Βασικές έννοιες στην Ομήρου Οδύσσεια Α' Γυμνασίου

ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Αφηγηματικές τεχνικές
1) Προειδοποίηση: Είναι η αναφορά σε γεγονότα ή καταστάσεις που θα συμβούν αργότερα μέσα στο έπος.

2) Προοικονομία: Είναι η τακτοποίηση και η παρουσίαση της πλοκής του έργου με τέτοιο τρόπο, ώστε τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν να προε-τοιμαστούν κατάλληλα και να έρθουν με φυσικό τρόπο.

3) Αναδρομή: Είναι η αφήγηση γεγονότων που συνέβησαν στο παρελθόν.

4) Εγκιβωτισμός: Είναι η παρεμβολή μιας αναδρομικής αφήγησης μέσα στην κανονική πορεία των γεγονότων, μια παρένθεση δηλαδή μέσα στην κύρια αφήγηση. Με αυτό τον τρόπο το ποιητικό παρελθόν διακόπτει προ-σωρινά το ποιητικό παρόν.

5) Συστολή-επιτάχυνση χρόνου: Είναι η παρουσίαση μιας μακράς χρονικής περιόδου μέσα σε σύντομο αφηγηματικό χρόνο (π.χ. οι 17 από τις 20 μέρες του ταξιδιού του Οδυσσέα από την Ωγυγία στη Σχερία περιγράφο-νται μέσα σε ένα στίχο: ε, 307).

6) Διαστολή-επιβράδυνση χρόνου: Είναι η παρουσίαση μιας σύντομης χρονικής περιόδου σε εκτενή αφηγηματικό χρόνο (π.χ. η 40ή μέρα της Οδύσσειας εκτείνεται σε 4 ραψωδίες: υ, φ, χ, ψ).

7) In medias res: Στην τεχνική αυτή η αφήγηση δεν ξεκινάει από την αρχή των γεγονότων, αλλά από τη μέση. Τα γεγονότα δηλαδή δεν παρουσιάζονται με τη χρονική σειρά με την οποία έγιναν (χρονογραφικά-γραμμικά).

Αφηγηματικοί τρόποι
1) Διήγηση: Ο ποιητής διηγείται σε τρίτο πρόσωπο τα γεγονότα χωρίς να συμμετέχει σε αυτά.

2) Μονόλογος: Ένα πρόσωπο παίρνει το λόγο και μιλάει μόνο του σε πρώτο πρόσωπο.

3) Διάλογος: Δύο ή περισσότερα πρόσωπα παίρνουν το λόγο και μιλούν σε πρώτο πρόσωπο.

4) Περιγραφή: Ο αφηγητής σταματά προσωρινά την χρονική έκθεση των γεγονότων για να μας δώσει την εικόνα ενός χώρου, ενός αντικειμένου ή ενός προσώπου.

5) Σχόλιο: Ο αφηγητής εκφράζει την προσωπική του άποψη για τα πρόσωπα ή τα γεγονότα τα οποία αφηγείται.

6) Αποστροφή: Ο αφηγητής απευθύνεται σε κάποιον από τους πρωταγωνιστές του έπους, σαν να συμμετέχει και ο ίδιος στα γεγονότα.
 
Πολιτιστικά στοιχεία
1) Πνευματικός πολιτισμός: Περιλαμβάνει τις αξίες, τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις και τους κανόνες ηθικής που επικρατούν σε μια εποχή. Στον τομέα αυτό εντάσσονται και οι θρησκευτικές ή θεολογικές αντιλήψεις καθώς και οι λατρευτικές συνήθειες μιας εποχής (π.χ. θυσίες, τελετές).

2) Υλικός πολιτισμός: Είναι τα υλικά αντικείμενα, οι πρώτες ύλες, η χρήση και η επεξεργασία τους σε μια ορισμένη εποχή (π.χ. χαλκός, σίδερο κλπ.).

