Αρχαία Ιστορία (Α' Γυμνασίου) - Κεφάλαιο 8 - Οι τέχνες και τα γράμματα την κλασική εποχή

Λέξεις Κλειδιά: κλασική εποχή, εργα τέχνης, γλυπτική, ζωγραφική, αρχιτεκτονική.

ΚΕΦΑΛΑIΟ Η'

ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Την κλασική εποχή (479-332 π.Χ.), παράλληλα με την απόκρουση του εξωτερικού εχθρού, των Περσών, και την ολοκλήρωση των δημοκρατικών θεσμών, ανθίζουν τα γράμματα. Ταυτόχρονα δημιουργούνται στον ελληνικό χώρο, με πρωτοποριακό κέντρο την Αθήνα, κορυφαία έργα στις εικαστικές τέχνες –γλυπτική και ζωγραφική– και στην αρχιτεκτονική.

1. ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Ιστορία	Κορυφαίο δημιούργημα των κλασικών γραμμάτων είναι η θεμελίωση της επιστήμης της ιστορίας. Για πρώτη φορά ο Ηρόδοτος ( 484-425 π.Χ.), που ονομάστηκε πατέρας της ιστορίας, αφηγείται τους μηδικούς πολέμους καταγράφοντας ταυτόχρονα λεπτομερώς και με χρονολογική σειρά την ιστορία των λαών της Ανατολής και της Αιγύπτου και των ελληνικών πόλεων. Όμως, μαζί με τα πραγματικά ιστορικά στοιχεία παρουσιάζει και πολλά μυθολογικά που θολώνουν την πραγματική ιστορική εικόνα. Αυτή την αδυναμία θα διορθώσει σε μεγάλο βαθμό ο επόμενος μεγάλος αρχαίος Έλληνας ιστορικός, ο Θουκυδίδης από την Αθήνα (460-400 π.Χ.). Ο Θουκυδίδης, που βασικά εξιστορεί τον αδελφοκτόνο Πελοποννησιακό πόλεμο, αποφεύγει τις εύκολες μυθολογικές ερμηνείες των ιστορικών γεγονότων, προσπαθώντας να εξιχνιάσει τις πραγματικές αιτίες που γεννούν τα ιστορικά γεγονότα και να καταγράψει με ακρίβεια και όσο πιο αντικειμενικά μπορεί τα αποτελέσματά τους. Στην πραγματικότητα ο Θουκυδίδης είναι ο θεμελιωτής της επιστημονικής ιστορικής έρευνας. Όμως και αυτός, όπως και ο Ξενοφώντας ο Αθηναίος (430/25-355 π.Χ.) –αργότερα και άλλοι– δε θα μπορέσουν να αποφύγουν να χρωματίσουν με προσωπικές απόψεις –υποκειμενικά στοιχεία– το έργο τους, αφού μάλιστα εξιστορούν κυρίως σύγχρονά τους γεγονότα.
Φιλοσοφία	Στη φιλοσοφία επίσης θα αναπτυχθούν νέα ρεύματα, όπως αυτό των σοφιστών, που κατακρίθηκαν από άλλους σύγχρονούς τους μεγάλους φιλοσόφους, όπως ο Σωκράτης (470-399 π.Χ.) και ο μαθητής του Πλάτωνας (427-347 π.Χ.), ότι πρόβαλλαν το προσωπικό όφελος σε βάρος του συλλογικού. Ωστόσο η συμβολή τους στη θεμελίωση της παιδαγωγικής επιστήμης και της ρητορικής είναι απαραγνώριστη. Ο Σωκράτης που δεν έγραψε κανένα έργο και τη διδασκαλία του γνωρίζουμε από τα έργα των μαθητών του, κυρίως από τα πολλά έργα του Πλάτωνα που σώθηκαν, θεωρείται ο πατέρας της διαλεκτικής μεθόδου και ο κήρυκας της ηθικής διαβίωσης. Την ηθική διδασκαλία του δασκάλου του συνέχισε και ανέπτυξε σημαντικότατα ο Πλάτωνας που θεωρούσε ότι υπάρχει μία ιδανική σφαίρα ζωής όπου κυριαρχούν οι ιδέες του καλού, του ωραίου, του ηθικού προς τις οποίες πρέπει να κατευθύνεται η ζωή των ανθρώπων. Μαθητής του Πλάτωνα υπήρξε ο Αριστοτέλης από τα Στάγιρα της Χαλκιδικής, που εκτός από τη φιλοσοφία ανέπτυξε ή έβαλε τις βάσεις για πάρα πολλές επιστήμες – ιατρική, βοτανική, ζωολογία, αστρονομία, γεωγραφία, οικονομία, πολιτική κ.ά. Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης είναι οι κορυφαίοι διανοητές της αρχαιότητας και το έργο τους αποτέλεσε τη βάση της σύγχρονης φιλοσοφίας και των επιστημών από την εποχή της Αναγέννησης και μετά.
