Είναι Δευτέρα και για το Γιώργο, μαθητή της Δ΄ Δημοτικού, είναι μια μέρα γεμάτη με πολλά! Κάποια από αυτά που του αρέσουν, όπως το ποδόσφαιρο και το πάρτυ γενεθλίων του καλύτερου του φίλου το απόγευμα στις 19:00, και κάποια από αυτά που πρέπει να κάνει, όπως το να πάει Αγγλικά και να διαβάσει για την επόμενη μέρα.
Από το απόγευμα της Κυριακής έχετε οργανώσει μαζί του τα πάντα, ώστε να προλάβετε! Ο παππούς θα πάει να τον πάρει από το σχολείο στις 14:00, και μετά το φαγητό θα πρέπει αμέσως να διαβάσει για την επόμενη μέρα ώστε να πάει Αγγλικά στις 16:00 και από εκεί αμέσως ποδόσφαιρο από όπου θα τον πάρετε εσείς στις 18:15 να γυρίσετε γρήγορα – γρήγορα στο σπίτι να ετοιμαστείτε για να πάτε στο πάρτυ που το περιμένει με μεγάλη χαρά!
Τα πράγματα δεν κύλησαν όμως όπως τα σχεδιάσατε.... Το μεσημέρι έπεισε τον παππού και τη γιαγιά να δει το αγαπημένο του παιχνίδι στην τηλεόραση και δεν πρόλαβε να προετοιμάσει τα μαθήματα της επόμενης μέρας. Ενημερώνεστε για αυτό από τον ίδιο το Γιώργο μετά το ποδόσφαιρο και εμφανώς πιεσμένη και προβληματισμένη σκέφτεστε χίλια πράγματα!
«Ουφ!! Τίποτα δεν εκτιμά, αφού είδε από χθες πόσο πολύ προσπαθώ να τα προλάβουμε όλα σήμερα!», «θα του πω να ξεχάσει το πάρτυ! Δεν έχει μόνο δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις! Αλλά πάλι αυτό το περιμένει εδώ και πολύ καιρό. Αν το ήξερα νωρίτερα δε θα τον άφηνα να πάει ποδόσφαιρο, θα τον πείραζε γιατί και αυτό του αρέσει πολύ!», «μήπως είμαι πολύ αυστηρή εάν χάσει το πάρτυ για μια ώρα διάβασμα? Αλλά αν δεν κάνω και τίποτα θα το κάνει συνέχεια από εδώ και πέρα!», «Τι να του πω τώρα? Ουφ! Βοήθεια!».
Διλήμματα σαν τα παραπάνω προκύπτουν συχνά σε όσους ασχολούνται με τη διαπαιδαγώγηση παιδιών και αυτό είναι αναμενόμενο, εάν σκεφτεί κανείς πως οι συνέπειες που ακολουθούν μια συμπεριφορά επηρεάζουν την επανάληψη ή μη ανάλογης συμπεριφοράς στο μέλλον.
Όροι όπως «θετική ενίσχυση», «αρνητική ενίσχυση» και «τιμωρία» είναι σε πολλούς οικείοι. Ως θετική ενίσχυση ορίζεται η παροχή δώρου ή αμοιβής προκειμένου να ενισχυθεί μια επιθυμητή συμπεριφορά ενώ όταν για την εδραίωση μιας επιθυμητής συμπεριφοράς απαλλάσσουμε το παιδί από κάτι δυσάρεστο, τότε εφαρμόζουμε αρνητική ενίσχυση. Ωστόσο, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή των συμπεριφορών που τίθενται ως στόχοι ενίσχυσης καθώς κάθε συμπεριφορά που ακολουθείται από θετική ή αρνητική ενίσχυση έχει πολλές πιθανότητες να επαναληφθεί. Και για το λόγο αυτό θα πρέπει κανείς να δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή των συμπεριφορών που τίθενται ως στόχοι ενίσχυσης.
Ωστόσο, στην περίπτωση του Γιώργου η έκδηλη συμπεριφορά είναι μη επιθυμητή (προτίμησε να δει τηλεόραση και όχι να διαβάσει). Σε αυτές τις περιπτώσεις μια εναλλακτική είναι η στέρηση κάτι ευχάριστου, δηλαδή η «τιμωρία».
Μια άλλη επιλογή είναι οι φυσικές και λογικές συνέπειες. Φυσική συνέπεια θεωρείται οποιοδήποτε επακόλουθο προκύπτει από τις ενέργειες ενός παιδιού όταν δεν παρεμβαίνει κάποιος ενήλικας. Για παράδειγμα, εάν ένα παιδί ξοδέψει στην τηλεόραση το χρόνο μελέτης, η φυσική συνέπεια θα είναι την επόμενη μέρα να μην είναι προετοιμασμένο στο σχολείο. Υπάρχει ωστόσο και η επιλογή να οργανωθεί μια λογική συνέπεια και να εξοικονομήσει το χρόνο μελέτης περιορίζοντας κάποια επόμενη δραστηριότητα. Αφήνοντας να συμβούν οι φυσικές συνέπειες και οργανώνοντας τις λογικές συνέπειες, ενθαρρύνουμε τα παιδιά να λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις και δεν τα υποχρεώνουμε να υπακούν στις δικές μας νουθετήσεις. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει στο παιδί να διαλέξει και μετά να έχει το ίδιο την ευθύνη και τις συνέπειες για την απόφασή του, είτε αυτή του βγει σε καλό είτε όχι. Τα περισσότερα παιδιά, όταν αφεθούν να πάρουν ατυχείς αποφάσεις, μαθαίνουν από τις συνέπειες αυτών των αποφάσεων.
Για να είναι αποτελεσματική η εφαρμογή των φυσικών και λογικών συμπεριφορών θα πρέπει:
- Οι συνέπειες να είναι άμεσες
- Οι συνέπειες να είναι κατάλληλες για την ηλικία του παιδιού
- Οι συνέπειες να μη συνιστούν τιμωρία
- Οι συνέπειες να είναι σχετικές με το θέμα
- Ζητήστε τη γνώμη του παιδιού όποτε αυτό είναι δυνατόν
- Παραμείνετε θετικοί/ές και φιλικοί/ές
- Δώστε στο παιδί την ευκαιρία να επιλέξει εκ των προτέρων τις συνέπειες των πράξεων του
- Βεβαιωθείτε ότι είστε σε θέση να εφαρμόσετε τις συνέπειες που προκαθορίσατε
Περισσότερες συμβουλές εδώ.