσπαθεί να αναδιοργανώσει το περσικό κράτος. Ο Αλέξανδρος, γνωρίζοντας τις δυσχέρειες του Δαρείου, επιταχύνει την εκστρατεία. Ξεκινά από την Πέλλα το 334 π.Χ. με μία μέτρια στρατιωτική δύναμη που δεν ξεπερνούσε τους 40.000 άνδρες. Διαβαίνει τον Ελλήσποντο και αντιμετωπίζει σε πρώτη φάση τους Πέρσες στον Γρανικό ποταμό (334 π.Χ.). Οι Πέρσες ηττώνται και ο Αλέξανδρος γίνεται κύριος της Μικράς Ασίας. Η δεύτερη σύγκρουση ανάμεσα στο στρατό του Αλέξανδρου και τους Πέρσες πραγματοποιείται στην πεδιάδα της Ισσού (333 π.Χ.). Οι Έλληνες νικούν και πάλι. Οι Πέρσες με τον ηττημένο Δαρείο υποχωρούν στα ενδότερα του κράτους τους και ο Αλέξανδρος, αφού καταλαμβάνει τη Φοινίκη, εισβάλλει στην Αίγυπτο.
Η ίδρυση της Αλεξάνδρειας	Εκεί ιδρύει την πρώτη από τις πόλεις, στις οποίες θα δώσει το όνομά του, την Αλεξάνδρεια. Η πόλη αυτή θα εξελιχθεί στο σπουδαιότερο οικονομικό και πολιτισμικό κέντρο της Μεσογείου. Το 331 π.Χ. ο Αλέξανδρος, ξεκινώντας από την Αίγυπτο, προχωρεί ανατολικά, προς το κέντρο του περσικού κράτους. Στα Γαυγάμηλα της Μηδείας, σε μία από τις σφοδρότερες συγκρούσεις της αρχαιότητας, ο περσικός στρατός συντρίβεται. Ουσιαστικά το περσικό κράτος έχει διαλυθεί, ο Δαρείος δολοφονείται και ο Αλέξανδρος, χωρίς αντίσταση, καταλαμβάνει όλες τις μεγάλες περσικές πόλεις, τη Βαβυλώνα, τα Σούσα, την Περσέπολη και τα Εκβάτανα. Μετά τη δολοφονία του Δαρείου ο Αλέξανδρος προβάλλεται ως ο νόμιμος διάδοχος του Πέρση βασιλιά και συνεχίζει την εκστρατεία του προς τα ανατολικά. Μετά από σκληρούς αγώνες με τους τοπικούς ηγεμόνες και τους τοπικούς πληθυσμούς των ανατολικών επαρχιών του περσικού κράτους (Αρεία, Βακτρία, Δραγγιανή), οι Μακεδόνες κατορθώνουν να εδραιώσουν την κυριαρχία τους σε ολόκληρη την αχανή έκταση της περσικής αυτοκρατορίας.
Η ΚΤΙΣΗ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ Έφθασε στην πόλη Κάνωβο, περιέπλευσε τη λίμνη Μαρία και αποβιβάστηκε στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η Αλεξάνδρεια, πόλη που φέρει το όνομά του. Ο Αλέξανδρος σκέφτηκε πως αυτή η περιοχή είναι πολύ κατάλληλη για να χτιστεί εκεί μια πόλη, με μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης. Ένιωσε έντονη επιθυμία να ξεκινήσει το έργο˙ χάραξε ο ίδιος το σημείο όπου έπρεπε να χτιστεί η αγορά, τα ιερά αφιερωμένα στις ελληνικές θεότητες και ένα στην Ίσιδα, την Αιγύπτια θεά, και το τείχος που θα περιέβαλλε την πόλη. Θυσίασε στους θεούς και τ’ αποτελέσματα της θυσίας ήταν ευνοϊκά. Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, Γ, 1-2 (Μετ. Δ. Μόσχου) Τι σημαίνει, κατά τη γνώμη σου, ότι ο Αλέξανδρος έχτισε ναό στην Ίσιδα;
Η εκστρατεία του Μ. Αλέξανδρου (334-324 π.Χ.)