Ιατρική	Ο μαθητής του Αριστοτέλη, Ιπποκράτης από την Κω (460-370 π.Χ.), θα συνεχίσει την ιατρική έρευνα και θα ιδρύσει την πρώτη μεγάλη ιατρική σχολή στην Ελλάδα.
Ρητορική	Τον 4ο κυρίως αιώνα αναπτύσσεται ιδιαίτερα η τέχνη της ρητορικής που απέβλεπε στην καλύτερη, ελκυστικότερη και πιο πειστική ανάπτυξη επιχειρημάτων στα δικαστήρια ή στις συνελεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου όπου λαμβάνονταν οι κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις. Ο Λυσίας (445-380 π.Χ.), ο Ισοκράτης (436-338 π.Χ.), ο Δημοσθένης (384-322 π.Χ.), ο Ισαίος, είναι μερικοί μόνο από τους ονομαστούς ρήτορες του 4ου αιώνα π.Χ. που ανήκαν σε διαφορετικά πολιτικά κόμματα και υπερασπίστηκαν με πάθος και περίτεχνο λόγο τις απόψεις τους.
Θέατρο	Μία από τις σημαντικότερες συμβολές της κλασικής περιόδου είναι η δημιουργία του θεάτρου ή της τραγικής ποίησης, που περιλαμβάνει την τραγωδία, το σατυρικό δράμα και την κωμωδία. Τα έργα των μεγάλων τραγικών και κωμικών ποιητών της αρχαιότητας είναι πάντα επίκαιρα και γι’ αυτό τον λόγο εξακολουθούν μέχρι σήμερα να παίζονται σε όλο τον κόσμο ή να διασκευάζονται από μεγάλους συγγραφείς των νεότερων χρόνων. Ο Αισχύλος (525-456 π.Χ.) που λέγεται ότι παρουσίαζε τους ανθρώπους καλύτερους από όσο ήταν, ο Σοφοκλής (496-406 π.Χ.) που έπλαθε τους ανθρώπινους χαρακτήρες όπως θα έπρεπε να είναι, και τέλος ο Ευριπίδης (485/84-406 π.Χ.) που τους παρίστανε όπως ακριβώς ήταν, δηλαδή ρεαλιστικά, είναι οι τρεις κορυφαίοι τραγικοί ποιητές της αρχαιότητας. Στην κωμωδία διακρίθηκε ο Αριστοφάνης (445-386 π.Χ.) που σατίρισε τη σύγχρονή του ζωή αλλά και τους σύγχρονούς του πολιτικούς και πνευματικούς ανθρώπους με τόλμη, αθυροστομία και καυστικό λόγο. Στην αρχαία Αθήνα οι πολίτες έπαιρναν από το κράτος το αντίτιμο του εισιτηρίου για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις, γεγονός που φανερώνει τη μεγάλη πολιτιστική σημασία που απέδιδαν οι αρχαίοι στο θέατρο. Μέσα από τους μύθους, που ήταν κυρίως τα θέματα των θεατρικών έργων, διδάσκονταν οι πολίτες να αποφεύγουν την υπερβολή, την υπεροψία και την αλαζονεία και άλλες αρνητικές και ολέθριες συμπεριφορές και αντίθετα να ακολουθούν το μέτρο και τον δρόμο της σύνεσης και της αρετής.
