Το έθιμο του φιλιού κάτω από το γκι καταγράφεται πρώτη φορά τον 16ο αιώνα στην Αγγλία.
Λέγεται ότι οι Χριστουγεννιάτικες διακοσμήσεις προέρχονται από ένα έθιμο των Ρωμαίων, οι οποίοι συνήθιζαν να στέλνουν κλαδιά δέντρων μαζί με άλλα δώρα στους φίλους τους, κατά τη διάρκεια του εορτασμού της Saturnalia. Αυτό το έθιμο το υιοθέτησαν και οι πρώτοι Χριστιανοί.
Η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται και από ένα διάταγμα της εκκλησίας της Bracara που εκδόθηκε αργότερα και απαγόρευε στους Χριστιανούς να διακοσμούν τα σπίτια τους με κλαδιά δέντρων την ίδια εποχή με τους ειδωλολάτρες, καθώς η Saturnalia ξεκινούσε περίπου μία εβδομάδα πριν από τα Χριστούγεννα.
Η προέλευση των διακοσμήσεων φαίνεται να συνδέεται και με τους Δρυίδες οι οποίοι διακοσμούσαν τις καλύβες τους με αειθαλή δέντρα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, για να τα χρησιμοποιούν σαν κατοικία τους τα πνεύματα του δάσους. Σε πολλά εκκλησιαστικά ημερολόγια, βρίσκουμε την παραμονή των Χριστουγέννων να αναφέρεται ως η ημέρα που οι εκκλησίες είναι δαφνοστόλιστες και το έθιμο είναι ριζωμένο το ίδιο βαθιά στη σύγχρονη εποχή όπως και στους ειδωλολάτρες ή τους πρώτους Χριστιανούς.
Ένας παλιός μύθος λέει ότι το γκι φύτρωσε για πρώτη φορά στις πατημασιές του Χριστού, όταν αυτός βάδιζε στη γη και τα αγκαθωτά φύλλα του αλλά και οι κόκκινοι καρποί του, συμβολίζουν τα μαρτύρια του Σωτήρα, λόγος για τον οποίο το γκι λέγεται και το «αγκάθι του Χριστού» σε πολλές γλώσσες της Βόρειας Ευρώπης. Πιθανότητα η σχέση με αυτούς τους μύθους ήταν ο λόγος που το γκι ονομάστηκε το "Άγιο Δέντρο", όπως αναφέρεται γενικότερα από τους παλιότερους συγγραφείς.
Ο Πλίνιος το περιγράφει με το όνομα Ακουϊφόλιους Aquifolius (λατινική ονομασία) και πρόκειται για το ίδιο δέντρο που ο Θεόφραστος αποκαλούσε Κράταιγο, Crataegus (λατινική ονομασία) αλλά οι μεταγενέστεροι σχολιαστές διαφωνούν. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι αν το γκι φυτευτεί κοντά σε ένα σπίτι ή αγρόκτημα, διώχνει μακριά το δηλητήριο, το προστατεύει από τους κεραυνούς και τη μαγεία, ότι τα λουλούδια του κάνουν το νερό να παγώνει και το ξύλο του/ο κορμός του, αν το πετάξεις σε οποιοδήποτε ζώο ακόμα και χωρίς να το αγγίξει, έχει την ιδιότητα να κάνει τα ζώα να γυρίσουν πίσω και να ξαπλώσουν δίπλα του.
O ιξός είναι μία από τις Χριστιανικές παραδόσεις που όμως είναι ειδωλολατρικής προέλευσης και δεν έχει κανένα Χριστιανικό συμβολισμό. Ο ιξός ανήκει στην οικογένεια των Βισκοειδών Viscaceae. Όλα τα είδη της οικογένειας αυτής είναι είτε παρασιτικά είτε ημι-παρασιτικά. Η λατινική λέξη viscus όπως και η ελληνική λέξη ιξός αναφέρονται στο σπερματική γλοιώδη υφή των καρπών του. Αυτές οι λέξεις συνδέονται με τις λέξεις vis και ισχύς, που σημαίνουν δύναμη. Όλα τα είδη Χριστουγεννιάτικου Ιξού είναι ημι-παρασιτικά, που σημαίνει ότι είναι μόνο εν μέρει παρασιτικά. Λαμβάνουν ένα μέρος των θρεπτικών συστατικών που χρειάζονται για την ανάπτυξή τους απομυζώντας με τις ρίζες τους τους χυμούς από τα κλαδιά ή τους κορμούς των δέντρων-«ξενιστών» στα οποία προσκολούνται και αναπτύσσονται, αλλά περιέχουν επίσης χλωροφύλλη και μπορούν να κάνουν φωτοσύνθεση για να παράγουν την τροφή τους.