Στην Ινδική	Το 326 π.Χ. ο μακεδονικός στρατός κατευθύνεται προς τον Ινδό ποταμό. Όνειρο του Αλέξανδρου ήταν να φθάσει στο ανατολικότερο σύνορο της οικουμένης, που πίστευαν ότι βρίσκεται στην Ινδία. Την τελευταία μεγάλη μάχη την έδωσε στον Yδάσπη, παραπόταμο του Ινδού ποταμού, αντιμέτωπος με τον Ινδό βασιλιά Πώρο (326 π.Χ.), τον οποίο και νίκησε. Από τον Yδάσπη προχωρεί ανατολικότερα, προς τον άλλο παραπόταμο του Ινδού, τον Ύφαση. Επιθυμεί να φθάσει στον Γάγγη˙ όμως ο στρατός του εξαντλημένος από τους συνεχείς πολέμους και τις κακουχίες αρνείται να τον ακολουθήσει. Ο Αλέξανδρος αναγκάζεται να επιστρέψει στα Σούσα (324 π.Χ.). Τον επόμενο χρόνο (323 π.Χ.) πεθαίνει στη Βαβυλώνα.
Κοντά στον μύθο	Στην κληρονομιά του πατέρα του, τη Μακεδονία και το «Κοινόν των Ελλήνων» ο Αλέξανδρος προσθέτει μια ολόκληρη αχανή αυτοκρατορία. Η ελληνική παρουσία κυριαρχεί σ’ έναν ολόκληρο κόσμο. Ο Αλέξανδρος πέρα από ιστορία, σύνορα και λαούς, μυθοποιείται.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΥΜΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Απερίσκεπτος, λοιπόν, και βιαστικός ο Αλέξανδρος, καθώς κινήθηκε προς τόσο σπουδαίο εγχείρημα έχοντας μηδαμινούς πόρους; Όχι βέβαια. Ποιος, άλλωστε, ξεκίνησε ποτέ με μεγαλύτερα και ωραιότερα εφόδια μεγαλοψυχίας, σύνεσης, σωφροσύνης και ανδρείας, με τα οποία τον είχε οπλίσει η φιλοσοφία για την εκστρατεία του; Προχωρούσε, λοιπόν, προς τους Πέρσες έχοντας πάρει περισσότερα εφόδια από τον δάσκαλό του Αριστοτέλη παρά από τον πατέρα του Φίλιππο. Πλούταρχος, Ηθικά, 327 Ε (Μετ. Φιλολογική ομάδα εκδόσεων «Κάκτος»)
	Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Μελέτησε τον χάρτη και προσδιόρισε τις χώρες που κατέκτησε ο Αλέξανδρος. 2. Ποιες μάχες έκριναν την εκστρατεία του Αλέξανδρου;

 

 

 

4. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟY ΑΛΕΞΑΝΔΡΟY
Τα σύνορα του κράτους    Ύφασμα από την Αίγυπτο με παράσταση του Αλέξανδρου. Φέρει την επιγραφή: Μακετόν Αλεξάντερος (Ουάσιγκτον, Μουσείο Yφασμάτων) Η διοίκηση	Η εκστρατεία του Αλέξανδρου δημιουργεί ένα εκτεταμένο κράτος από την Αδριατική έως τον Ινδό ποταμό και από την Κασπία έως την Αίγυπτο. Αυτό περιλάμβανε ένα πλήθος λαών με διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες, νοοτροπίες και παραδόσεις. Ο Αλέξανδρος κατανόησε ότι, για να κυβερνηθεί αυτό το κράτος, έπρεπε να εφαρμοστεί μια πολιτική που θα γινόταν αποδεκτή από τους λαούς. Η αρχή της νέας πολιτικής γίνεται από το στρατό. Εντάσσονται σ’ αυτόν νεαροί Πέρσες, αφού πρώτα εκπαιδεύονταν στη μακεδονική πολεμική τακτική και στα ελληνικά γράμματα. Διατηρείται η διοικητική διαίρεση της περσικής αυτοκρατορίας, υιοθετούνται ορισμένα από τα έθιμα της περσικής αυλής και ενθαρρύνονται οι μεικτοί γάμοι, έ να μέσο για τη συμφιλίωση Ελλήνων και Περσών. Όλη αυτή η συμπεριφορά έδειχνε ότι ο Αλέξανδρος επιθυμούσε να συμπεριφερθεί προς όλους τους κατοίκους του κράτους του όχι ως κατακτητής αλλά ως αγαθός ηγεμόνας.