Ο Σοφοκλής. Αντίγραφο ρωμαϊκής εποχής έργου, πιθανόν, του Λεωχάρη. Το άγαλμα στήθηκε στο διονυσιακό θέατρο της Αθήνας μαζί με τα αγάλματα των δύο άλλων τραγικών από τον Λυκούργο, διαχειριστή των οικονομικών της Αθήνας, το 330 π.Χ.(Ρώμη, Μουσείο. Λατερανού)	Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Να αναφέρετε τραγωδίες και κωμωδίες που έχετε παρακολουθήσει και τα στοιχεία που σας γοήτευσαν σε αυτά τα έργα. Επίσης να συγκρίνετε το ρόλο του θεάτρου στην αρχαία και τη σύγχρονη κοινωνία. 2. Ο Σωκράτης δίδαξε ήθος και συνέπεια λόγων και έργων. Πώς το αντιλαμβάνεστε αυτό; 3. Σε ποιους λόγους οφείλεται η ύπαρξη προσωπικών απόψεων στη συγγραφή της ιστορίας; 4. Ποιες νομίζετε ότι είναι οι βασικές διαφορές ανάμεσα στην αρχαία και τη σύγχρονη ιατρική;

2. ΟI ΤΕΧΝΕΣ
Γνωρίσματα	Η κλασική τέχνη υπήρξε για πολλούς αιώνες το πρότυπο και το μέτρο σύγκρισης κάθε καλλιτεχνικού έργου. Η λέξη κλασικός στην ελληνική και στις ξένες γλώσσες σημαίνει εκείνο που είναι αξεπέραστο και έχει αιώνια, διαχρονική αξία, ισχύ και αναγνώριση. Βασικά γνωρίσματα της κλασικής τέχνης είναι το μέτρο, η αρμονία και το κάλλος. Η κλασική τέχνη αποφεύγει κάθε υπερβολή στις στάσεις, τις κινήσεις, τις χειρονομίες, την έκφραση του προσώπου. Οι μορφές είναι αρμονικές και συμμετρικές, οι χειρονομίες συγκρατημένες, το βλέμμα βαθύ και στοχαστικό, η εκδήλωση έντονων συναισθημάτων αποφεύγεται. Θεοί, ήρωες και άνθρωποι παριστάνονταν σαν τέλεια όντα, με ιδανική ομορφιά, με συγκρατημένη εκδήλωση του ψυχικού τους κόσμου, μεγαλόπρεποι, σε μια εικόνα μακριά από την καθημερινότητα, την ασχήμια, τον πόνο και τα βάσανα της ζωής και της πραγματικότητας, δηλαδή εξιδανικευμένα.
Περίοδοι Ανάγλυφη μετόπη από τον περίφημο ναό του Δία στην Ολυμπία. Ο Ηρακλής με τη συμπαράσταση της θεάς Αθηνάς κρατεί στους ώμους του τον ουρανό και ο Άτλαντας του φέρνει τα μήλα των Εσπερίδων. 470-460 π.Χ. (Μουσείο Ολυμπίας)	Η τέχνη της κλασικής εποχής διακρίνεται σε τρεις περιόδους που ξεχωρίζουν καθαρά μεταξύ τους, παρόλα τα κοινά γνωρίσματά τους που αναφέρθηκαν παραπάνω. Στην πρώιμη κλασική τέχνη ή τέχνη του αυστηρού ρυθμού (480-450 π.Χ.) οι μορφές είναι πιο βαριές και στιβαρές και μερικές φορές σε έντονη στιγμιαία κίνηση. Αντίθετα, κατά την ώριμη κλασική περίοδο (450-390 π.Χ.) οι μορφές παριστάνονται σε ήρεμες στάσεις, ενώ στα γυναικεία αγάλματα τα ενδύματα αρχίζουν να ελαφραίνουν και να αναδεικνύουν την ομορφιά των σωμάτων. Στην ύστερη κλασική εποχή (390-323 π.Χ.) οι μορφές θα αρχίσουν πάλι να κινούνται πιο ελεύθερα στον χώρο, τα σώματα να λυγίζουν, οι χειρονομίες να γίνονται πιο εύγλωττες, τα ενδύματα και τα χτενίσματα πιο πολύπλοκα και εξεζητημένα, η έκφραση των συναισθημάτων πολύ πιο έντονη.
Θέματα	Η κλασική τέχνη του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ. παρίστανε θέματα κυρίως από τη μυθολογία –Γιγαντομαχία, Αμαζονομαχία, Κενταυρομαχία, κ.ά.– που πολλές φορές συμβόλιζαν ή απεικόνιζαν με αλληγορικό τρόπο τη σύγχρονη πραγματικότητα, αλλά και θέματα από τη δημόσια θρησκευτική ζωή. Σύγχρονα γεγονότα ή πρόσωπα πολύ σπάνια απεικονίζονταν και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν επρόκειτο για πολίτες με μεγάλη προσφορά στην πόλη τους –τυραννοκτόνοι, πορτρέτο Θεμιστοκλή και Περικλή, ανδριάντες τραγικών ποιητών–, ή για εξαιρετικά πολεμικά γεγονότα. Πάντως στην ύστερη κλασική περίοδο αρχίζουν ολοένα και περισσότερο να στήνονται σε δημόσιους χώρους πορτρέτα σημαντικών πολιτών, πολιτικών και πνευματικών ανθρώπων (εικ. 57). Στα ερυθρόμορφα αγγεία όμως που αγοράζονταν από τον πολύ κόσμο –το ευρύ κοινό– απεικονίζονταν και σκηνές από την καθημερινή ζωή στο σπίτι, στο σχολείο, στο γυμναστήριο, στο εργαστήριο.