3) Κοινωνική οργάνωση: Είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει οργανωθεί σε ομάδες και λειτουργεί μια ορισμένη κοινωνία. Στην Οδύσσεια κυρίαρχη κοινωνική ομάδα είναι οι βασιλιάδες (όπως ο Οδυσσέας ή ο Αλκίνοος), αλλά έχουν σημαντική θέση στη ζωή της κοινωνίας και άνθρωποι που δεν έχουν αριστοκρατική καταγωγή (σύμβουλοι, έμποροι, ναυτικοί, υπηρέτες, βοσκοί). Π.χ. ο βοσκός Εύμαιος βοηθά καθοριστικά τον Οδυσσέα να εξοντώσει τους μνηστήρες και να ανακτήσει την εξουσία στην Ιθάκη.

4) Πολιτική οργάνωση: Είναι η ιεράρχηση της εξουσίας και ο τρόπος διακυβέρνησης σε μια ορισμένη εποχή. Στην Οδύσσεια οι βασιλιάδες έχουν την ανώτερη εξουσία, αλλά ταυτόχρονα συμμετέχουν στη διακυβέρνηση και διάφορες ομάδες συμβούλων, σοφών ή διακεκριμένων ανθρώπων, που μπορούν να επηρεάζουν ή ακόμα και να ελέγχουν τις αποφάσεις του βασιλιά (π.χ. στο νησί των Φαιάκων στο παλάτι του Αλκίνοου).

Ομηρικές αντιλήψεις για τους θεούς

1) Ανθρωπομορφισμός: Είναι η αντίληψη ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινη μορφή και ότι διακρίνονται, όπως οι άνθρωποι, από πάθη, συναισθήματα, επιθυμίες και φυσικές ανάγκες.

2) Ενανθρώπιση: Είναι η εμφάνιση των θεών στους ανθρώπους όχι με την θεϊκή τους μορφή, αλλά με τη μορφή ανθρώπου, χωρίς να γίνεται αντιληπτή η θεϊκή τους ιδιότητα.

3) Επιφάνεια: Είναι η εμφάνιση ενός θεού στους ανθρώπους με την κανονική, θεϊκή του μορφή.

4) Άτη-Ύβρη-Νέμεση-Τίση: Άτη είναι η τύφλωση του ανθρώπινου νου, Ύβρη είναι η αλαζονική και ασεβής συμπεριφορά του ανθρώπου απένα-ντι στους θεούς και στους θεϊκούς νόμους, Νέμεση είναι η οργή των θεών για την ανθρώπινη Ύβρη, Τίση είναι η τιμωρία του ανθρώπου για την Ύβρη που διεπραξε.

Διάφορες άλλες έννοιες
1) Επική ειρωνεία: Συμβαίνει όταν ένα πρόσωπο του έπους αγνοεί ορισμένα σημαντικά γεγονότα τα οποία γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα του έπους ή οι ακροατές/αναγνώστες.

2) Υστεροφημία: Είναι η αντίληψη ότι η φήμη συνοδεύει έναν άνθρωπο και μετά το θάνατό του. Κατά την ηρωϊκή εποχή η αντίληψη αυτή κυριαρχούσε.

3) Αναγνώριση: Συμβαίνει όταν δύο άτομα συναντιούνται μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα και σταδιακά το ένα αναγνωρίζει την ταυτότητα του άλλου (π.χ. Οδυσσέας και Πηνελόπη).

4) Ανθρωποκεντρισμός: Είναι η αντίληψη ότι ο άνθρωπος και οι ικανότητές του πρέπει να έχουν κεντρική θέση στην ανθρώπινη ζωή. Χαρακτηριστική ενσάρκωση αυτής της αρχαιοελληνικής αντίληψης είναι η ιστορία του Οδυσσέα, μέσα από την οποία προβάλλονται οι ικανότητες και οι δυνάμεις που έχει ο άνθρωπος ώστε να διαμορφώνει και να κατευθύνει ο ίδιος τη ζωή και την τύχη του στον κόσμο.