Ίδρυση νέων πόλεων	Όμως η μεγαλύτερη προσφορά του Αλέξανδρου στον πολιτισμό είναι οι πόλεις που ίδρυσε στα κατακτημένα εδάφη. Στις νέες Αλεξάνδρειες εγκαταστάθηκαν αρχικά Έλληνες στρατιώτες. Γρήγορα όμως έγιναν πόλος έλξης και για πολλούς άλλους Έλληνες από την Ελλάδα και τη Μικρά Ασία. Οι πόλεις αυτές, με το πέρασμα του χρόνου, μεταβλήθηκαν σε οικονομικές και πολιτιστικές κυψέλες του ελληνισμού, όπου άνθησαν η ελληνική παιδεία και γλώσσα καθώς και ο ελληνικός τρόπος ζωής. Για πρώτη φορά ο ελληνικός πολιτισμός απλώνεται στα βάθη της Ανατολής και ο απόηχος της κληρονομιάς που άφησε ο Αλέξανδρος στις περιοχές αυτές κρατά μέχρι σήμερα.
Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΣΙΑ Ο Δημάρατος ο Κορίνθιος, ένας φιλοξενούμενος και φίλος του Φιλίππου, όταν συνάντησε τον Αλέξανδρο στα Σούσα, περιχαρής και δακρυσμένος είπε ότι στερήθηκαν μεγάλη χαρά οι Έλληνες που πέθαναν πρωτύτερα, επειδή δεν είδαν τον Αλέξανδρο να κάθεται στο θρόνο του Δαρείου… Με μεγάλη μου χαρά έγινα θεατής εκείνης της γαμήλιας τελετής, όταν παρέλαβε σε μια χρυσοσκέπαστη σκηνή εκατό περσίδες νύφες και εκατό γαμβρούς Μακεδόνες και Έλληνες, και ο ίδιος στεφανωμένος έψαλε πρώτος τον υμέναιο, σα να έψαλλε τον ύμνο της αληθινής φιλίας στην ένωση των μεγαλύτερων και ισχυρότερων γενών, όντας εκείνος γαμβρός μιας νύφης και προξενητής όλων των υπολοίπων και συνάμα πατέρας και προστάτης τους, συνδέοντάς τους με τα δεσμά του γάμου. Πλούταρχος, Ηθικά, 329 D.E. (Μετ. Φιλολογική ομάδα εκδόσεων «Κάκτος») Γιατί δίνει τόση σημασία ο Πλούταρχος στους μεικτούς γάμους;
Ανάμειξη πληθυσμών	Αυτή η πολιτική συνεργασίας συμπληρώνεται από μια προσπάθεια πολύ περισσότερο φιλόδοξη και ριζικά νεωτεριστική ως προς τη σύλληψη. Ο Αλέξανδρος δεν επιδιώκει να μεταβάλει τους λαούς της Ασίας σε Έλληνες, αλλά να τους αναμείξει σ’ ένα αρμονικό σύνολο, όπου ο καθένας θα είχε τη θέση του. Ο καλύτερος τρόπος για να πετύχει το σχέδιο είναι οι μεικτοί γάμοι. Ο Αλέξανδρος δίνει το παράδειγμα. Νυμφεύεται τη Ρωξάνη, τη θυγατέρα ενός ευγενή από τη Βακτριανή. Μέσα σε μια ημέρα, όταν ο στρατός επιστρέφει από την Ινδία, οι περισσότεροι στρατηγοί του και 10.000 στρατιώτες νυμφεύονται Περσίδες σε μια λαμπρή τελετή. Συγχρόνως οργανώνει τη διδασκαλία των ελληνικών για 40.000 παιδιά της Περσίας.
Το ελληνικό πνεύμα Περίαπτο ρωμαϊκών χρόνων. Ο Αλέξανδρος εικονίζεται με τα κέρατα του αιγυπτιακού θεού Άμμωνα (Βερολίνο, Αρχαιολογικό Μέτρα για οικονομική ανάπτυξη	Ακόμη καλεί καλλιτέχνες από την Ελλάδα, όπως τον Λύσιππο και τον Απελλή, για να απαθανατίσουν με την τέχνη τους τη δόξα του. Οργανώνει στις πόλεις της Ασίας γυμναστικούς και μουσικούς αγώνες. Ο Αλέξανδρος εξακολουθεί να λατρεύει τους Έλληνες θεούς. Όμως κατανοεί την αξία της ανεξιθρησκίας και επιτρέπει στον καθένα να πιστεύει ό,τι θέλει. Όμως ο Αλέξανδρος είναι αρκετά ρεαλιστής για να κατανοεί ότι οι ανταλλαγές είναι η ασφαλέστερη εγγύηση για την ενοποίηση της αυτοκρατορίας. Ανταλλαγές ζωικών ή φυτικών προϊόντων ανάμεσα σε απομακρυσμένες περιοχές. Κυρίως ανταλλαγές ανθρώπων, τις οποίες διευκολύνουν οι δρόμοι, οι διώρυγες, τα λιμάνια, τα πλοία που συνεχώς κατασκευάζει ή επιδιορθώνει. Επιπλέον επιβάλλει στην αυτοκρατορία ένα κοινό νόμισμα. Τα μακεδονικά νομίσματα αντικαθιστούν σταδιακά στην Ασία τους δαρεικούς, τα βαριά περσικά νομίσματα.