Οι τυραννοκτόνοι. Ο Αριστογείτων αριστερά και ο Αρμόδιος δεξιά ορμούν κατά του Ιππάρχου, γιου του τυράννου Πεισίστρατου. Οι Αθηναίοι έστησαν στην Αγορά της Αθήνας αυτό το «σύνταγμα αγαλμάτων» για να τιμήσουν τους δύο άνδρες. Ρωμαϊκά αντίγραφα αγαλμάτων των γλυπτών Κριτία και Νησιώτη (477 ή 474 π.Χ.). (Ιταλία, Νεάπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)	Η κλασική τέχνη επηρέασε έντονα την ευρωπαϊκή και παγκόσμια τέχνη διαμέσου της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που τη διέδωσε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, στη Βόρεια Αφρική και την Εγγύς Ανατολή. Οι Ευρωπαίοι αρχιτέκτονες από την εποχή της Αναγέννησης μέχρι σήμερα υιοθετούν τις δωρικές, τις ιωνικές και τις κορινθιακές κιονοστοιχίες που περιβάλλουν τα οικοδομήματα, τα αετώματα στις στέγες, τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμο. Στη γλυπτική μεγάλοι δημιουργοί εμπνέονται από τα κλασικά αγάλματα και ανάγλυφα και το ίδιο συμβαίνει και στη μεγάλη ζωγραφική αλλά και στη μικροτεχνία. Αυτή η τάση απομίμησης της κλασικής τέχνης, που σε ορισμένες εποχές, όπως π.χ. ο 19ος αιώνας, ήταν πολύ έντονη και σφράγισε την καλλιτεχνική δημιουργία εκείνης της περιόδου, ονομάστηκε κλασικισμός και τα έργα που μιμούνται τα κλασικά λέγονται κλασικιστικά. Τα γνωστά μας νεοκλασικά κτίρια που χτίστηκαν σε πολλές ελληνικές πόλεις μετά την επανάσταση του 1821, έχουν και αυτά δανειστεί πολλά στοιχεία από την κλασική τέχνη.
Ο ναός της Αθηνάς Νίκης. Ο μικρός αλλά κομψότατος ιωνικός ναός της Αθηνάς Νίκης χτισμένος πάνω σε ψηλό πύργο περιβαλλόταν από μαρμάρινο στηθαίο με ανάγλυφες λεπτεπίλεπτες φτερωτές Νίκες που πρόσφεραν τρόπαια Νίκης στη θεά Αθηνά. Οι λεπτοί χιτώνες τους κολλούν σαν βρεγμένοι πάνω στα νεανικά σώματα αναδεικνύοντας τα κάλλη τους- υγρό στυλ.	Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Για ποια πράγματα και καταστάσεις χρησιμοποιούμε σήμερα τον όρο "κλασικός"; 2. Αναζητήστε νεοκλασικά κτίρια και άλλα κλασικιστικά έργα που τυχόν υπάρχουν στο άμεσο περιβάλλον σας ή κτίρια και έργα που γνωρίζετε από την πρωτεύουσα και άλλες πόλεις.

3. Η ΑΡΧIΤΕΚΤΟΝIΚΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣIΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
Κορινθιακό κιονόκρανο. Βρισκόταν στο εσωτερικό της Θόλου, που ήταν ένα κυκλικό ιερό κτίριο της Επιδαύρου. Θεωρείται ιδιόχειρο έργο του γλύπτη Πολύκλειτου του νεότερου. 4ος αιώνας π.Χ.	Κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο κτίζονται λαμπροί ναοί και δημόσια κτίρια –θόλοι, στοές, γυμνάσια, παλαίστρες, θέατρα– στον δωρικό και ιωνικό ρυθμό, που έχουν αποκτήσει τις ιδανικές αναλογίες. Την ίδια εποχή εφευρίσκεται και το κορινθιακό κιονόκρανο που μοιάζει με καλάθι περιτυλιγμένο από αγκάθια. Την κλασική εποχή το κορινθιακό κιονόκρανο, που θεωρείται εφεύρεση του γλύπτη Καλλίμαχου, εμφανίζεται στο εσωτερικό των κτιρίων. Πάνω στην Ακρόπολη της Αθήνας κτίζονται τα λαμπρότερα κλασικά κτίρια της αρχαιότητας, όπως τα Προπύλαια, η μεγαλοπρεπής δηλαδή είσοδος της Ακρόπολης. Ήταν κτισμένα με ένα σύνθετο σχέδιο του αρχιτέκτονα Μνησικλή που συνδύαζε κίονες του δωρικού και ιωνικού ρυθμού και είχε πέντε εισόδους για την πρόσβαση των πιστών και των ζώων που θα θυσιάζονταν στο ιερό. Από την κεντρική μεγάλη θύρα όπου οδηγούσε ένας επικλινής διάδρομος χωρίς σκαλοπάτια, θα περνούσε και το κατάρτι του πλοίου στο οποίο ήταν απλωμένος ο νεοΰφασμένος πέπλος της θεάς. Την ίδια περίοδο, και με βάση το ίδιο εμπνευσμένο οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή και του πνευματικού και καλλιτεχνικού κύκλου του, κτίστηκε ο Παρθενώνας με αρχιτέκτονες τους Ικτίνο και Καλλικράτη. Ο δωρικός αυτός ναός, που συνδύαζε στο σχέδιό του και ιωνικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως η μεγάλη ζωφόρος με την παράσταση της πομπής των Παναθηναίων, αποτέλεσε το σήμα κατατεθέν της αθηναϊκής δημοκρατίας. Εκτός από το «κλασικό» αρχιτεκτονικό του σχέδιο, είναι ονομαστός και για τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμό του που φιλοτέχνησαν ο φίλος του Περικλή Φειδίας με τους μαθητές του και ένα πλήθος γλυπτών από όλα τα μέρη της Ελλάδας.