Οι παραδόσεις με το φιλί κάτω από τον ιξό προέρχονται από το Ρωμαϊκό εορτασμό της Saturnalia και πιστευόταν ότι το φιλί κάτω από τον ιξό προήγαγε τη γονιμότητα. Σε πολλούς άλλους πολιτισμούς, όπως οι Κέλτες και οι Σκανδιναβοί, πίστευαν ότι ο ιξός είχε μαγικές ιδιότητες. Κάτι που πιθανότατα προσέθετε στην γοητεία και το μυστήριο του φυτού είναι ο τρόπος εξάπλωσης/ πολλαπλασιασμού του. Οι καρποί που μοιάζουν με κερασάκια τρώγονται από τα πουλιά και οι σπόροι τους μπορούν να γονιμοποιηθούν μόνο αφού περάσουν από το πεπτικό σύστημα των πουλιών. Κάποιοι αναφέρουν ότι το αγγλικό όνομα του φυτού «mistletoe» προέρχεται από δύο παλιές Αγγλικές λέξεις "mistel" που σημαίνει κοπριά/ κόπρανα ζώου και "tan" που σημαίνει κλαράκι. Στην πραγματικότητα όμως η προέλευση της λέξης mistel παραμένει μυστήριο.
Ο αυθεντικός χριστουγεννιάτικος ιξός είναι ο Viscum album, ένα είδος που απαντάται στην Ευρώπη και ζει παρασιτικά σε έναν μεγάλο αριθμό διαφορετικών ειδών δέντρων. Οι καρποί του είναι τα παραδοσιακά λευκά μπαλάκια που χαρακτηρίζουν τον ιξό και μπορεί να αναπτυχθεί σε ενός μεσαίου μεγέθους θάμνο.
Η σωστή ερμηνεία
Στην χώρα μας με την ονομασία γκι χαρακτηρίζουμε συνήθως όλα τα διακοσμητικά κλαδιά θάμνων και δέντρων που περιέχουν χρωματιστούς καρπούς και χρησιμοποιούνται στη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση. Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς θα πρέπει να διευκρινίσουμε τα εξής:
Το διακοσμητικό φυτό "ilex aquifolius" γνωστό και με την λαϊκή ονομασία αρκουδοπούρναρο, με τους σφαιρικούς κόκκινους καρπούς, στην πραγματικότητα είναι το "ΟΥ" (houx). Το φυτό "Viscum album" ο γνωστός ιξός είναι το πραγματικό "ΓΚΙ" (gui). Τα κλαδιά αυτών των φυτών μαζί με κλαδιά κουμαριάς (Arbutus unedo) και ρούσκου (Ruscus aculeatus και Ruscus hypoglossum) συγκαταλέγονται στα λεγόμενα γκι διακοσμητικά κλαδιά.
Ο σκανδιναβικός μύθος του γκι
"Κάθε βέλος περνούσε πάνω από το κεφάλι του" (1902) του Elmer Boyd Smith.
Ο θεός της σκανδιναβικής μυθολογίας Μπαλντρ -δεύτερος γιος του Οντίν, γιος της αλήθειας και του φωτός- ήταν πολύ αγαπητός από τους άλλους θεούς. Η μητέρα του, η θεά Φριγκ, έβαλε τα πάντα "τη φωτιά και το νερό, το σίδερο και όλα τα μέταλλα, τις πέτρες και τη γη, τα δέντρα, τις αρρώστιες και τα δηλητήρια, και τα τετράποδα τέρατα, τα πουλιά και τα τρομερά πλάσματα" να ορκιστούν πως δεν θα πείραζαν τον Μπαλντρ. Και έτσι ο θεός έγινε άτρωτος. Όμως ο Λόκι ζήλεψε και έψαξε να βρει τι ήταν αυτό το ένα που θα σκότωνε τον Μπαλντρ. Έτσι έμαθε πως η Φριγκ είχε ξεχάσει να ορκίσει και το γκι -μικρό και ασήμαντο. Ένα μικρό βέλος από το μικρό φυτό σκότωσε τον Μπαλντρ. Τα δάκρυα της Φριγκ έγιναν οι μικροί καρποί του γκι και διατάχθηκε "το γκι ποτέ ξανά να μην χρησιμοποιηθεί σαν όπλο και πως η θεά θα φιλούσε όποιον περνούσε από κάτω".
Περισσότερα χριστουγεννιάτικα θέματα εδώ.