Το πολίτευμα	Δωδεκάμισι χρόνια βασιλείας. Ελάχιστα και όμως αρκετά για τον Αλέξανδρο για να επιφέρει ριζικούς νεωτερισμούς, οι οποίοι επηρέασαν την πορεία της ιστορίας. Θεμελιώνει ένα νέο συγκεντρωτικό πολίτευμα, διαδίδει τον ελληνικό τρόπο ζωής στην Αίγυπτο και την Ασία, εγκαινιάζει μια αντιρατσιστική πολιτική, αναγνωρίζοντας την ισότητα όλων των λαών. Κυρίως γι’ αυτό το τελευταίο η ιστορία δίκαια τον ονόμασε «Μέγα».
ΣΚΙΑΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Ο Αλέξανδρος… έζησε τριάντα δύο χρόνια και οκτώ μήνες. Βασίλεψε δώδεκα χρόνια και οκτώ μήνες. Ξεχώριζε για τη φυσική ωραιότητα, την εργατικότητα, την εξυπνάδα, τη γενναιότητα, την ευσέβειά του, την αγάπη που έτρεφε για τις τιμές και την περιφρόνηση που έδειχνε στους κινδύνους. Εγκρατέστατος στις σωματικές απολαύσεις, ήταν ιδιαίτερα άπληστος για τους επαίνους. Μπορούσε να διακρίνει το σωστό, όταν ακόμη δεν είχε στοιχεία, αλλά και να βγάζει συμπεράσματα από τα γεγονότα που παρατηρούσε. Ήταν εξαίρετος στρατηγός˙ μπορούσε θαυμάσια να παρατάξει τη στρατιά του, να την εξοπλίσει και να την οργανώσει. Η παλικαριά του τον βοηθούσε να εξυψώνει το ηθικό των στρατιωτών του, να τους εμπνέει εμπιστοσύνη και με την αφοβία του να εξαφανίζει τους δικούς τους φόβους. Σεβόταν ιδιαίτερα τις συνθήκες και ήταν αδιάφθορος. Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, Ζ, 28 (Μετ. Δ. Μόσχου) Σημείωσε τα κύρια χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν τον τέλειο στρατιωτικό ηγέτη.
	Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Γιατί οι πόλεις που ίδρυσε ο Αλέξανδρος αποτελούν το αποκορύφωμα του εκπολιτιστικού του έργου; 2. Τι ονομάζουμε σήμερα πολυπολιτισμική κοινωνία και ποια η σχέση της με την πολιτική που εφάρμοσε ο Αλέξανδρος απέναντι στους λαούς της Ανατολής; 3. Το εκπολιτιστικό έργου του Αλέξανδρου διαπνέεται από το πνεύμα της ελληνικής παιδείας. Αποδείξτε ότι η άποψη είναι ορθή.