Ο Παρθενώνας. Κορυφαίο αρχιτεκτόνημα δωρικού ρυθμού. Ο γλυπτός του διάκοσμος με τη γέννηση της Αθηνάς και τη διαμάχη της με τον Ποσειδώνα για την κυριαρχία στην Αττική στα αετώματα την Κενταυρομαχία, την Αμαζονομαχία και άλλους μύθους στις μετόπες και την πομπή των Παναθηναίων στη ζωφόρο αποτελεί αξεπέραστο δημιούργημα όλων των εποχών και προβάλλει συμβολικά την πολιτική δύναμη και πρωτοκαθεδρία της Αθήνας στους κλασικούς χρόνους.	Σε σχέδια του Καλλικράτη οικοδομήθηκε επίσης την ίδια εποχή στην Ακρόπολη ο ναός της Αθηνάς Νίκης, ένα κομψοτέχνημα ιωνικού ρυθμού, ενώ την ίδια εποχή κτίστηκε και το Ερέχθειο, επίσης σε ιωνικό ρυθμό. Αυτές οι αρχιτεκτονικές δημιουργίες αποτελούν κορυφαία έργα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και η επιρροή τους στην αρχιτεκτονική των εποχών που ακολούθησαν μέχρι σήμερα ήταν κολοσσιαία.
	Το Ερέχθειο. Ένας από τους κομψότερους ιωνικούς ναούς της αρχαιότητας με πολύπλοκο σχέδιο που είχε σχέση με τη λατρεία πολλών θεών στον ναό αλλά και με τις ανωμαλίες του εδάφους. Περίτεχνα ανάγλυφα κοσμήματα, ζωφόρος με ανάγλυφες μυθολογικές μορφές και η περίφημη πρόσταση των Καρυάτιδων αποτελούσαν το διάκοσμο του ναού. Από τον 5ο αιώνα π.Χ. αρχίζουν να κτίζονται με λίθο και τα αρχαία θέατρα. Το πιο ονομαστό ανάμεσά τους είναι το θέατρο της Επιδαύρου, που διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και μας είναι γνωστό από τις παραστάσεις αρχαίων έργων που γίνονται κάθε καλοκαίρι. Τα αρχαία θέατρα είναι κτισμένα αμφιθεατρικά, στην πλαγιά ενός λόφου, όπου σχηματίζονται τα καθίσματα –το κοίλον– του θεάτρου που με οριζόντιους διαδρόμους – διαζώματα – διαιρούνταν σε δύο μέρη κατά το ύψος και με στενές σκάλες ακτινωτά σε κερκίδες. Οι διάδρομοι αυτοί ήταν απαραίτητοι για την ευκολότερη και ταχύτερη πρόσβαση των θεατών, που μπορεί να ξεπερνούσαν και τις δέκα χιλιάδες. Απέναντι από το κοίλον, στο έδαφος, υπάρχει ο επίπεδος κυκλικός χώρος – η ορχήστρα –, όπου εμφανίζονταν οι πρωταγωνιστές των έργων και ο χορός. Πίσω της ακριβώς υπήρχε ένα απλό κτίσμα, η σκηνή, στη στέγη της οποίας εμφανίζονταν οι από μηχανής θεοί. Σε κιονοστοιχία που υπήρχε μπροστά στη σκηνή –στο προσκήνιο –, τοποθετούνταν ζωγραφισμένοι πίνακες που αποτελούσαν τα σκηνικά του θεάτρου, ενώ δεξιά και αριστερά σχηματίζονταν δύο μικροί χώροι, τα παρασκήνια, που δεν έχουν σχέση με τα σημερινά παρασκήνια. Στο θέατρο οδηγούσαν ιδιαίτερα διαμορφωμένες, εντυπωσιακές πύλες και διάδρομοι – οι πάροδοι. Καρυάτιδα Ερεχθείου. Μαζί με άλλα πέντε παρόμοια αγάλματα στήριζε τη στέγη μικρής υπερυψωμένης στοάς –ένα είδος εξώστη– στη βορειοδυτική πλευρά του Ερεχθείου. (Μουσείο Ακρόπολης)
Το θέατρο της Επιδαύρου. Είναι το καλύτερα διατηρημένο αρχαίο θέατρο στον ελλαδικό χώρο. Κτίστηκε μάλλον στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. σε κλασικό σχέδιο.	Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Να περιγράψετε το καθένα ξεχωριστά και στη συνέχεια να συγκρίνετε το Ερέχθειο με τον Παρθενώνα. 2. Να περιγράψετε σύγχρονες θρησκευτικές πομπές (λιτανείες) και να τις συγκρίνετε με την παράσταση της πομπής των Παναθηναίων στη ζωφόρο του Παρθενώνα. 3. Ποια είναι τα λεγόμενα «ελγίνεια μάρμαρα» και γιατί ονομάστηκαν έτσι; 4. Τι σημαίνει ο όρος “χρυσός αιώνας” του Περικλή;

4. Η ΓΛYΠΤIΚΗ ΚΑI Η ΖΩΓΡΑΦIΚΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣIΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
Αναπαράσταση του φειδιακού Δία της Ολυμπίας.Ο Φειδίας, γιος του Χαρμίδη και στενός φίλος και συνεργάτης του Περικλή στην ανοικοδόμηση της αθηναϊκής ακρόπολης με λαμπρά μνημεία, διακρινόταν για την επιτυχία του στην απεικόνιση των θεών. Τα διασημότερα έργα του ήταν τα κολοσσιαία λατρευτικά χρυσελεφάντινα αγάλματα του Δία στην Ολυμπία και της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα.	Μετά τους περσικούς πολέμους και σε όλη τη διάρκεια του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ., φθάνουν σε μεγάλη ακμή οι καλές τέχνες στον ελληνικό χώρο. Στην Ολυμπία, στην Ακρόπολη, στους Δελφούς και σε άλλα μεγαλύτερα ή μικρότερα ιερά οι ανασκαφές έφεραν στο φως αριστουργηματικά αγάλματα και ανάγλυφα. Το μάρμαρο και ο ορείχαλκος εξακολουθούν να αποτελούν τα κυριότερα υλικά της γλυπτικής. Για τα λατρευτικά αγάλματα των θεών όμως που κάποτε είχαν κολοσσιαίο μέγεθος, χρησιμοποιούνταν το ελεφαντοστό για τα γυμνά μέρη των μορφών και φύλλα από χρυσάφι για τα ενδύματά τους. Τέτοια χρυσελεφάντινα αγάλματα ήταν το άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα και του Δία στην Ολυμπία, και τα δύο έργα του Φειδία. Τους κούρους της αρχαϊκής περιόδου αντικαθιστούν τώρα τα αγάλματα των γυμνών αθλητών σε ποικίλες στάσεις –δισκοβόλοι και δορυφόροι κυρίως–, πολύ συχνά παριστάνονται πολεμιστές, κυρίως όμως ήρωες, άλλοτε ντυμένοι και άλλοτε γυμνοί. Επίσης πολύ συχνές είναι οι απεικονίσεις μυθολογικών μορφών, ανδρικών και γυναικείων, ιδιαίτερα του Ηρακλή, και βέβαια οι θεοί του Ολύμπου. Τις κομψές αρχαϊκές κόρες με τα λεπτά ιωνικά ενδύματα διαδέχονται ηρωίδες της μυθολογίας με τον βαρύ, μάλλινο και απέριττο δωρικό πέπλο.