 

 

 

5. ΟI ΤYΧΕΣ ΤΗΣ ΚYΠΡΟY
Χάρτης της Κύπρου
Yπό ξένη κυριαρχία  Επιτύμβια στήλη Έλληνα πολεμιστή που σκοτώθηκε σε μία από τις εκστρατείες του Κίμωνα για την απελευθέρωση της Κύπρου από τον περσικό ζυγό. (Λευκωσία, Κυπριακό Μουσείο).	Απομακρυσμένη από το σώμα της υπόλοιπης Ελλάδας και τριγυρισμένη από ισχυρούς εχθρούς, η Κύπρος ήταν μοιραίο να αποτελεί τον στόχο των διαφόρων αυτών λαών και να υφίσταται τις επιθέσεις τους. Αν και ήταν χωρισμένη σε εννέα βασίλεια, κατόρθωσε να αντιμετωπίζει ενωμένη τους εξωτερικούς κινδύνους. Πολλές φορές πάλι με διπλωματικές συνεννοήσεις απέφευγε τις βίαιες καταλήψεις, αφού προηγουμένως δεχόταν να πληρώνει ένα είδος φόρου στους επιδρομείς. Έτσι δεν έχανε τελείως τη διοικητική της αυτονομία. Αυτό συνέβη όταν το νησί περιήλθε στην εξουσία των Ασσυρίων στα 721 π.Χ. Η Κύπρος πλήρωνε φόρους στους βασιλείς των Ασσυρίων, αλλά διατηρούσε την ανεξαρτησία της. Μάλιστα κατά την περίοδο αυτή γνώρισε μια μοναδική οικονομική ανάπτυξη. Από το 550 μέχρι το 525 π.Χ. η Κύπρος βρίσκεται κάτω από την κηδεμονία της Αιγύπτου. Τους Αιγυπτίους διαδέχθηκαν οι Πέρσες. Κατά την Ιωνική επανάσταση η Κύπρος προσπάθησε να αποτινάξει τον περσικό ζυγό, αλλά δεν το κατόρθωσε. Η εκστρατεία του Κίμωνα, το 450 π.Χ. έχει ως προσωρινό επακόλουθο την αναχώρηση των Περσών από την Κύπρο, οι οποίοι μετά το θάνατό του επανέρχονται. Όμως κάτω από τον περσικό ζυγό τα κυπριακά βασίλεια διατηρούν την αυτονομία τους. Το 410 π.Χ. ανέρχεται στο θρόνο του κυπριακού βασιλείου της Σαλαμίνας ο Ευαγόρας, ένας αξιόλογος μονάρχης. Στις ημέρες του το βασίλειο της Σαλαμίνας απέκτησε τόση ισχύ, όση δεν είχε γνωρίσει ποτέ άλλοτε. Οι άνδρες δέχονταν ευχαρίστως να υπηρετούν εθελοντικά στο στρατό για να υπερασπίζονται την πατρίδα τους. Έτσι δημιουργήθηκε ένας από τους πρώτους λαϊκούς στρατούς που αναφέρει η ιστορία. Σιγά-σιγά ο Ευαγόρας έγινε κύριος όλου του νησιού. Μορφωμένος ο ίδιος και λάτρης του ελληνικού πνεύματος φρόντισε να επαναφέρει στην Κύπρο την ελληνική παιδεία, τον ελληνικό τρόπο ζωής και τα ελληνικά θρησκευτικά ήθη, τα οποία είχαν αποδυναμωθεί κάτω από την πίεση των Περσών. Ιδιαίτεροι δεσμοί συνέδεαν τον Ευαγόρα με την Αθήνα. Στη ναυμαχία της Κνίδου (394 π.Χ.) ο Ευαγόρας βοήθησε με 100 πλοία τον αθηναϊκό στόλο και οι Αθηναίοι, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, του έστησαν ανδριάντα στην αγορά. Οι Πέρσες, εκμεταλλευόμενοι την «Ειρήνη του βασιλέως», εκστρατεύουν κατά της Κύπρου. Μετά από πολλές πολεμικές συγκρούσεις ο Ευαγόρας συνάπτει ειρήνη με τους Πέρσες (376 π.Χ.) και υποχρεώνεται να πληρώνει φόρο, διατηρώντας ακέραιη την εξουσία του. Ο Ευαγόρας δολοφονείται το 374 π.Χ. και τον διαδέχεται ο γιος του Νεοκλής. Ο Ισοκράτης θεωρεί τον Ευαγόρα και τον Νεοκλή ως βασιλείς πρότυπα. Το καθεστώς της καταβολής φόρου στους Πέρσες με αντάλλαγμα την αυτονομία διατηρήθηκε στην Κύπρο μέχρι την απελευθέρωση του νησιού από τον Αλέξανδρο (332 π.Χ.).