Ο ΣΤΡΑΒΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Μέγιστον δὲ τούτων ὑπῆρξε τὸ τοῦ Διὸς ξόανον ὃ ἐποίει Φειδίας Χαρμίδου ᾿Aθηναῖος ἐλεφάντινον, τηλικοῦτον τὸ μέγεθος, ὡς καῖπερ μεγίστου ὄντος τοῦ νεῶ δοκεῖν ἀστοχῆσαι τῆς συμμετρίας τὸν τεχνίτην, καθήμενον ποιήσαντα, ἁπτόμενον δὲ σχεδόν τι τῇ κορυφῇ τῆς ὁροφῆς, ὥστ’ ἔμφασιν ποιεῖν, ἐάν ὀρθὸς γένηται, διαναστὰς ἀποστεγάσειν τὸν νεών. Το μεγαλύτερο δε από όλα αυτά υπήρξε το άγαλμα του Δία που φιλοτέχνησε ο Φειδίας, ο γιος του Χαρμίδη από την Αθήνα, από ελεφαντοστό, που ήταν τόσο μεγάλου μεγέθους, ώστε παρόλο που και ο ναός ήταν πάρα πολύ μεγάλος, να φαίνεται ότι απέτυχε ο τεχνίτης στις αναλογίες, αφού τον παρέστησε καθιστό να ακουμπά σχεδόν με το κεφάλι του στην οροφή, ώστε να προξενεί την εντύπωση ότι εάν σηκωνόταν και στεκόταν όρθιος θα ξεσκέπαζε το ναό (θα κατέστρεφε τη στέγη του ναού). (VIII 353, μετάφραση Γ. Κοκκορού-Αλευρά)
Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ (1ος ΑΙ. μ.Χ.) ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ ΔΙΑ ῎H θεὸς ἦλθ’ ἐπὶ γῆν ἐξ οὐρανοῦ εἰκόνα δείξων, Φειδία, ἤ σὺ γ’ ἔβης τὸν θεὸν ὀψόμενος. Ή ο θεός ήρθε από τον ουρανό για να δείξει την εικόνα του, Φειδία, ή συ ανέβηκες (στον ουρανό εννοείται) για να δεις τον θεό. (μετάφραση Γ. Κοκκορού-Αλευρά) Το επίγραμμα αυτό φανερώνει την πολύ μεγάλη επιτυχία που είχε το άγαλμα του Δία της Ολυμπίας, σύμφωνα με τον Φίλιππο δηλαδή, ήταν η τέλεια απεικόνιση του θεού. Ο Φειδίας θεωρούνταν ο γλύπτης που φιλοτεχνούσε τα πιο πετυχημένα αγάλματα θεών.
	Ο Δισκοβόλος του Μύρωνα.Άγαλμα αθλητή σε έντονη στιγμιαία κίνηση, καθώς συγκεντρώνει τις δυνάμεις του πριν πετάξει τον δίσκο (Αντίγραφο ρωμ. εποχής). Ρώμη, Museo Nazionale Romano) Ο Διαδούμενος του Πολύκλειτου. Άγαλμα αθλητή που δένει την ταινία της νίκης στα μαλλιά του. Αντίγραφο ελληνιστικής εποχής από τη Δήλο. (Μουσείο Δήλου)
Ερυθρόμορφο αγγείο (στάμνος) με αναχώρηση πολεμιστή. Ο βουβός πόνος των αγαπημένων προσώπων για τον αποχωρισμό τους εκφράζει χαρακτηριστικά το πνεύμα της κλασικής τέχνης. 430 π.Χ. (Μόναχο)	Τα αρχαία κείμενα και οι επιγραφές μας έκαναν γνωστά τα ονόματα μεγάλων καλλιτεχνών των κλασικών χρόνων. Ο Αθηναίος Μύρων, ο στενός φίλος και συνεργάτης του Περικλή Φειδίας, ο Πολύκλειτος από το Άργος, ο Πραξιτέλης και ο Λεωχάρης από την Αθήνα, ο Σκόπας από την Πάρο και ο Λύσιππος από τη Σικυώνα, είναι τα μεγαλύτερα ονόματα στον χώρο της γλυπτικής. Ο Πολύγνωτος από τη Θάσο, ο Μίκων, ο Απολλόδωρος, και ο Νικίας από την Αθήνα, ο Παρράσιος από την Έφεσο, ο Ζεύξις από τη Μ. Ελλάδα, ο Απελλής από την Κολοφώνα, ο Ευφράνωρ, και πολλοί άλλοι ακόμη λιγότερο γνωστοί, ζωγραφίζουν γνωστά μυθολογικά θέματα. Οι μεγάλοι πίνακές τους που στόλιζαν δημόσια κτίρια, όπως είναι η Ποικίλη Στοά στην Αγορά της Αθήνας και η Λέσχη των Κνιδίων στους Δελφούς, επηρέασαν και τους ζωγράφους των ερυθρόμορφων αθηναϊκών αγγείων. Έτσι και την ταπεινότερη τέχνη της αγγειογραφίας διαπερνά το μεγαλόπρεπο, εξιδανικευμένο αλλά πάντοτε μετρημένο και συγκρατημένο ύφος της κλασικής τέχνης. Χάρη μάλιστα και στις παραστάσεις των αγγείων μπορούμε σήμερα να σχηματίσουμε μία αμυδρή εικόνα για τη μεγάλη ζωγραφική αυτής της περιόδου, ιδιαίτερα του 5ου αιώνα π.Χ., αφού δε μας έχουν σωθεί αρχαία έργα ζωγραφικής, εκτός βέβαια από τις θαυμάσιες τοιχογραφίες των μακεδονικών τάφων της Βεργίνας που χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ. και αποκαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα.