Ο ΕΥΑΓΟΡΑΣ, ΕΝΑΣ ΑΓΑΘΟΣ ΗΓΕΜΟΝΑΣ Ο Ευαγόρας είχε ασκήσει τόσο τον εαυτό του, ώστε δεν έπαιρνε ποτέ λανθασμένες αποφάσεις ούτε για ένα από αυτά που καθημερινώς συμβαίνουν στη ζωή. Αλλά με τόσο θεοσεβή και φιλάνθρωπο τρόπο κυβερνούσε το κράτος του, ώστε οι επισκέπτες του δεν ζήλευαν τον Ευαγόρα για τη δύναμη της εξουσίας του, όσο τους υπηκόους του που είχαν την τύχη να κυβερνώνται από ένα τέτοιο άρχοντα. Όλη του τη ζωή την πέρασε χωρίς να αδικήσει κανένα και κυβέρνησε τιμώντας τους αγαθούς, τιμωρώντας τους ενόχους σύμφωνα με το νόμο και έχοντας το σεβασμό όλων. Δεν είχε ανάγκη από συμβούλους, αλλά συζητούσε τις υποθέσεις με τους φίλους του… Η σοβαρότητά του δεν εκδηλωνόταν με σκυθρωπότητα, αλλά κυρίως με τη συμπεριφορά του. Αταξία και ανωμαλία δεν υπήρχαν στη διαγωγή του και τηρούσε με ευλάβεια τόσο τις γραπτές όσο και τις προφορικές συμφωνίες. Yπερηφανευόνταν όχι για την εύνοια της τύχης, αλλά για όσα είχε κατορθώσει με τον ενάρετο βίο του. Ισοκράτης, Ευαγόρας, 43-45 (Μετ. Β.Σ.)
ΤΟΝ Ε' Π.Χ. ΑΙΩΝΑ Η ΚΥΠΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΗΣΙ Στην καθημερινή ζωή επικρατεί ο ελληνικός τρόπος ζωής: στη φορεσιά, στα είδη καθημερινής χρήσης, παντού κυριαρχεί καθετί ελληνικό. Οι παραστάσεις πάνω στα νομίσματα των κυπριακών πόλεων απεικονίζουν Έλληνες θεούς και ήρωες: την Αθηνά, τον Ηρακλή, τον Απόλλωνα, την Αφροδίτη, το Δία. Πολλές φορές αντιγράφονται σύμβολα άλλων ελληνικών πόλεων. Τα ονόματα των βασιλέων των πόλεων είναι ελληνικά. Ακόμη επικρατούν ελληνικές πολιτικές αντιλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες εκφράζεται η έννοια του κράτους-πόλης όχι μονάχα από το βασιλέα, αλλά και από τους πολίτες. Β. Καραγιώργης, Αρχαία Κύπρος (Αθήνα 1978), σ. 105-106
	Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Με ποιον τρόπο η Κύπρος κατόρθωσε να διατηρεί, ουσιαστικά, την ανεξαρτησία της; 2. Μελετήστε το παράθεμα του Ισοκράτη για τον Ευαγόρα και καταγράψτε τα στοιχεία τα οποία δείχνουν ότι ήταν ένας αγαθός ηγεμόνας. 3. Συνδέστε την Κύπρο με όσα γνωρίζετε, γεγονότα και πρόσωπα, μέχρι την απελευθέρωσή της από τον Αλέξανδρο.
ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα υπήρξε μια περίοδος έντονων αναταράξεων και ανακατατάξεων για τον ελληνικό κόσμο, που πρώτη φορά πραγματοποίησε την ενότητά του γύρω από το βασίλειο της Μακεδονίας και κατόρθωσε να διαλύσει την περσική αυτοκρατορία. Ο Φίλιππος Β’ και ο γιος του Αλέξανδρος είναι δύο κορυφαίες φυσιογνωμίες του ελληνισμού. Ο πρώτος κατόρθωσε να ενώσει τους Έλληνες και να τους εμφυσήσει την ιδέα της ταπείνωσης της Περσίας. Ο δεύτερος, ο Αλέξανδρος, κατέκτησε την Ανατολή, αλλά δε συμπεριφέρθηκε δεσποτικά στους κατακτημένους λαούς. Επεδίωξε τη συνύπαρξη κατακτητών και κατακτημένων. Με τις πόλεις που ίδρυσε διέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό στην Ασία. Ο ίδιος επανέφερε και την ελληνικότατη από τη Μυκηναϊκή εποχή Κύπρο στους κόλπους του ελληνικού κόσμου.
	Άσκηση αυτοαξιολόγησης Συνδέστε με μια γραμμή τις λέξεις που έχουν σχέση μεταξύ τους. Φίλιππος Κύπρος Δημοσθένης Αλεξάνδρεια Δαρείος Γ’ Γρανικός ποταμός Αίγυπτος ρήτορας Αριστοτέλης Περσία Αλέξανδρος διδάσκαλος Αλέξανδρου Ευαγόρας Χαιρώνεια