	Ο Απόλλων Belvedere. Αντίγραφο ρωμαϊκών χρόνων ενός χάλκινου αγάλματος του Λεωχάρη (330-320 π.Χ.). Κρατούσε τόξο στο αριστερό και κλαδί δάφνης στο δεξί χέρι. (Ρώμη, Μουσείο Βατικανού) Ο κουρασμένος Ηρακλής. Κολοσσιαίων διαστάσεων ρωμαϊκό αντίγραφο ενός χάλκινου έργου του Λύσιππου (320 π.Χ.). Ο Ηρακλής αποκαμωμένος από την πραγματοποίηση και του δωδέκατου άθλου -τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων (πιθανόν πορτοκάλια)- στηρίζεται στο ρόπαλό του ενώ στο αριστερό χέρι κρατεί πίσω του ένα μήλο. (Ιταλία, Νεάπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)
Ο Ερμής του Πραξιτέλη.O Θεός προσφέρει ένα τσαμπί σταφύλι στον νήπιο Διόνυσο. (340 π.Χ.). (Μουσείο Ολυμπίας)	Ερωτήσεις-Δραστηριότητες 1. Να συγκρίνετε: α) το άγαλμα ενός κούρου με το άγαλμα του Διαδούμενου του Πολύκλειτου β) το άγαλμα μιας κόρης με το άγαλμα της Καρυάτιδας του Ερεχθείου γ) το άγαλμα της Καρυάτιδας με το άγαλμα της Νίκης του Παιωνίου. 2. Να αναζητήσετε παραστάσεις αρχαίων αγγείων με σκηνές από τη θρησκευτική και καθημερινή ζωή, καθώς και από τη μυθολογία. Να περιγραφούν και να συζητηθούν σε σχέση με αντίστοιχες σκηνές της σύγχρονης ζωής.
Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη-Πλούτωνα. Τοιχογραφία από τον μικρό μακεδονικό τάφο της Βεργίνας. 340-330 π.Χ. Ο θεός του Κάτω Κόσμου αρπάζει βίαια την Περσεφόνη και την ανεβάζει στο άρμα του. Δεξιά κατατρομαγμένη συντρόφισσα της Περσεφόνης. Πιθανόν έργο του μεγάλου ζωγράφου Νικόμαχου. (Βεργίνα, τάφος Α’)
Η θανάτωση των παιδιών της Νιόβης, παράσταση επηρεασμένη από τη μεγάλη ζωγραφική του Πολύγνωτου και του Μίκωνα. Παρίσι, Μουσείο Λούβρου Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΘΑΝΑΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΝΙΟΒΙΔΩΝ Η ιστορία βρίσκεται ήδη στον Όμηρο: τα δώδεκα παιδιά της (ενν. της Νιόβης), έξι κορίτσια και έξη αγόρια, αφανίστηκαν. Ο Απόλλων με το ασημένιο τόξο του σκότωσε τους γιους και η Άρτεμις από μίσος προς τη Νιόβη σκότωσε τα κορίτσια, γιατί άρχισαν έναν ανταγωνισμό με τη Λητώ. Η Νιόβη υπερηφανευόταν ότι γέννησε πολλά παιδιά, ενώ η Λητώ μόνο δύο. Εννιά μέρες κοίτονταν στο αίμα οι σκοτωμένοι και δεν βρέθηκε κανείς να τους θάψη γιατί ο γιος του Κρόνου μεταμόρφωσε τους ανθρώπους εκεί γύρω σε πέτρες. Τη δεκάτη μέρα οι ίδιοι οι ουράνιοι θεοί θάψανε τους νεκρούς. Η Νιόβη αποκαμωμένη από το κλάμα τη μέρα τούτη έκοψε τη νηστεία της. Αλλά μεταμορφώθηκε σε λιθάρι, που τώρα βρίσκεται στην οροσειρά Σίπυλο και εξακολουθεί να υποφέρη. Αυτό είναι το θέλημα των θεών. Κ. Κερένυι, Η Μυθολογία των Ελλήνων, μετάφραση Δ. Σταθόπουλου (Εκδ. Γαλαξία, Αθήνα 1968)
ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Η κλασική εποχή έχει να επιδείξει πρωτοφανή ανάπτυξη σ’ όλους τους τομείς της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι ιστορικοί αναζητούν την ουσία της ανθρώπινης δράσης, οι φιλόσοφοι στρέφουν το ενδιαφέρον τους στον ίδιο τον άνθρωπο και οι τραγικοί ποιητές εκφράζουν τα μεγάλα πάθη. Η τέχνη αποβαίνει για πολλούς αιώνες πρότυπο και μέτρο που επηρέασε την παγκόσμια δημιουργία στους τομείς της αρχιτεκτονικής, της πλαστικής και της ζωγραφικής.